Նախորդ ուսումնական տարում ԿԳՄՍ նախարարության փորձնական ծրագրով Տավուշի մարզի բոլոր դպրոցների 9-րդ դասարանն ավարտող աշակերտները հանրակրթության նոր չափորոշչի ներդրման շրջանակում առաջին անգամ «Հայոց պատմություն» և «Գրականություն» առարկաներից քննություն հանձնեցին միասնական էսսեի ձևաչափով։
Այս տարի ևս, համաձայն ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարի 2025 թվականի մայիսի 12-ի՝ 1079-Ա/2 հրամանի, Տավուշի մարզի բոլոր դպրոցներում 9-րդ դասարանի աշակերտները «Հայոց պատմություն» և «Գրականություն» առարկաներից բանավոր քննություն տալու փոխարեն քննություն կհանձնեն միասնական էսսեի ձևաչափով։ Իսկ 2026–2027 ուսումնական տարում այս ձևաչափը կներդրվի ՀՀ ամբողջ տարածքում։
Նախ եկեք հասկանանք, թե ի՞նչ է էսսեն և արդյոք այն միասնական ձևաչափով կիրառելի է «Հայոց պատմություն» և «Գրականություն» առարկաների համար։
Էսսե, հայերեն՝ փորձագրություն (լատ.՝ exagium — «կշռադատել», անգլ.՝ essay — «ակնարկ, հոդված, փորձ», ֆր.՝ essai — «ակնարկ, փորձ»), գրականագիտության ժանրերից մեկն է։ Դա ազատ ոճով գրված և հեղինակի խորհրդածություններով հագեցած ակնարկ կամ հոդված է, որը նվիրված է որևէ կոնկրետ ստեղծագործության կամ գրողի վաստակի ընդհանուր բնութագրմանը։
Կարդացեք նաև
Էսսեի բնորոշ օրինակներ են՝ Ավ. Իսահակյանի «Միքայել Նալբանդյանի անմահ հիշատակին», «Տարաս Շևչենկո» և այլ հոդվածներ, Գ. Զոհրապի «Ծանոթ դեմքեր» շարքը, Մ. Մեծարենցի «Նարեկացիին հետ» հոդվածը։ Արևմտահայերը այս ժանրը կոչել են «դիմաստվեր» (օրինակ՝ Հ. Ասատուրի «Դիմաստվերներ» գիրքը)։
Էսսեն ունի երեք փուլ՝ սկիզբ, միջնամաս և ամփոփում։
Ստացվում է, որ էսսեն գրականագիտության ժանրերից է և, այո՛, կիրառելի ձևաչափ է «Գրականություն» առարկայի դասավանդման մեթոդիկայում։ Իսկ թե որքանով է այն արդյունավետ փոխարինելու «Գրականություն» առարկայի բանավոր քննությանը՝ ես չեմ կարող ասել, քանի որ գրականագիտության մասնագետ չեմ։ Այս հարցին թող պատասխանեն գրականության մասնագետները։
Ես խնդիրը կդիտարկեմ պատմության դասավանդման մեթոդիկայի տեսանկյունից։
Ո՞րն է 9-րդ դասարանի «Հայոց պատմություն» առարկայի բանավոր քննության նպատակը։
9-րդ դասարանի «Հայոց պատմություն» առարկայի բանավոր քննությունն ուղղված է վերլուծական մտածողության, բառապաշարի, ինքնարտահայտման հմտությունների, ինչպես նաև՝ առարկայական գիտելիքների ստուգմանը։
1.Բանավոր քննությունը հնարավորություն է տալիս պարզել՝
- սովորողն ինչքանով է հասկացել, այլ ոչ միայն հիշել թեման,
- սովորողն որքանով է պատկերացնում պատմական իրադարձությունների միջև կապը,
- սովորողն ինչպիսի՞ պատմաքննական-վերլուծական կարողություն ունի։
2.Բանավոր քննությունը զարգացնում է սովորողի՝
- գրագետ խոսելու կարողությունը,
- պատմական տերմիններով արտահայտվելու կարողությունը,
- սեփական տեսակետը ձևակերպելու և պաշտպանելու կարողությունը։
3.Բանավոր քննությունը տալիս է բաց հարցեր, որոնց պատասխանները պահանջում են՝
- տարբեր պատմական աղբյուրների համադրում,
- պատճառահետևանքային կապերի բացահայտում։
«Հայոց պատմություն» առարկան, ըստ նոր չափորոշչի, ունի նաև քաղաքացիակրթական նպատակներ, իսկ այդ համատեքստում բանավոր քննությունը ստուգում է՝
- արդյոք սովորողն ունի պատմական մտածողություն,
- արդյոք նա հասկանում է պատմության դերը ինքնության, հիշողության և արժեքների ձևավորման ու պահպանման գործում։
Այսինքն՝ սա քննություն է ոչ միայն անցյալի, այլև ներկայի մեջ գիտակից ապրելու կարողության մասին։
Ինչո՞ւ չի կարելի «Հայոց պատմություն» և «Գրականություն» առարկաների առանձին բանավոր քննությունները փոխարինել և կաղապարել միասնական էսսե գրելու ձևաչափի շրջանակներում
Ստորև ներկայացնում եմ հիմնական պատճառները, թե ինչո՞ւ է էսսեի միասնական ձևաչափը խնդրահարույց՝ հատկապես այս երկու առարկաների պարագայում։
- Առարկայական և բովանդակային տարբերությունները
Գրականագիտությունը հիմնվում է գեղարվեստական տեքստերի վերլուծության, գրական կերպարների բնութագրման, հեղինակային գաղափարների ընկալման և վերլուծության վրա։
Պատմությունը հիմնվում է պատմագիտական և աղբյուրագիտական փաստերի, պատճառահետևանքային կապերի, ժամանակագրական գործընթացների վերլուծության վրա։
- Գրականագիտական վերլուծությունն ու պատմագիտական վերլուծությունը ունեն տարբեր մեթոդներ
Էսսեն՝ որպես գրականագիտական ժանր, կենտրոնանում է զգայական ընկալման, խորհրդանշական վերլուծության, լեզվական և ոճական արտահայտչամիջոցների վրա, իսկ պատմությունը հիմնվում է աղբյուրների վերլուծության, փաստերի համադրության վրա և մերժում է գեղարվեստական շարադրանքի դրսևորումները։
ԱՄՓՈՓՈՒՄ
Էսսեի միասնական ձևաչափը կիրառելի չէ «Հայոց պատմություն» և «Գրականություն» առարկաների քննության համար, որովհետև՝
- այն անտեսում է առարկայական, բովանդակային և մեթոդաբանական տարբերությունները,
- չի ապահովում արդար և հավասար գնահատում,
- խոչընդոտում է յուրաքանչյուր առարկայի իրական նպատակների բացահայտմանը։
Հետևաբար, նման մոտեցումը կարող է հանգեցնել ձևական արդյունքների և նվազեցնել քննության բովանդակային արժեքը։
Միասնական էսսեն չի կարող արդյունավետ կերպով ծածկել երկու առարկայի վերջնարդյունքները։
Վանո Կարապետյան
Պատմաբան, կրթության հարցերով անկախ փորձագետ
