Կիրակի առավոտյան ժամը տասին, Արարատի մարզի Վերին Դվին համայնքում գտնվող Մար Թումա եկեղեցին մարդաշատ է։
Տեղի ասորիները, սովորականի նման, շտապում են մասնակցելու պատարագին, որը մատուցում է Հայաստանում Արևելքի Ասորական Եկեղեցու հոգևոր սպասավոր Նիկադիմ Յուխանաևը։ Ի դեպ՝ այստեղ պատարագը մատուցվում է արամեերենով (դասական ասորերեն), այն լեզվով, որով խոսել է Հիսուս Քրիստոսը։
Ասորիները Հայաստանում հաստատվել են դեռևս 1826-28 թթ․-ին Իրանի Ուրմիա քաղաքի մոտակա շրջաններից: Քանի որ քրիստոնյա ամենահին ժողովուրդներից մեկի ներկայացուցիչներն էին` կրոնը և հավատքը պահպանելու համար իրենց նոր բնակավայրերում կառուցել են եկեղեցիներ։
Մար Թումա եկեղեցին կառուցվել է 1828 և վերակառուցվել 2001 թթ․-ին։ Այն հոգևոր կենտրոն է տեղի ասորիների համար, որտեղ նրանք աղոթում են և մասնակցում եկեղեցական ծեսերին։
Կարդացեք նաև
Նիկադիմ Յուխանաևը Արևելքի Ասորական Եկեղեցու առաջին հայաստանաբնակ քահանան է։ Նա ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի Աստվածաբանության բաժինը։ Հետո մեկնել է Իրաք, որտեղ սովորել է ևս 3 տարի և ձեռնադրվել որպես Արևելքի Ասորական Եկեղեցու քահանա: Վերադարձել է և այժմ Հայաստանում Արևելքի Ասորական Եկեղեցու հոգևոր առաջնորդն է։
Քահանան ասում է, որ Հայաստանը եզակի երկրներից է, որտեղ համեմատաբար քիչ խնդիրներ կան ասորիների ինքնության պահպանման համար և նրանք սիրով են ապրում այստեղ։
Նիկադիմ Յուխանաևը ասում է, որ մի շարք քայլեր են ձեռնարկվում, որպեսզի համայնքը ավելի համախմբված և միաբան լինի, օրինակ, եկեղեցին ունի երիտասարդական միություն և կիրակնօրյա դպրոց, որտեղ ուսուցանվում են քրիստոնեական հավատքի կարևորագույն բաղադրիչները։ Եկեղեցին փորձում է երիտասարդների հետ կապը շատ ամուր պահել. ասորի երիտասարդները հնարավորություն են ունենում մասնակցելու էկումենիկ ճամբարների, տարբեր եկեղեցական համաժողովների, որտեղ հանդիպում են, շփվում միմյանց հետ, կիսվում իրենց մտքերով և առաջարկություններով։
Եկեղեցին ոչ միայն կրթական գործառույթ է իրականացնում, այլև փորձում է համայնքի սոցիալական կյանքում ներգրավվածություն ունենալ։ Օրինակ՝ 2019-ին եկեղեցու «Ասիրո» բարեգործական հիմնադրամի միջոցներով Վերին Դվինի մանկապարտեզը վերանորոգվել է։ Քահանայի խոսքով՝ եկեղեցին հստակ ֆինանսավորման աղբյուր չունի, սակայն նրանք փորձում են գտնել բարերարներ, որոնք աջակցում են իրենց։ Օրինակ՝ Արզնի համայնքի եկեղեցու վերանորոգման ֆինանսավորումը իրականացվել է «Ասիրո» հիմնադրամի և տարբեր բարերարների օգնության շնորհիվ։
Խոսելով Հայաստանում բնակվող ասորիների միջև համայնքային կապի պահպանման մասին, քահանան ասաց, որ ասորիները փորձում են կապը պահպանել, իսկ եկեղեցին հնարավորինս աջակցում է տարբեր կրոնական և մշակութային միջոցառումների կազմակերպմանը։
Նիկադիմ Յուխանաևը ասորերեն գրականություն և լեզու է դասավանդում Վերին Դվին համայնքի դպրոցում, իսկ տարրական դասարաններում երեխաներին ասորորեն սովորեցնում է ուսուցչուհի Ժաննա Աբրամովան, որը իր բոլոր դասերը սկսում է Տերունական աղոթքով։
Առաջին դասարանում «Ալաբ» (Ա) և «Բիթ» (Բ) տառերի ուսուցումն է…
«Ասորի երեխաները հիմնականում սովորում են ռուսական դասարաններում, քանի որ այդտեղ ասորերենը պարտադիր ուսուցման առարկա է։ Սակայն լինում են դեպքեր, երբ նրանք ցանկանում են սովորել հայկական հոսքում, իսկ այդ դեպքում ասորերեն սովորում են եկեղեցու կիրակնօրյա դպրոցում»,-ասում է Ժաննա Աբրամովան։ Դպրոցում երեխաները 1-3 դասարաններում սովորում են Տաիսիա Արսենտինովնայի, իսկ 4-ից սկսած Միխայիլ Մամուի դասագրքերով: Աշակերտները ուսումնասիրում են էջեր Ասորեստանի պատմությունից և ասորական գրականություն` ասորի հեղինակների արձակ և չափածո ստեղծագործություններ։
«Մեր երեխաները կարողանում են գրել, կարդալ, շարադրություններ գրել։ Ինձ այդ փաստը շատ է ուրախացնում, որ կարողացել ենք հասնել մեր նպատակին»,- ասում է ուսուցչուհին։
Աբրամովայի համար կարևոր է, որ բոլոր ասորի երեխաները խոսեն մայրենի լեզվով և ընտանիքներում պահպանեն այդ մշակույթը։
Ժաննա Աբրամովան առհասարակ շատ է կարևորում ազգային մշակույթի պահպանումը ասորական ընտանիքներում։
Օրինակ՝ նա միշտ պատրաստում է ազգային, ավանդական ուտեստներ և խոսում է դրանց պատմության, նշանակության և պատրաստման եղանակների յուրահատկությունների մասին։ Ասորական եկեղեցական տոների անբաժան ու կարևոր մաս կազմող «Մրթուխան» ավանդական ծիսական ուտեստ է։
«Մրթուխա» պատրաստում են այն գյուղի բնակիչները, որտեղ գտնվում է այդ սրբին նվիրված եկեղեցին կամ մատուռը։ Նրանք հավաքում են մեծ քանակի ալյուր, հավկիթ, յուղ և կաթ, որոնք մեծ փայտով լավ հարում են մեծ կաթսայի մեջ` սկզբում յուղն ու ալյուրը, հետո օրհնված աղը, հարած ձուն, վերջում` կաթը:
Ըստ ավանդության՝ «Մրթուխան» հարում են միայն տղամարդիկ, քանի որ մեծ ֆիզիկական ուժ է պահանջվում։
«Մրթուխան» բաժանելու կանոնները ևս շատ կարևոր են. առաջինը պետք է բաժին հանել հղիներին, տարեցներին և հիվանդ մարդկանց։
«Մրթուխայի» պատրաստման ընթացքը
Ազգային ինքնության և մշակույթի պահպանման հարցը Արզնի համայնքի ասորիները ևս չափազանց կարևոր են համարում։ Այստեղ ամեն քայլափոխի կարելի է զգալ համայնքի բնակիչների մեծ սերն իրենց մշակույթի և առհասարակ էթնոսի հանդեպ։ Տեղի երիտասարդները ջանք ու եռանդ չեն խնայում մշակութային ավանդույթների պահպանման և ազգի շարունակականության համար։
Վաիդա Աճեմյանը բնակվում է Արզնի համայնքում, մայրը՝ ասորի է, հայրը՝ հայ, որի տատիկը ևս ասորի է։ Ունեն երկու աղջիկ և մեկ տղա։ Վաիդան ասում է, որ իր հայրական ընտանիքում հավասարապես պահպանել են թե՛ հայկական, թե՛ ասորական ավանդույթները և այդ երկմշակութային միջավայրում է ձևավորվել իր ինքնությունը։
Այժմ էլ ինքն է իր ընտանիքում շարունակում պահպանել ազգային, մշակությին ավանդույթները, ասում է՝ ամուսինը՝ Կամոն, ևս խրախուսում է պահպանել ինչպես հայկական, այնպես էլ ասորական մշակույթը։
Մարիամը և Սյուզաննան սովորում են տեղի դպրոցի հայկական դասարաններում, սակայն ասորերեն սովորել են մայրիկի հետ խոսելով և եկեղեցու կիրակնօրյա դասերի օգնությամբ։ Նրանք մեծ սիրով հաճախում են նաև «Գաբբարա» ազգային պարերի խմբակ։
Տիմոֆեյ Իվանովը Արզնի համայնքի երիտասարդներից է, 2018 թվականին հիմնադրել է «Գաբբարա» ասորական երիտասարդական հասարակական կազմակերպությունը և գրեթե ամեն օր շփվում է ասորի երիտասարդների հետ, առնչվում նրանց խնդիրներին, մտահոգություններին…
Ըստ Տիմոֆեյի՝ այժմ Հայաստանում բնակվող ասորի երիտասարդները ամուսնանալիս ուշադրություն են դարձնում ոչ թե ազգային, այլ կրոնական պատկանելիությանը, և նրանց համար կարևոր է, որ իրենց կողակիցը անպայման լինի քրիստոնյա, այսինքն՝ ընդունելի է ամուսնությունը, օրինակ, հայերի հետ, ինչը, թեև, նորմալ է, բայց, ի վերջո, կարող է բերել ազգի ձուլմանը։
«Գաբբարան» առաջին երիտասարդական հասարակական կազմակերպությունն է, որի առաջնային նպատակը ասորի երիտասարդներին արմատներին մոտ պահելն ու ասորական մշակույթը պահպանելն է։
«Երբ հիմնադրեցինք կազմակերպությունը՝ սկսեցինք համագործակցել արտերկրում գտնվող տարբեր հասարակական կազմակերպությունների և անհատների հետ, փորձ ձեռք բերեցինք և սկսեցինք զբաղվել նաև բարեգործությամբ։ Օգնում ենք անապահով ընտանիքներին, նաև վճարում ասորի երիտասարդների ուսման վարձերը, քանի որ կարևորում ենք աջակցել նրանց՝ կրթություն ստանալու, կարիերայի աճի և զարգացման ճանապարհին»,-ասում է Տիմոֆեյ Իվանովը։
Երիտասարդները համայնքում շատ ակտիվ են, օրինակ, Արզնիում նոր շնչով տոնում են Շառան, որը Ս․ Մարիամ Աստվածածնի Վերափոխման տոնն է։ Այն նշում են օգոստոսի 27-ի երեկոյից մինչև 28-ի երեկոն։ Արզնի գյուղի բնակիչները, անկախ ազգային պատկանելիությունից, մատուցում են մատաղ, ապա պատրաստում Մրթուխան, և մինչև ուշ գիշեր պարում ու երգում։
Ի դեպ, «Գաբբարա» հասարակական կազմակերպությանը կից գործում է նաև համանուն պարի խումբը։ Այստեղ կան տարբեր տարիքային խմբեր, որոնք սովորում են ազգային պարերը և հնարավորություն ունենում մասնակցելու տարբեր փառատոների Հայաստանում և արտերկրում։
Իվանովն ասում է, որ խումբը մասնակցել է 20-ից ավելի համահայկական փառատոնների, Վրաստանում՝ համազգային փառատոնի, իսկ ապրիլին մեկնել են Իրաք՝ համաասորական փառատոնի։
«Գաբբարայում» երեխաներին ասորական պարերը դասավանդում է Ալյոնա Իվանովան։
Նա ասում է, որ իր համար սա պարզապես աշխատանք չէ, այլ մեծ պատասխանատվություն կենդանի պահելու ասորի երեխաներին փոխանցելու մշակույթի կարևոր մասերից մեկը՝ պարը։
Նրա ամենասիրելի պարերից մեկը՝ «Շեյխանին» կարևոր և հայտնի պարերից է։ Այն տեսակով ռազմական է, որը պարել են ասորի զինվորները պատերազմ մեկնելիս։
«Մեր մարտիկները պատերազմ գնալուց առաջ «Շեյխանի» էին պարում, որպեսզի բարձրացնեին ռազմական ոգին, ուժով և քաջությամբ լցվեին»,- ասում է Ալյոնա Իվանովան։
Ասորի երիտասարդները կարևորում են մշակութային արժեքների պահպանումն ու տարածումը։ Նրանք ձգտում են ամրապնդել կապը իրենց արմատների հետ՝ սովորելով լեզուն, ճանաչելով մշակույթը, և լավ գիտակցում են, որ մշակութային ինքնության պահպանումն է ազգի շարունակության հիմքը։
Ուսանող՝ Հռիփսիմե ԱՎՉՅԱՆ
Դասախոս՝ Լիլիկ ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ
