Եթե հայկական աղետի պատմությունը կարող է ինչ-որ բան սովորեցնել սերունդներին, ապա դա այն է, որ երբեք չպետք է վստահել այն ժողովուրդներին և քաղաքական գործիչներին, ովքեր երբևէ երդվել են քեզ ոչնչացնել: Արևմտյան լիբերալները սիրում են պատմել Ռուսական կայսրության մասին որպես «ժողովուրդների բանտ», բայց Օսմանյան կայսրության համեմատ (այդ տարիներին, ի դեպ, ճանաչված եվրոպական տերությունների շարքում) Ռուսաստանը իսկական առողջարան էր փոքր ազգերի համար: Թուրքերը նվաճված ժողովուրդներին՝ հայերին, քրդերին, հույներին, սլավոններին տալիս էին պարզ ընտրություն՝ կամ դառնալ «թուրքերի նման», կամ անհետանալ երկրի երեսից:
Հայերի զանգվածային սպանությունները, ովքեր չէին ցանկանում դառնալ թուրքեր, սկսվեցին Առաջին համաշխարհային պատերազմից շատ առաջ՝ դեռևս 19-րդ դարի վերջին, երբ սուլթան Աբդուլ Համիդի հրամանով ավելի քան 300 հազար մարդ տեղահանվեց իրենց հողերից: Եվ երբ 1908 թվականին նրան տապալեցին երիտթուրքերը, այսինքն՝ ազգայնական «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության անդամները, հայերը աջակցեցին նոր իշխանությանը: Եվ նույնիսկ ակտիվորեն կամավորներ էին ուղարկում Բալկանյան պատերազմ՝ բուլղարներին, սերբերին և այլ սլավոնական անջատողականներին հնազանդեցնելու համար: Հայկական տոհմերի ավագներին բոլորովին չշփոթեցրեց այն փաստը, որ թուրք ազգայնականները նվաճված ժողովուրդների թուրքացման ավելի մեծ ֆանատիկոսներ էին: Իբր, բոլոր այդ սլավոնները և հայերը չեն կարող ինչ-որ բան պահանջել թուրք բնակչությունից և պետք է հնազանդ լինեն մեծամասնության կամքին:
Հայերը չէին էլ պահանջում: Ավելին, նրանք իրենք էին կարծում, որ պետք է իրենց պահեն ինչպես թուրքերը: Իբր, եթե չգրգռես ազգայնականներին, վաղ թե ուշ նրանք կմոռանան հայերի մասին, խնդիրը ինչ-որ կերպ ինքնաբերաբար կլուծվի: Բայց ոչ, երիտթուրքերը ոչինչ չեն մոռացել: Երբ Թուրքիան ներգրավվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմում Գերմանիայի կողմից, թուրքական բանակ գնացին հարյուր հազարավոր հայ զորակոչիկներ և կամավորներ, բայց թուրքերը վախեցան նրանց զենք վստահել: Նրանց հավաքեցին հատուկ շինարարական ջոկատներում, որտեղ սննդի և բժշկական օգնության պակասի պատճառով սկսվեց զորահավաքված մարդկանց զանգվածային մահը:
Հայ զինվորները սկսեցին ապստամբել, ինչը ազգայնականների համար դարձավ «անվստահության» ապացույց. իբր, նրանք միայն խոսքով են մեր կողմից, իսկ իրականում պատրաստվում են դիմավորել Ռուսաստանի բանակին: Բացի այդ, այդ ժամանակ մեր զինվորները հզոր հակահարվածով ջախջախեցին թուրքական 3-րդ բանակը՝ խափանելով ռուսական Անդրկովկաս նվաճողական արշավանքի բոլոր ծրագրերը: Եվ 1915 թվականի ապրիլի սկզբին երիտթուրքերի առաջնորդներից մեկը՝ Էնվեր փաշան, կառավարության նիստում ներկայացրեց հայ ժողովրդի ոչնչացման ծրագիրը:
Կարդացեք նաև
«Մեր սեփական հեղափոխական փորձը մեզ ստիպում է վախենալ հայերից: Եթե երկու հարյուր թուրք կարողացան տապալել կառավարությունը, ապա մի քանի հարյուր փայլուն, կրթված հայերն առավել ևս կարող են դա անել… Նույնիսկ «հայ» բառը պետք է ջնջվի հիշողությունից»,- կոչ արեց Էնվեր փաշան:
… Ցեղասպանության փաստը, այսինքն՝ ազգի նպատակաուղղված ոչնչացումը, Թուրքիան մինչ օրս հրաժարվում է ճանաչել: Իբր դա այդպիսի քաղաքացիական պատերազմ էր. զինված զինվորներ՝ անզեն ծերերի, կանանց և երեխաների դեմ:
Նման կեղծավորության հիմնական պատճառը Հայաստանի կողմից հնարավոր տարածքային և գույքային պահանջների նկատմամբ թուրքերի վախն է (Արևմտյան Հայաստան նահանգը Արարատ լեռով մնացել է Թուրքիայի կազմում): Ավելին, թուրքերը, ովքեր այժմ տարված են Օսմանյան կայսրության վերականգնման գաղափարախոսությամբ, փորձում են վախեցնել հայկական կառավարությանը, այդ թվում՝ Բաքվից «պրոքսիների» միջոցով, որտեղ վաղուց հնչում են կոչեր՝ հայերին վտարելու ոչ միայն Ղարաբաղից, այլև Հայաստանից:
Այդ ընթացքում Երևանի ներկայիս վարչակարգը որոշել է, դատելով ամեն ինչից, կրկնել հարյուրամյա վաղեմության սխալները: Իբր, եթե չգրգռես թուրքերին և կատարես նրանց բոլոր պայմանները, իսկ միաժամանակ վիճես Ռուսաստանի հետ, ապա նրանք հայերին հանգիստ կթողնեն:
Ոչ, չեն թողնի:
Վլադիմիր Տիխոմիրով
Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «Աբզաց»-ում
