ՀԱԱԳԱՅԻ ԴԱՏԱՐԱՆՈՒՄ ՄԵ՞Զ ԵՆ ՍՊԱՍՈՒՄ Թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը կոչ է անում դիմել Հաագայի դատարան՝ Թուրքիայի դեմ հայցով, իսկ Հովհաննես Իգիթյանը գտնում է, որ հարկավոր է սպասել, մինչեւ Թուրքիան ինքնակամ կընդունի իր իրավանախորդի կատարած ոճրագործությունը: «Չի կարելի անընդհատ ձեւավորել թուրքի՝ որպես թշնամու կերպարը: Դա կարող է հանգեցնել նրան, որ Թուրքիայում կսկսի ձեւավորվել հայի՝ որպես թշնամու կերպարը: Իսկ դա շատ վատ հետեւանքների կհանգեցնի: Պետք է հասնել նրան, որ երկկողմ հասարակական բանակցությունների արդյունքում թուրք հասարակությունը ինքը ընդունի այդ իրողությունը: Ինձ համար Ցեղասպանության ճանաչումը կլինի այն ժամանակ, երբ Թուրքիայի հասարակությունը դա ընկալի, եւ այն գործընթացները, որ գնում են թուրք հասարակության մեջ հիմա, այն բանավեճերը, որ սկսվել են այնտեղ Ցեղասպանության շուրջ՝ մի օր հանգեցնելու են դրան: Այդ հարցում ես շատ եմ կարեւորում Թուրքիայի հայ համայնքի դերը, որը տարբեր հաշվարկներով 50-300 հազար մարդ է կազմում»,- երեկ «Հայելի» ակումբում հանդուրժողականության կոչ էր անում ՀՀՇ վարչության անդամ Հովհաննես Իգիթյանը ու հարցնում. «Ես կցանկանայի, որ պարոն Սաֆրաստյանը պատասխաներ, թե քանի՞ հայ է սպանվել ազգային հողի վրա վերջին երկու տարում Թուրքիայում: Իսկ ես կասեմ ձեզ, թե քանի հայ է սպանվել ազգամիջյան հողի վրա Ռուսաստանում, որը մեր ռազմավարական գործընկերն է: ՌԴ-ում ամեն օր հայ է ծեծվում կամ սպանվում ազգամիջյան հողի վրա, սակայն այս մասին ոչինչ չի խոսվում»: Թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը ամենեւին համաձայն չէր, որ Ցեղասպանության խնդիրը միայն մեր երկու պետությունների գործն է. «Մեր քաղաքականությունը Թուրքիայի նկատմամբ չափից ավելի մեղմ է: Նկատի չունեմ, որ պիտի դաշույն ճոճենք եւ ասենք՝ մեր հողերը վերադարձրեք. բնա՛վ: Համարում եմ, որ ժամանակն է Ցեղասպանության ճանաչման խնդիրը քաղաքական դաշտից տեղափոխել միջազգային իրավական համակարգ: Համախմբելով ողջ հայությանը եւ ներգրավելով լավագույն դրսի մասնագետներին՝ կկարողանանք մեր բոլոր պահանջները Ցեղասպանության ճանաչման առումով ձեւակերպել միջազգային իրավական ատյաններում: Երկու ատյան կա, որտեղ հնարավոր է հայտ ներկայացնել Թուրքիայի դեմ՝ ՄԱԿ-ը եւ Հաագայի միջազգային դատարանը»: Սակայն պարոն Սաֆրաստյանը իրատեսորեն գտնում էր, որ ՄԱԿ-ում մենք հաջողության չենք հասնի եւ առաջարկում էր դիմել Հաագայի դատարան՝ հուսալով, որ այնտեղ կկարողանանք հասնել հաղթանակի. «Հաղթանակը կլինի այն, որ այդ հեղինակավոր միջազգային դատարանը ներկայիս Թուրքիային կճանաչի որպես պատասխանատու իրավահաջորդ պետություն Ցեղասպանության համար: Պահանջները, որ պիտի ներկայացնենք, պիտի լինեն ե՛ւ բարոյական, ե՛ւ ֆինանսական, ե՛ւ քաղաքական, ե՛ւ տարածքային»: Այս միտքը Հ. Իգիթյանին այնքան էլ դուր չեկավ. «Չեմ կարծում, որ Հաագայի դատարանը կարող է անդրադառնալ այս հարցին: Չեմ կարծում, որ Էրդողանը պետք է այնտեղ կանգնի եւ պատասխանի հարցերին կամ պատասխանատու լինի Օսմանյան Թուրքիայում կատարվածի համար: Այն, ինչ կատարվում է Հաագայում, չի կարելի համարել օբյեկտիվ գործընթաց, այնտեղ քաղաքական երանգներ կան: Հիշենք Միլոշեւիչի պարագան. Միլոշեւիչի դեմ սկսված գործընթացը չեմ կարծում, թե ուղղված էր Բոսնիայի կամ այլ բալկանյան երկրների հարցը լուծելուն: Դա քաղաքականություն էր: Եվ դուք ուզում եք ձեր ձեռքերով Հաագայի ձե՞ռքը տալ այն հարցը, որը մենք չենք ուզում, որ քաղաքականացվի եւ օգտագործվի այն երկրների կողմից, որոնք ունեն հատուկ վերաբերմունք ՀՀ-ի կամ Թուրքիայի նկատմամբ»: Այս մտահոգությունը Ռ. Սաֆրաստյանին «պրովինցիալիզմ» թվաց. «Այս պայմաններում, երբ մեծ պայքարի արդյունքում 18-19 երկիր ճանաչել է Ցեղասպանությունը, ասել, որ չենք ուզում դա դառնա քաղաքական խնդիր՝ կոպիտ սխալ է, որը մեր երկրի ապագան է դնում վտանգի տակ: Ցեղասպանության ճանաչման հարցը մեր ազգային եւ անվտանգության խնդիրն է: Մեր հարեւանը մեր հանդեպ ոճրագործություն է արել եւ մինչեւ հիմա չի դատապարտվել: Դա միայն երկկողմ հարաբերությունների խնդիր չէ, դա աշխարհի խնդիրն է նաեւ, քանի որ դա ոճրագործություն էր մարդկության դեմ եւ ոչ թե միայն հայ ժողովրդի»: Նա նաեւ տեղեկացրեց, որ արդեն իսկ Հաագայի միջազգային դատարանը երեք գործ է վերցրել, երբ մի պետություն մեղադրում է մեկ այլ պետության Ցեղասպանության մեջ. Բոսնիա-Հերցոգովինան՝ ընդդեմ Սերբիայի, Խորվաթիան՝ ընդդեմ Սերբիայի եւ Սերբիան՝ ընդդեմ Խորվաթիայի: Ըստ պարոն Սաֆրաստյանի տեղեկությունների, գործերից մեկն արդեն դատաքննության նախնական փուլ է մտել. «Դա նշանակում է, որ միջազգային իրավունքը ցեղասպանության ոճրագործության պատժելիության բնագավառում բավական արագ զարգանում է: Հիմա այլեւս միայն անհատին չեն մեղադրում, այլեւ՝ պետությանը»: Ի պատասխան Հովհաննես Իգիթյանը նկատեց. «Չեմ կարծում, թե պարտադրանքի ձեւով հարցը կլուծվի: Հիշենք Իրաքը, Բալկանները, Աֆղանստանը, որտեղ ուժն է օգտագործվում՝ այս կամ այն «լավ» հարցը լուծելու համար: Ի՞նչ արդյունքներ կան: Ի՞նչ է՝ Հաագան զո՞րք պետք է մտցնի Թուրքիա՝ որ ճանաչել տա: Ցանկացած ճնշում հակազդեցություն է բերում: Հիշենք, որ հրեաների Հոլոքոստը Գերմանիան ինքը ճանաչեց, եւ այդպես հարցը լուծվեց: Ես եղել եմ Հոլոքոստի շատ թանգարաններում. մտնում ես, չորս ժամ հետո դուրս ես գալիս, եւ ոչ մի փաստաթղթում, որեւէ տեղ չես տեսնի գերմանացի ժողովուրդը՝ որպես պատասխանատու կամ թշնամի, միայն՝ ռեժիմը: Դուրս ես գալիս՝ առանց Գերմանիայի դեմ թշնամանքով լցվելու: Պատկերացրեք, եթե ամբողջ աշխարհը դա ճանաչեր, իսկ Գերմանիան՝ ոչ: Ի՞նչ կլիներ: Դրա համար եմ ասում՝ հարցը կլուծվի այն ժամանակ, երբ թուրք հասարակությունը ճանաչի, իսկ մենք պետք է քայլեր անենք՝ մտածելով՝ դա կնպաստի՞, թե՞ ոչ»: ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ