2015 թվականը հոբելյանական է ֆրանսիացի անվանի երկու գրողների՝ Էմիլ Զոլայի (175-ամյակ) և Անդրե Մորուայի (130-ամյակ) համար:
Այդ առթիվ Հայաստանի ազգային գրադարանը ֆրանկոֆոնիայի երկամսյա միջոցառումների շրջանակներում այսօր Զոլայի և Մորուայի գրքերի ցուցադրություն էր կազմակերպել: Ցուցասրահում ներկայացված էին անվանի գրողների գործերը տարբեր լեզուներով:
«Բարեբախտաբար, երկու հեղինակների գործերն էլ հայերենով հասու են հայ ընթերցողին, ինչը չենք կարող ասել, օրինակ, Պատրիկ Մոդիանոյի մասին, որը վերջերս Նոբելյան մրցանակ ստացավ, բայց հայ ընթերցողի սեղանին նրա գործերից միայն մեկն է դրված՝ «Կորուսյալ երիտասարդության սրճարանը» վեպը»,- ասաց Երևանի Վ. Բրյուսովի անվան պետական լեզվահասարակագիտական համալսարանի դասախոս, գրականագետ Անի Ջանիկյանը, որը ներկաներին ծանոթացրեց Զոլայի և Մորուայի կյանքի որոշ դրվագների:
Կարդացեք նաև
«Զոլան իր «Ռուգոն-Մակկարներ» ( Les Rougon-Macauquarts) քսանհատորյակը գրելիս ասում է, որ ինքն ու գիտնականը իրարից ոչնչով չեն տարբերվում. գիտնականը աշխատում է մարմնի, իսկ ինքը՝ հոգու վրա: Այսինքն՝ ուզում է ասել, որ իր մոտեցումը գրականությանը գիտական բնույթ ունի: Եվ, իսկապես, Զոլան գիտնական էր: Գիտե՞ք՝ նա փայլուն հանձնեց քննությունները քիմիայից, ֆիզիկայից և կտրվեց գրականությունից: Նա գիտականորեն այնքա՜ն հիմնավոր է «Ռուգոն-Մակկարներ» վիպաշարում ցույց տալիս, թե ինչպես են ժառանգականության օրենքներն ազդում Ռուգոն-Մակկարների ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամի վրա»,- նշեց Ա. Ջանիկյանը:
Զոլան նատուրալիստ էր, իսկ դա նշանակում էր՝ գրականություն մտցնել կյանքի պատճենը: Եվ ահա այս վիպաշարը, որի վրա Զոլան աշխատեց քսաներկու տարի, պատճենման սկզբունքով անդրադառնում է հասարակության բոլոր շերտերին, այդ թվում՝ նաև արվեստագետներին:
«Երբ Զոլայի մանկության ընկեր նկարիչ Պոլ Սեզանը կարդում է այս վեպը, նեղացած նամակ է գրում Զոլային՝ ասելով, որ նկարչի կերպարում ինքն իրեն է տեսել. «Ես չէի կարծում, որ Դուք այսպիսի կարծիք ունեք իմ մասին»,- նամակում գրել էր Սեզանը: Զոլան ապշում է այդ նամակից և պատասխանում, որ դա նկարչի հավաքական կերպար է: Սակայն Սեզանն այդ օրվանից այլևս չշփվեց Զոլայի հետ… Տարիներ հետո, Զոլայի մահվան լուրը լսելով, նկարիչը մեծ ցավ է ապրում. «Աշխարհը դատարկվեց»,- ասում է նա:
Իսկ Զոլայի մահը շատ աբսուրդային էր. նա իր կնոջ հետ ամառանոցից տուն էր վերադառնում: Եվ քանի որ ուշ գիշեր էր, որոշում են ապահովության համար հյուրանոցում գիշերել, առավոտյան նոր շարունակել ճանապարհը: Եվ հենց այդ գիշեր նրանք գազից խեղդվեցին: Կինը փրկվեց, բայց Զոլան մահացավ»:
Դառնալով Անդրե Մորուային՝ Ա. Ջանիկյանն ընդգծեց, որ նա մեծ կենսագիր է. «Մորուան փայլուն գիտեր Բալզակ, Հյուգո, Բայրոն, Սանդ… Մեծ վարպետ էր: Բայց, չգիտես ինչու, հայացքն առավելապես կենտրոնացած էր 19-րդ դարի վրա. հիմնականում ուսումնասիրում էր այդ դարաշրջանի հայտնի մարդկանց կենսագրությունը, որը երկար տարիների աշխատանք էր պահանջում: Նա ասում է, որ երբ պատրաստվում է գրել, ասենք, Հյուգոյի կյանքը, նախ կարդում է նրա բոլոր գործերը, նամակները, գնում է նրա տուն, ուսումնասիրում ողջ արխիվը և այլն, և այլն…
Ֆրանսիացի քննադատ Սենտ Բյովը, օրինակ, դեմ էր կենսագրություն գրելուն: Նա զարմանում էր, թե ինչպես մի մարդ կարող է ներկայացնել մեկ այլ մարդու, և ընթերցասեր հասարակությունը կարծիք կազմի ըստ դրա, այն էլ այն դեպքում, երբ նա կարող է շատ սուբյեկտիվ ներկայացնել: Կասկածի տակ չդնելով ճշմարտացիությունը՝ որպես գաղտնիք ասեմ, որ Մորուան երբեմն շատ սուբյեկտիվ է ներկայացնում (վերջիվերջո, պատմիչներն անգամ սուբյեկտիվ մղումներով են առաջնորդվում): Բայց չենք կարող չընդունել, որ ողջ աշխարհը Դյումայի, Բայրոնի, Սանդի կյանքը գիտի Մորուայի շնորհիվ: Հետո՞ ինչ, որ երբեմն նա սուբյեկտիվ մոտեցում է ցուցաբերել»:
Սիրանուշ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ
