«Առավոտի» «Հաջողության պատմություն» խորագրով շարքի հերթական հյուրն է Կրթության միջազգային ակադեմիայի նախագահ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Անահիտ Հարությունյանը:
Գոհար Հակոբյան- Բարեւ Ձեզ, տիկին Հարությունյան: Քանի որ մեր շարքը կոչվում է «Հաջողության պատմություն», ուզում եմ հարցնել, թե ո՞րն է Ձեր հաջողության պատմության գրավականը:
Անահիտ Հարությունյան- Կարծում եմ`շատերը կհամաձայնեն, որ յուրաքանչյուրի հաջողության պատմության մեջ էական նշանակություն ունեն սերն ու աշխատանքը: Բարեբախտաբար, ես միշտ զբաղվել եմ այն գործերով, որոնք սիրել եմ եւ կյանքիս վերջին 27 տարիները նվիրված են մի գործի, որ սիրել եմ հոգով, մտքով, սրտով…Ամեն մարդ ունի իր հաջողության պատմությունը, եւ ինչքան էլ յուրահատուկ լինեն յուրաքանչյուրիս հաջողության ու կյանքի պատմությունը, սերն ու աշխատանքը բոլորի պատմություններում առկա են:
Գ. Հ.– Տիկին Հարությունյան, Դուք մեծացել եք գիտնականի` Լեւոն Հարությունյանի ընտանիքում, հետաքրքիր է՝ ինչպե՞ս է դա անդրադարձել Ձեր աշխարհայացքի ձեւավորման, աշխարհընկալման վրա:
Ա. Հ.- Ինչ խոսք, մեր միջավայրն ու ընտանիքն են ստեղծում մեզ: Մենք այն ենք, ինչ տեսնում ենք, շնչում ենք մեր գիտակցական կյանքի ընթացքում: Ամեն մարդու ընտանիք անջնջելի տպավորություն է թողնում, իմը` նույնպես: Ես շատ եմ խոսել այդ մասին… ընկերներս, հարազատներս գիտեն, որ իմ հոր կերպարն այնպիսին էր, որ հարեւանների ու ընկերների երեխաներն էլ էին սովորում նրանից: Հայրս բազմակողմանի զարգացած մարդ, իսկապես մեծ էր նրա ազդեցությունը: Մեր տանը մշտապես դասական երաժշտություն է հնչել, արվեստ, հայ եւ համաշխարհային գրականություն են առկա եղել, անընդհատ շեշտադրվել է հայրենասիրությունն ու հայրենիքը: Խորհրդային տարիներին դա այլ բնույթ կարող էր ունենալ, որովհետեւ հայրենիքը պետք է ընկալվեր որպես հսկա Խորհրդային Միություն, բայց մեր տանը այլ էր դրվածքը` իբրեւ հայրենիք ընկալել ենք Հայաստանը եւ իհարկե՝ այն Հայաստանը, որը կորցրել ենք: Մանկուց այդ ամենն անցել է մեր երակներով…Հայրս հետաքրքիր պատմություններ գիտեր ե՛ւ կոտորածի մասին, ե՛ւ սփյուռքի, մենք հասկանում էինք, որ որոշ մարդկանց հետ նա ստիպված գաղտնի էր շփվում: Ինքը հաճախ էր գնում արտասահման, եւ գնալուց թղթեր էր լրացնում այն մասին` արդյոք արտասահմանում բարեկամնե՞ր ունենք: Հիշում եմ մի անգամ մայրիկիս հետ զրուցում էր կիսագաղտնի, լսեցի, թե ինչպես է թաքցրել, որ տվյալ երկրում բարեկամներ ունենք, որպեսզի թույլ տային, որ գնար այդ երկիրը…Իհարկե, շատ խորը ազդեցություն է թողել իմ ընտանիքը…Այսօր ես իմ սեփական ընտանիքն ունեմ, թոռնիկներ, սակայն զավակներիս հետ շփվելիս միշտ հորս կերպարն աչքիս առաջ է: Ի դեպ, երբ մայրս գալիս է մեր տուն, ինձ այնպես է խորհուրդներ տալիս, կարծես 19-20 տարեկան աղջիկ լինեմ…Ես մտածում եմ` երանի հայրս էլ ողջ լիներ, ինքն էլ խորհուրդ տար…Թեեւ ինքը երկնային կյանքով է ապրում, ես իր հետ միշտ շփման մեջ եմ, որովհետեւ այլ կերպ լինել չի կարող: Նաեւ ուզում եմ նշել, որ մեր տանը միշտ հետաքրքիր մարդիկ էին լինում, շաբաթը 2-3 օր գալիս էին հյուրեր, մեր հարազատները, որոնք զարգացած, կիթ մարդիկ, գալիս էին հայրիկիս ընկերները` որոնք գիտության եւ արվեստի մարդիկ էին… Նման միջավայում ենք մեծացել: Լինելով մեր ընտանիքի ավագ զավակը` այդ ամենը շատ անմիջական եմ կրել ինձ վրա… Երջանիկ եմ, որ այդ մթնոլորտում եմ մեծացել, եւ սերը գրականության, իմ հայրենիքի, ժողովրդի ու հարգանքը` մարդկանց հանդեպ, շատ փոքր տարիքից է ձեւավորվել…
Գ. Հ.– Կա՞ խորհուրդ, որ ժողովրդախոսակցական ձեւակերպմամբ, Ձեր ականջին օղ եք արել, անջինջ է մնացել ու միշտ ուղեկցում է Ձեզ:
Ա. Հ. -Հայրս արտահայտություններ ուներ, որոնք աֆորիզմի, թեւավոր խոսքի ուժ ունեին…Երբեք չեմ մոռանա, երբ նոր էինք սկսել աշխատել, իսկ մեր համալսարանի հիմնադիրները ես, հայրս, եղբայրս եւ քույրս էինք. ես ծանր իրավիճակում էի հայտնվել: Հատկապես առաջին տարիներին չափազանց դժվար էր աշխատել, մանավանդ ես 33 տարեկանում ռեկտոր էի դարձել…Մի ծանր իրավիճակում էի ու լուծում չէի տեսնում: Մարդու, աշխատակցի հետ էր կապված այդ իրավիճակը…Գնացի հորս մոտ հերթական անգամ խորհուրդ հարցնելու: Ասացի` օրենքով այսպես պետք է անեմ, բայց որ օրենքով անեմ, մարդը տուժելու է, հայրս ասաց` միշտ վարվիր օրենքով, իսկ եթե չես կարողանում օրենքով, ուրեմն խղճով առաջնորդվիր…Ես դա երբեք չեմ մոռանում: Իմ կյանքի ամբողջ ուղին ցույց տվեց, որ եթե չես կարողանում օրենքով վարվել, որովհետեւ դաժան է, պատժող է, մարդուն չես կարող սահմանների մեջ դնել, ուրեմն ճիշտ է այլ հարթության մեջ դիտարկես խնդիրը:
Գ. Հ.– Դուք կրթության ոլորտի «հնաբնակներից» եք, Ձեր կարծիքով ո՞րն է մրցունակ կրթության գրավականը:
Ա. Հ. – Մրցունակ կրթության գրավականը ոչ միայն Հայաստանում, այլեւ միջազգային չափորոշիչներով` որակն է, կրթությունը եւ մասնավորապես բարձրագույն կրթությունը մրցունակ է այն դեպքում, եթե պահանջված է աշխատաշուկայում: Եթե մենք թողարկում ենք մասնագետներ, որոնք հայաստանյան, ռուսաստանյան կամ մեկ այլ երկրի աշխատաշուկայում կարողանում են իրենց տեղը զբաղեցնել, ուրեմն այդ կրթության որակի մասին կարելի է խոսել: Նաեւ որակյալ կրթությունը պեպք է մեծ բովանդակային նշանակություն ունենա ամեն սովորողի համար այն իմաստով, որ ամեն առարկա պիտի իր տեղում լինի, ճիշտ ժամաքանակով, այն այսօր հնչում է աշխարհի բոլոր համալսարաններում: Շատ-շատ եթերներում բազմաթիվ եւ լրատվամիջոցներում հարցազրույցներ են լինում որակյալ կրթության մասին, շատ է խոսվում: Եվ ես հասկացել եմ մի բան` շատ դժվար է դրա սահմանումը տալ: Ինչ վերաբերում է մեր համալսարանին, նրա համար ճիշտն այն է, ինչ արդեն ասացի, այսինքն՝ մասնագետի մրցունակությունը: Թեեւ այստեղ էլ ինչ-ինչ նրբություններ կան. եթե մարդը ավարտեց համալսարանը, միանգամից չի կարող մրցունակ լինել: Նրան փորձ է պետք, ճանապարհ է պետք անցնի իր մասնագիտության մեջ, իսկ առաջին քայլ անելու հմտություններն էլ պետք է համալսարանում ձեւավորվեն, որպեսզի մասնագետն անզեն եւ անօգնական չմտնի շուկա: Հայաստանյան գործատուն միշտ հնչեցնում է հետեւյալ ձեւակերպումը` պահանջվում են 25-27 տարեկան երիտասարդ մասնագետներ` աշխատանքային փորձով: Եթե բոլորը նման պայման դնեն, մարդը մինչեւ 50 տարեկանը չի կարողանա այդ փորձը ձեռք բերել: Այստեղ էլի կարեւոր է համալսարանի դերը, քանի որ մասնագետն ունի տեսական գիտելիքներ, նա պետք է ունենա նաեւ պրակտիկ հմտություններ, որոնց միջոցով իր գիտելիքները ի ցույց կդնի եւ կկարողանա մրցել:
Գ. Հ. –Հայաստանում կրթության բյուջեն ավանդաբար փոքր է, ՀՆԱ մոտ 2%-ի չափով, մինչդեռ միջին եվրոպական ցուցանիշը 4 % է, երկրներ կան` ավելի բարձր: Ձեր կարծիքով հնարավո՞ր է քիչ գումարով որակյալ կրթություն ապահովել:
Ա. Հ.– Ընդհանրապես Հայաստանի բյուջեն է փոքր…Նույնիսկ անվճար կրթություն էլ կարելի է ապահովել: Մարդու համար կարող է կրթությունն անվճար լինել, եթե բուհն ունենա բյուջե, կամ բուհը բյուջե չունենա, բայց ուսանողի կրթությունը ֆինանսավորվի այլ աղբյուրներից, հասարակական կազմակերպություններից եւ այլն:
Գ.Հ.– Այնուամենայնիվ, անվճար կրթություն չի լինում, մեկը դրա համար վճարում է…
Ա. Հ.- Իհարկե, կրթությունը 10, 100 հոգու կամ ամբողջ համակազմի համար կարող է անվճար լինել, բայց մեկը պետք է վճարի, որովհետեւ մարդիկ են աշխատում, պրոցես է գնում, ծախսվում է էներգիա: Մենք հիմա հեշտ ասում ենք, որ խորհրդային տարիներին կրթությունն անվճար էր, բայց ո՞ւմ համար էր անվճար…Նրանց, ովքեր սովորում էին, չէին վճարում, բայց պետությունը ֆինանսավորում էր: Հիմա անցնենք մեր գործերին, այո, մեր երկրի կրթության բյուջեն փոքր է, իսկ ո՞ր ոլորտի բյուջեն է մեծ…Այսօր ամեն պետություն վարվում է այնպես, ինչպես հարմար է իրեն եւ պլանավորած, համակարգված անցնում է առաջ: Վաղուց արդեն անցել են ժամանակները, որ բարձրագույն կրթությունն այլեւս շռայլություն չէ…Եթե վերցնենք ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիրը, կտեսնենք, որ բարձրագույն կրթությունն արդեն մինչեւ 2030թ. պետք է աշխարհի համար համարվի պարտադիր, ինչպես հանրակրթությունն է…Մեր բոլոր պարտքերը, պահանջները, մեր կյանքի բեռը պետք է սովորենք մի քիչ էլ ինքներս տանել, ամեն ինչ չպետք է պետությունից ակնկալել, որն այսօր դժվարին իրավիճակում է… Միանգամից ասել, որ բյուջեն փոքր է, ճիշտ չեմ համարում: Կոնկրետ Հայաստանում վերջին 27 տարիների ընթացքում բարձրագույն կրթության բեռը հիմնականում ընկած է մեր ժողովրդի վրա, ես չեմ ասում նույնիսկ սփյուռքահայերի կամ օտարազգի ուսանողների, որոնք վճարում են իրենց ուսման համար: Ինչ վերաբերում է հայաստանյան բուհերին, թե պետական եւ թե մասնավոր, ես երբեւէ չեմ մտածել, թե որքան է կրթության ոլորտի բյուջեն: Նախ՝ որովհետեւ մեր համալսարանը երբեք այդ բյուջեից չի օգտվել եւ կարծում եմ, որ մոտ ժամանակներս էլ չի օգտվի, չնայած շատ լավ ծրագիր կա արդեն այսօր նախարարության կողմից մշակված, որ համապատասխան միավորներ ստացած առաջին կուրս ընդունվողները պետք է անձամբ ստանան իրենց կրթաթոշակները, եւ ոչ թե բուհը: Սա շատ խելամիտ մոտեցում է սովորողների հանդեպ: Ես չեմ մտածել բյուջեի մասին, հաշվի առնելով այն պայմանները, որոնց մեջ մեր երկիրը գտնվում ու զարգանում է: Անկախ նրանից, թե ինչ պայմաններում ենք, միեւնույն է՝ ամեն տարի քայլ ենք անում առաջ: Թեեւ այս պայմաններում հնարավոր չէ բարձրագույն կրթությանը մեծ գումարներ հատկացնել, բայց դրանից մեր բարձրագույն կրթությունը չի տուժում: Բարձրագույն կրթությունը տուժում է պետական համակարգում այն առումով, որ ճիշտ չեն բաշխվում առանց այն էլ սուղ գումարները: Այդ գումարները, իմ խորին համոզմամբ, պետք է ծախսվեն այն մասնագիտությունների վրա, որոնք պահանջարկ չունեն այսօր: Մեր պետությանը պետք են բոլոր մասնագիտությունները: Ցավոք, այսօր բնագիտական առարկաները, ճշգրիտ գիտությունները չունեն պահանջարկ, քանի որ երիտասարդը տեսնելով, որ ստանալով կենսաբանի, քիմիկոսի, ֆիզիկոսի կրթություն, չի կարողանալու իրեն հետագայում ապահովել, չի ուզում վճարել այդ մասնագիտությունների համար: Այստեղ է, որ պետության դերը պետք է մեծ լինի… Իմ խորին համոզմամբ, պետությունը այն մասնագիտությունների վրա չպետք է գումարներ ծախսի, որոնց համար ազգաբնակչությունը պատրաստ է վճարել: Աշխարհում կան պետություններ, որոնք անպայման ունեն պետական համալսարաններ, որտեղ ամբողջ ծախսը հիմնականում անում է պետությունը, որպեսզի հետագայում ունենա որակյալ կադրեր իր ազգաբնակչությունից` դրսից չհրավիրելու համար: Մենք էլ պետք է այդ ուղղությամբ մտածենք…
Գ.Հ. -Տիկին Հարությունյան, Ձեր հիմնադրած «Հայբուսակ» համալսարանը 2016-ին ստացել է շվեյցարական որակի շքանշան, բայց դրանով հանդերձ՝ վերջին շրջանում «Հայբուսակի» անունն այլ համատեքստում է քննարկվում: Մեկնաբանություն կանե՞ք այս առումով:
Ա. Հ. – Այո, իրավացի եք, ճիշտ մեկ տարի առաջ ենք այդ շքանշանը ստացել…Վերջին շրջանում մեր համալսարանի շուրջ լինում են եւ լավ, եւ ոչ այնքան լավ խոսակցություններ: Սկզբում շատ էինք նեղվում, աշխատում էինք բացատրել, հիմնավորել: Հետո հասկացանք, որ հնարավոր չէ լինել հայտնի եւ չհայտնվել ինչ-որ մարդկանց ուշադրության կիզակետում: Լավ գործ անելու դեպքում, իսկ ինչ մենք անում ենք, շատ լավ, վեհ գործ է, հնարավոր չէ չունենա նախանձողներ, խանգարողներ, չարախոսներ: Այն, ինչ ակնարկում եք, մեկ հոդված էր ասեկոսեի հիման վրա գրված…Ասում էին, թե «Հայբուսակը» հայտնվել է քննչական մարմինների ուշադրության կենտրոնում, մենք էլ մեկնաբանել ենք` արդյոք եղե՞լ է նման բան, թե՞ ոչ…Հիմա արդեն վերջին տարիներին նման բաները մեզ չեն էլ խոցում, բայց անշուշտ տհաճ են, որովհետեւ ստիպված ենք պատասխանել հարգարժան մարդկանց, բացատրել մեր բոլոր բարեկամներին, թե ինչ է կատարվել իրականում: Մենք այսօր ամենամեծ մասնավոր համալսարանն ենք Հայաստանում, այն էլ ամբողջությամբ հավատարմագրված, եւ բնական է, որ ունենք ինչպես բարեկամներ, այնպես էլ որոշ թվով չարակամներ: Կարծում եմ` բոլորս պետք է հետեւյալ գիտակցությամբ առաջնորդվենք` պետք է լինենք մեր երկրի ջատագովը: Եթե մեր երկրում մի գեղեցիկ շենք է կառուցում, օրինակ, ես ուրախանում եմ, ընդ որում, ինձ չի հետաքրքրում, թե ումն է այդ շենքը: Իսկ եթե շենքն անճաշակ է, տգեղ է, ծառեր են կտրել, որ կառուցվի, ես զայրանում եմ, ինչպես բոլորը: Հիմա «Հայբուսակը» երբեք որեւէ ծառ չի կտրել իր որեւէ քայլն առաջ տանելու համար, որեւէ մեկից ոչինչ չենք խնդրել, ամեն ինչ արել ենք մեր ուժերով… Ճիշտ է, ինչպես ցանկացած ոք, մենք էլ կարող ենք անցած ճանապարհի ընթացքում սխալներ ունենալ, անփութություն, բայց դա, չգիտես ինչու, ոմանք ներկայացնում են այնպես, կարծես զբաղված ենք հանցավոր գործերով: Ինձ ցավ է պատճառում նման սեւ PR-ը..
Մանրամասները` տեսանյութում:
Պատրաստեց
ԳՈՀԱՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ
«Առավոտ»
06.10.2017
