Կովկասի մահմեդականների վարչության ղեկավար, շեյխ-ուլ-իսլամ Ալահշուքյուր Փաշազադեն Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի գլխավոր քարտուղար Ջերի Փիլային նամակ է հղել, որում Հայ առաքելական եկեղեցուն մեղադրել է «մարդկանց բռնության մղելու, հայ ժողովրդին մինչև մահ պայքարելու կոչ անելու, հայ ժողովրդի ապագան նոր վտանգների ու աղետների մեջ ներքաշելու մեջ»:
Նամակում մասնավորապես ասվում է. «Մենք ճանաչել ենք Եկեղեցիների համաշխարհային խորհուրդը որպես արդար միջկրոնական երկխոսության և արդյունավետ համագործակցության հարթակ: Իրոք, 1993թ. փետրվարի 8-ին Մոնտրյոյում արժեքավոր քայլ ձեռնարկվեց նախկին Հայաստան-Ադրբեջան հակամարտության արդար լուծման ուղղությամբ, որտեղ ԵՀԽ-ի միջնորդությամբ կազմակերպվեց բարձր մակարդակի հանդիպում երկու երկրների կրոնական առաջնորդների մասնակցությամբ: Մոնտրյոյի հանդիպման արդյունքների մասին համատեղ հաղորդագրությունում, որը ստորագրել եմ ես՝ որպես Ադրբեջանի կրոնական առաջնորդ, և Ամենայն հայոց կաթողիկոս-պատրիարք Վազգեն Ա-ն, և որը նույնպես հաստատել է Եկեղեցիների համաշխարհային խորհուրդը, հստակ ընդգծվեց. «Մինչ քննարկում էինք մեր ժողովուրդներին և մեզ տանջող խնդիրները, չնայած որոշ փորձերին բնութագրել այս հակամարտությունը, որը հանգեցրեց անմեղ արյան թափմանը, որպես քրիստոնեա-մուսուլմանական բախում, նախ և առաջ անհրաժեշտ է հայտարարել, որ դա կրոնական հակամարտություն չէ: Քրիստոնյա հայերը և մուսուլման ադրբեջանցիները պետք է ապրեն խաղաղության, փոխադարձ հարգանքի և բարեկամական հարևանության մեջ»:
Պատվիրակությունը, որը այցելեց Ադրբեջան ԵՀԽ-ի այն ժամանակվա գլխավոր քարտուղար Կոնրադ Ռայզերի հանձնարարությամբ, տեղում, վրանային բնակավայրերում ծանոթացավ ադրբեջանցիների ողբալի վիճակին, որոնք ենթարկվել էին ագրեսիայի, տեղահանվել և փախստականների ու ներքին տեղահանված անձանց էին վերածվել էթնիկ զտման քաղաքականության արդյունքում:
Վերադառնալուց հետո նրանք որոշեցին մարդասիրական օգնություն տրամադրել մեր երկրին: Ադրբեջանական ժողովուրդը մինչ օրս մեծ գնահատանքով է հիշում այն մարդասիրական օգնությունը, որը ԵՀԽ-ը այն ժամանակ հատկացրել էր հայկական ագրեսիայից տուժած մեր քաղաքացիներին: Սակայն այսօր մենք մնում ենք հարցի առջև. ո՞րն է Ադրբեջանի՝ քրիստոնեական եկեղեցական կազմակերպության կողմից ենթարկված ագրեսիայի զոհ, մոտեցման փոփոխության պատճառը, քանի որ այն միշտ պետք է հղում անի ողորմության և արդարության սկզբունքներին՝ համաձայն Հիսուս Քրիստոսի ուսմունքի:
Կարդացեք նաև
Ցավոք, հայտարարությունները, որոնք արվել են հայկական կողմի ուղղակի ազդեցությամբ ձեր կողմից (նպատակահարմար գտաք գալ նույնիսկ մեր սահմանների մոտ և մեր երկրներին նայել հեռադիտակով), արդարացիորեն դժգոհություն են առաջացրել ադրբեջանական ժողովրդի մոտ օբյեկտիվության պակասի և կողմնակալության պատճառով: Այն ժամանակ մեր թողարկած հայտարարություններում և ձեզ ուղղված նախկին նամակներում մենք ընդգծել ենք և պնդում ենք, որ կրոնական առաջնորդները պետք է ծառայեն Միակ Արարչին և Արդարին, և ոչ թե նպաստեն հակամարտությանը և բախմանը որևէ հանգամանքներում, այլ նպաստեն խաղաղությանը, գոյակցությանը և փոխադարձ հասկացմանը:
Պատվարժան պարոն գլխավոր քարտուղար, Ադրբեջանը ճանաչված և ընդունված է ամբողջ աշխարհում որպես միջկրոնական երկխոսության և համագործակցության հարթակ: Այս գործընթացը միշտ աջակցություն և հաստատում է ստացել պետության ղեկավարի մակարդակում: Որպես կրոնական կենտրոն՝ Կովկասյան մուսուլմանների խորհուրդը ակտիվորեն մասնակցում է այս գործընթացներին և աշխարհի բոլոր ազդեցիկ կրոնական կենտրոնների հետ համագործակցության շրջանակներում մերձավոր հարաբերություններ է պահպանում: Բազմամշակութային Ադրբեջանում գործող կրոնական համայնքների առաջնորդների 2022թ. նոյեմբերի համատեղ հայտարարությունում մենք հատկապես ընդգծել ենք. «Եկեղեցիների համաշխարհային խորհուրդը (ԵՀԽ) կարող է իր ներկայացուցիչներ ուղարկել Ադրբեջան՝ տեղում ծանոթանալու իրական իրավիճակին, և մենք հուսով ենք, որ դա անելով և առաջնահերթություն տալով օբյեկտիվ և արդար դիրքորոշմանը՝ սա վերջ կդնի արտասահմանում գործող հայկական սփյուռքի ֆինանսավորած հակա-ադրբեջանական քարոզչությանը և ճշմարտությանը չհամապատասխանող կեղծ «ֆեյք» լուրերին»:
Պատվարժան պարոն գլխավոր քարտուղար, ճշմարտությունը ի վերջո հաղթանակում է, և արդարությունը հաղթանակում է: Տարբեր երկրների ներկայացուցիչներ, դիվանագիտական կորպուսի անդամներ և միջազգային կազմակերպություններ, ինչպիսիք են Միացյալ ազգերի կազմակերպությունը, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն և այլք, այցելել են Ադրբեջանի՝ հայկական գրավումից ազատագրված տարածքներ: Նրանք տեղում ականատես եղել են մշակութային ոչնչացման, քաղաքների ոչնչացման և բնապահպանական ոչնչացման հետևանքներին և տվել են օբյեկտիվ գնահատականներ:
Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմից հետո Միացյալ ազգերի կազմակերպության դիտորդական առաքելությունները տարածաշրջանում հաստատեցին, որ այս տարածքներում բռնություն չի գործադրվել խաղաղ հայկական բնակչության կամ քաղաքացիական ենթակառուցվածքների դեմ: Նրանց այցելությունների ժամանակ՝ ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչները ազատորեն տեսչական այցեր են կատարել հայկական մշակութային հուշարձանների, այդ թվում քրիստոնեական պաշտամունքի վայրերի և հաղորդել են, որ այնտեղ բռնության կամ վանդալիզմի ոչ մի նշան չի նկատվել: Ադրբեջանի կողմից ՄԱԿ-ի առաքելություններին տրամադրված պայմանները պարզորեն ցույց են տալիս, որ մեր երկիրը չի խուսափում թափանցիկությունից և թաքցնելու իրավիճակ չկա: Չնայած հայկական քարոզչության տարածած տեղեկատվական պատերազմին՝ անհրաժեշտ է կրկին ընդգծել, որ, ինչպես հաստատել են միջազգային դիտորդները, Ադրբեջանի Ղարաբաղ շրջանում հայկական քաղաքացիական բնակչության նկատմամբ ճնշում կամ բռնություն չի գործադրվել, և նրանք տարածքը թողել են կամավորաբար:
Վստահ եմ, որ եթե Դուք՝ որպես Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի ղեկավար, ծանոթ լինեիք միջազգային կազմակերպությունների զեկույցներին և միջազգային դիտորդների հայտարարություններին, ձեր հայտարարությունները ավելի օբյեկտիվ և արդար կլինեին Ամենակալ Արարչին հաճելի ձևով:
Մեզ մտահոգում է այն, որ ԵՀԽ-ը, որը նպաստել է 1993թ. նախկին Հայաստան-Ադրբեջան հակամարտության խաղաղ լուծմանը և այն ժամանակ հաստատել է, որ հակամարտությունը կրոնական բնույթ չի ունեցել, այժմ, հայկական ազդեցության ներքո, միակողմանի հայտարարություններ է թողարկում: Հայտարարությունները, որոնք դուք արել եք որպես գլխավոր քարտուղար հայկական կողմի ակնհայտ ազդեցության ներքո, խարխլում են Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի խաղաղասեր համբավը և արդար դիրքորոշումը, և ստվեր են գցում նրա գործունեության վրա միջկրոնական համագործակցության բնագավառում, և անվերականգնելի հարված են հասցնում միջկրոնական երկխոսության ջանքերին:
Ցավոք, պետք է ընդգծել, որ ԵՀԽ-ի պես միջազգային եկեղեցական կազմակերպության փաստաթղթերը, որոնք հիմնվում են հայկական խաբեությունների և զրպարտությունների վրա, բացահայտում են ակնհայտ իսլամադեմ տրամադրություն, որը գծագրում է ձեր գլխավորած կազմակերպության անունը: Հայկական եկեղեցին օգտագործել է ԵՀԽ-ի այս կողմնակալ մեղադրություններով վարակված փաստաթղթերը որպես դրոշ՝ ամբողջ աշխարհում – նույնիսկ միջազգային մուսուլմանական կազմակերպությունների շրջանում – հրահանգներ տարածելու՝ բոլորին կոչ անելով միանալ հակաադրբեջանական ճակատին:
Մենք պնդում ենք, որ ԵՀԽ-ի անվան նման չարաշահումը կանխվի հնարավորինս կարճ ժամանակում, և ակնկալում ենք, որ դուք՝ որպես գլխավոր քարտուղար, ցուցաբերեք վճռական դիրքորոշում այս հարցում: Այսօրվա աշխարհում, երբ կրոնի չարաշահումը քաղաքական նպատակներով սպառնալիքներ է ստեղծում, ատելություն է գրգռում և խտրականություն է խթանում կրոնական և էթնիկական հիմքերով, և հանգեցնում է վանդալիզմի՝ ինչպիսին է կրոնական խորհրդանիշների պղծումը, Աշխարհի եկեղեցիներին ներկայացնող հաստատությունը պետք է, Ամենակալի պատվիրանների հիման վրա, պահպանի անաչառությունն ու օբյեկտիվությունը՝ կանխելու այն արարքները, որոնք վնասում են միջազգային ասպարեզում վստահությանը և մարդկային եղբայրությանը:
Որքան շուտ հեռանաք հայկական եկեղեցական առաջնորդների ազդեցությունից, ովքեր խաբեությունը, կողմնակալությունը և ռևանշիզմը հակասում են քրիստոնեական հավատի և Հիսուս Քրիստոսի ուսմունքների սկզբունքներին, և ովքեր պատիվն ու համբավը նույնիսկ վիճարկվում են իրենց երկրում, և ով կորցնում են իրենց հոգևոր սրբությունը, այնքան քիչ վնաս կհասցվի Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի միջազգային կերպարին:
Սիրելի պարոն գլխավոր քարտուղար, այս տարվա մայիսի 27-28-ին Բեռնում անցկացված գիտաժողովում ձեր ելույթի վերաբերյալ կրկին ստիպված եմ ձեր ուշադրությանը բերել, որ միջազգային համայնքի կողմից ճանաչված Ադրբեջանի 86,600 քառակուսի կիլոմետր տարածքի մեջ «Արցախ» անվանումով վարչական միավոր գոյություն չունի: Նույնիսկ ինքը՝ Հայաստանի վարչապետը, ստիպված էր բազմիցս ճանաչել այս պատմական փաստը:
Ձեր վերը նշված ելույթում նշել եք, որ 2023թ. Լաչինի միջանցքի մոտ ձեր այցի ժամանակ «ականատես եք եղել ֆիզիկական վերքերի, ինչպես նաև իրենց տներից արմատապտուղ արված մարդկանց տառապանքների»: Ցավոք, ձեր հեռադիտակով չկարողացաք տեսնել այն սարսափները և տառապանքները, որոնք վերջին անցյալում ապրել է ադրբեջանական ժողովուրդը, այդ թվում 1992թ. Խոջալու քաղաքում Հայաստանի կողմից իրականացված ցեղասպանությունը, որի արդյունքում սպանվել է 613 մարդ, նրանց մեջ 63 երեխա, 106 կին և 70 ծերուկ, ինչպես նաև 8 ընտանիքի ամբողջական ոչնչացումը: Նույնպես չկարողացաք տեսնել մեր քաղաքների և գյուղերի ողջակիզումը, մեր գրավված տարածքներում 67 մզկիթից 65-ի ոչնչացումը, հազարավոր կրոնական վայրերի, գերեզմանատների, պատմական հուշարձանների, թանգարանների և գրադարանների թալանը, մեր մզկիթների վերածումը այգիրների, որտեղ պահվում էին իսլամում արգելված կենդանիներ, և թունավորված գետերը, հատված անտառները, այրված հողերը և մեր հողերում թաղված անհաշիվ ականները:
Սիրելի պարոն Ջ. Փիլայ, բոլոր աբրահամյան կրոնների սուրբ գրքերը, այդ թվում Աստվածաշունչը և Հիսուս Քրիստոսի ուսմունքները, որոնք նույնպես հարգվում են մուսուլմանների կողմից, պարունակում են կոչեր մարդկանց ապրել և թույլ տալ ապրել: Սակայն հայկական գրիգորյան հոգևորականության գործողությունները, որոնք հակասում են քրիստոնեության հիմնարար սկզբունքներին և Աստվածաշնչի խաղաղասեր կոչերին, լուրջ կասկածներ են ծնում նրանց իսկական կրոնական առաջնորդության վերաբերյալ: Խաղաղության համար աղոթելու փոխարեն նրանք զենք են բռնում՝ մի ձեռքով բռնելով խաչը, բայց մյուսը բռնել է «Կալաշնիկով» – և գրգռում են իրենց ժողովրդին, երեխաներին և չափահասներին, որպեսզի աջակցեն ադրբեջանական հողերի գրավմանը: «Մինչև մահ պայքարել» կոչ անելով իր ժողովրդին՝ հայկական եկեղեցին ոչ միայն բռնություն է գրգռում խաղաղության փոխարեն, այլև իր ազգին քաշում է նոր վտանգների և աղետների դեմ:
Սուրբ Աստվածաշնչում ասվում է. «Երանի՜ խաղաղություն սարքողներին»: (Մատթեոս 5): Մուսուլմանների սուրբ գիրք Սուրբ Ղուրանում ասվում է. «Երկրի վրա ոչնչացում մի՛ տարածեք, երբ այն կարգի է բերվել» (Ալ-Աարաֆ, 56): Կրոնական առաջնորդների սուրբ պարտքն է նպաստել ավելի անվտանգ և ավելի արդար աշխարհի հաստատմանը: Այս ամենի հետ ես կոչ եմ անում Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդին դադարեցնել հայկական եկեղեցու կասկածարդուն և ռևանշիստական քարոզչությունը, որը խախտում է փխրուն խաղաղությունը և չարաշահում է քրիստոնեական համերաշխությունը այնպիսի ձևերով, որոնք չեն համապատասխանում Ճշմարտությանը:
Հայկական եկեղեցու ավերիչ ազդեցությունը, որն իր ժողովրդին փրկություն չի տալիս և նրանց նոր ողբերգությունների է ենթարկում, այլևս չպետք է ընդունվի որպես ԵՀԽ-ի պաշտոնական դիրքորոշումը»:
Լուսանկարը հրապարակել է Ադրբեջանի հարցերով փորձագետ Տաթեւիկ Հայրապետյանը՝ գրելով. «Այս նկարը արդեն ես չեմ սարքել, ադրբեջանական կայքերից մեկն է սարքել… Նկարում գրված է. «Ալլահշուքյուրը Փաշինյանին աջակցում է…»։
