TRT Global պարբերականի “Was Armenia coup plot an attempt to derail Pashinyan’s peace efforts with Azerbaijan, Türkiye?” հոդվածը՝ հայերեն թարգմանությամբ
Հայաստանի կառավարությունը հայտարարել է, որ խափանել է պետական հեղաշրջման փորձ, որը կազմակերպել են ընդդիմադիր խմբեր և Եկեղեցու առաջնորդներ, ովքեր դեմ են վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի՝ Ադրբեջանի հետ խաղաղության հասնելու ջանքերին։
Սյուժեն բացահայտվել է ընդամենը մի քանի օր անց այն բանից հետո, երբ Փաշինյանը այցելել էր Թուրքիա՝ Անկարայի հետ հարաբերությունների բարելավման նպատակով։
Եռամիլիոնանոց Կովկասյան պետության իշխանությունները չորեքշաբթի օրը ձերբակալել են արքեպիսկոպոս Բագրատ Գալստանյանին։ Նա «Սրբազան պայքար» ազգայնական ընդդիմադիր շարժման առաջնորդն է, որը դեմ է Ադրբեջանի գերիշխանությանը Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ։ Գալստանյանը նաև Հայաստանի ամենահզոր կրոնական հաստատություն հանդիսացող Հայ առաքելական եկեղեցու ազդեցիկ հոգևորականներից է։
Կարդացեք նաև
Եկեղեցու, նրա դաշնակիցների և Փաշինյանի միջև լարվածությունը սրվել է 2020 թվականին Ադրբեջանի հանդեպ Հայաստանի պարտությունից հետո։ 2023 թվականին՝ ընդամենը 23-ժամյա ռազմական գործողությունից հետո, Ղարաբաղի ամբողջ տարածքն անցավ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։
Փաշինյանը ձգտում է խաղաղության պայմանագիր կնքել Ադրբեջանի հետ և կարգավորել հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, որը համարվում է Բաքվի դաշնակիցը։ Մինչդեռ Եկեղեցու առաջնորդ Գարեգին Բ Կաթողիկոսը և նրա դաշնակիցներ՝ ինչպես Գալստանյանը, դեմ են Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների բարելավմանը։ Նրանք Փաշինյանին են մեղադրում Երևանի պարտությունների համար և բազմիցս հանդես են եկել նրա հրաժարականի պահանջով։
Եկեղեցու ղեկավարությունը, որն ունի կապեր ինչպես հայկական սփյուռքի, այնպես էլ արմատական խմբերի՝ օրինակ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության (ՀՅԴ) հետ, ձգտել է տապալել գործող կառավարությունը, ըստ Աբանթ Իզզեթ Բայսալ համալսարանի միջազգային հարաբերությունների պրոֆեսոր Քամեր Քասիմի։
«Թվում է՝ այդ հակափաշինյանական քաղաքական խմբերը, Եկեղեցու աջակցությամբ, կազմակերպել են հեղաշրջման այս փորձը։ Հնարավոր է՝ որոշ նախկին զինվորականներ և ոստիկաններ ևս մասնակցել են դրան», — ասել է Քասիմը TRT World-ին։
«Նրանք (հակափաշինյանական ուժերը) հուսահատ են և ամեն ինչ կփորձեն՝ Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագիրն ու Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորումը կանխելու համար», – ասում է Բաքվից գործող քաղաքական վերլուծաբան Ֆուադ Չիրագովը։ Նա հավելում է, որ Եկեղեցուն համակող ուժերը կարող են նույնիսկ դիմել բռնի միջոցների՝ Փաշինյանին իշխանությունից հեռացնելու նպատակով։
Հայաստանի նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը՝ ընդդիմադիր ճամբարի առաջատար գործիչներից մեկը, վաղուց է դեմ հանդես գալիս Հայաստան–Թուրքիա սահմանի վերաբացմանը՝ մտավախություն ունենալով, որ դա կարող է Երևանը դարձնել Աջարիայի նման մի շրջան։ Վրաստանի այդ տարածաշրջանում թուրքական առևտուրը և ներդրումները կազմում են օտարերկրյա կապիտալի մոտ 80–90 տոկոսը՝ զգալիորեն ավելի բարեկեցիկ դարձնելով Աջարիան Վրաստանի մյուս շրջանների համեմատ։
Վերջերս Փաշինյանը այցելել է Անկարա և ունեցել է կարևոր հանդիպում Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հետ, որի ընթացքում քննարկվել են Հայաստան–Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը, տարածաշրջանային զարգացումները և շարունակական երկխոսության պահպանման կարևորությունը։
«Փաշինյանը հասկանում է, որ առանց Թուրքիայի աջակցության Հայաստանը չի կարող բարգավաճել Կովկասում», — ասում է Զախիդ Ֆարուխ Մամեդովը՝ Բաքվում գործող Ադրբեջանի Տնտեսագիտական Պետական Համալսարանի միջազգային տնտեսագիտության պրոֆեսորը։ Սակայն, ըստ Մամեդովի, Փաշինյանի այս քայլը զայրացրել է ընդդիմադիր խմբերին, որոնք վախենում են կորցնել իրենց նշանակությունը հայկական հասարակության մեջ։
Ինչպես վախենում էր Քոչարյանը, Անկարայի հետ սահմանի հնարավոր բացումն առիթ կդառնա, որ «Հայաստանը վերածվի Աջարիայի»՝ Թուրքիայից և Ադրբեջանից մեծածավալ ներդրումներ ներգրավելով, — ասում է Ֆուադ Չիրագովը TRT World-ին։
Այս բարեկեցության հեռանկարը խաղաղության դեմ ուղղված ճամբարին ստիպում է «վախենալ» Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ ցանկացած կարգավորումից, քանի որ դա կվնասի նրանց քաղաքական օրակարգին և ըստ էության՝ «կմարգինալացնի» նրանց, նշում է Չիրագովը։
«Չարիք, լավ լսիր` ինչ էլ անես, ժամանակդ շատ քիչ է մնացել։ Սպասիր, մենք գալիս ենք», — ասել է Գալստանյանը՝ նկատի ունենալով Փաշինյանին, ըստ AFP գործակալության։
Չիրագովի խոսքով՝ այս հեղաշրջման փորձը «հրահրվել է» Հայաստան–Թուրքիա և Երևան–Բաքու հարաբերությունների կարգավորման զուգահեռ գործընթացներով։ Ընդդիմադիր խմբերը բացահայտ դեմ են այս հարևանների հետ սահմանների բացմանը։
Նա նաև մատնանշում է Հայաստանում սպասվող սահմանադրական հանրաքվեն որպես ևս մեկ դրդապատճառ՝ հեղաշրջման փորձի համար։ Հանրաքվեն նպատակ ունի փոփոխել Սահմանադրության այն դրույթները, որոնք Լեռնային Ղարաբաղը ճանաչում են որպես հայկական տարածք։
Եթե հանրաքվեն ընդունվի, ապա դա կվերացնի Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրի կնքման հիմնական իրավական արգելքներից մեկը՝ մի հեռանկար, որը մտահոգում է խաղաղության դեմ հանդես եկող ուժերին, ասում է Չիրագովը։
«Վարչապետ Փաշինյանի բազմաթիվ քաղաքական ընդդիմախոսներ վաղուց են դեմ արտահայտվել Ադրբեջանի հետ խաղաղությանը, նրան դրա համար անվանելով «դավաճան», — ասում է Մեթյու Բրայզան, ԱՄՆ նախկին դեսպանը Ադրբեջանում։
«2021 թվականի սկզբին շրջանառվում էին խոսակցություններ Փաշինյանի դեմ հնարավոր մահափորձի մասին, սակայն նա և իր քաղաքական շարժումը հետո հաղթեցին 2021 թվականի հունիսի ընտրություններում, ինչը փաստում է, որ մեծամասնությունը հայերի անկեղծորեն խաղաղություն է ուզում Ադրբեջանի հետ», — TRT World-ին ասել է Բրայզան։
«Պատմական պահ»
Քաղաքական վերլուծաբան Ֆուադ Չիրագովը դիտարկում է, որ երկիրը գրեթե հավասարապես բաժանված է։ Հայաստանի հասարակությունը կտրուկ պառակտված է՝ Փաշինյանի խաղաղության կողմնակիցների և Եկեղեցու առաջնորդած հակախաղաղության խմբերի միջև, որոնք ֆինանսավորվում են որոշ սփյուռքային կազմակերպությունների կողմից, ինչպես նաև օգտվում են մեդիա արշավներից և լոբբինգից։ «Շատ բան կախված է նրանից, թե որքան խելամիտ կգործի Փաշինյանը», — ասում է նա։
Ձերբակալված ընդդիմադիր առաջնորդ Բագրատ Գալստանյանը կանադահայ է, իսկ մեկ այլ կասկածվող հեղաշրջման կազմակերպիչ՝ Սամվել Կարապետյանը ռուսահայ գործարար է։ Ռուսաստանը, որտեղ հաստատված է ամենամեծ հայկական սփյուռքը, հերքել է իր որևէ ներգրավվածությունը՝ նշելով, որ դա «ներքին խնդիր է»։
Սակայն Կարապետյանի վերջերս տված հարցազրույցի մեջ նրա խոսքերը հակառակն են ցուցադրում․ «Եթե Հայաստանի քաղաքական ուժերը չկարողանան լուծել այս իրավիճակը, մենք ստիպված կլինենք մեր ձևով միջամտել Եկեղեցու դեմ արշավին»։
Զախիդ Ֆարուխ Մամեդովը նշում է, որ սա մտահոգիչ է․ «Ռուսաստանը հայտարարում է, որ Կարապետյանը իր քաղաքացուն է, բայց ինչո՞ւ ռուսաստանցի, հայկական արմատներով մի մարդ նման հայտարարություն է անում Հայ առաքելական եկեղեցու դիրքորոշման մասին՝ ընդդեմ Փաշինյանի»։
Մամեդովի խոսքով՝ նման ռուսաստանցի հայեր, ինչպես Կարապետյանը, իրենց իրավասու են համարում միջամտել Երևանի ներքաղաքական կյանքին, սակայն «այս մտածելակերպը անընդունելի է», — ընդգծում է նա TRT World-ին։
Չիրագովը հավելում է․ «Սա Հայաստանի համար շատ պատմական պահ է, երբ երկիրը կանգնած է երկընտրանքի առջև։ Եթե հաղթի Փաշինյանը, դա կնշանակի, որ խաղաղության և տարածաշրջանային ինտեգրման կողմնակից ուժերը կհաղթեն հակախաղաղության ճակատին։ Դա հստակ ազդակ կլինի Ադրբեջանին և Թուրքիային, որ Հայաստանը փոխում է իր նախկին հակադրվող դիրքորոշումը նրանց նկատմամբ»։
Ներքին այս պառակտվածության պատճառով Բաքուն դեռ չի ստորագրել խաղաղության պայմանագիր Երևանի հետ։ «Մենք ցանկանում ենք տեսնել, թե ի վերջո ո՞ր կողմն է հաղթելու մարդկանց սրտերն ու միտքը։ Ադրբեջանը գիտի, որ եթե հակախաղաղության ընդդիմությունը հաղթի Փաշինյանին, նրանք կչեղարկեն ամեն ինչ, այդ թվում՝ խաղաղության պայմանագիրը Բաքվի հետ», — զգուշացնում է Չիրագովը։
Ադրբեջանը ուշադիր հետևում է առաջիկա սահմանադրական հանրաքվեին։ Եթե այն ընդունվի, Չիրագովի խոսքով, դա անկասկած կբացի ճանապարհը Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագրի կնքման համար։
