Պայմաններում, երբ գլոբալ լարվածության սրման ֆոնին աշխարհը պայքարում է ոչ ռուսաստանյան էներգակիրների համար, կարո՞ղ է արդյոք հայկական հողի 43 կիլոմետրանոց շերտը դառնալ ԱՄՆ-ի խորամանկ քայլը Մոսկվայի և Թեհրանի դեմ։ Այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքը» մեկ դարով վարձակալելու ԱՄՆ-ի համարձակ առաջարկը խոստանում է տարեկան 50-100 միլիարդ դոլարի առևտրային հոսքեր, սակայն սպառնում է Կովկասում սառը պատերազմի նոր թեժ կետ բորբոքել։ Այս մասին գրում է Forbes-ը։
«Միացյալ Նահանգները հայտնվել է բարձր ռիսկային դիվանագիտական խաղի կենտրոնում, որը կարող է արմատապես փոխել էներգետիկ հոսքերը Եվրասիայում։ Հայաստանի Սյունիքի մարզով ռազմավարական 43 կիլոմետրանոց միջանցքի իր հավակնոտ առաջարկի շնորհիվ Վաշինգտոնը ձգտում է հաղթահարել բազմամյա փակուղիները, դիվերսիֆիկացնել Եվրոպա էներգակիրների մատակարարումները՝ դրանք հեռացնելով Ռուսաստանից, և հակազդել Մոսկվայի, Պեկինի և Թեհրանի աճող ազդեցությանը կենսականորեն կարևոր տարանցիկ տարածաշրջանում։
Այս նախաձեռնությունն արտացոլում է Հարավային Կովկասում իշխանական հազվագյուտ վակուումից օգտվելու ԱՄՆ-ի ավելի լայն հավակնությունները։ Այս տարածաշրջանը պատմականորեն գտնվել է Ռուսաստանի վերահսկողության տակ, բայց այժմ պատրաստ է ուժերի վերադասավորման այն բանից հետո, երբ 2023 թվականի սեպտեմբերին Լեռնային Ղարաբաղում Ադրբեջանի վճռորոշ հարձակման ժամանակ Մոսկվան չկարողացավ պաշտպանել իր դաշնակից Հայաստանին։
Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի՝ որպես անվտանգության երաշխավորի, հանդեպ վստահությունը խարխլվել է։ Չնայած 2020 թվականի նոյեմբերին կնքված հրադադարի համաձայնագրով տեղակայված ռուսաստանցի խաղաղապահների ներկայությանը՝ 2023 թվականի սեպտեմբերին Մոսկվան չմիջամտեց, ինչը հանգեցրեց Ղարաբաղից 100 000 էթնիկ հայերի վտարմանը։ Այս անգործությունը Երևանում ընկալվեց որպես խորը դավաճանություն՝ խարխլելով ռուսական անվտանգության երաշխիքների հանդեպ հավատը և խթանելով Հայաստանի պատմական շրջադարձը դեպի Արևմուտք։
Կարդացեք նաև
Ռազմավարական հետևանքները եղան արագ և դրամատիկ։ Հայաստանի խորհրդարանը 2025 թվականի ապրիլին օրենք ընդունեց ԵՄ-ին անդամակցելու մասին, իսկ Հայաստանի հետ ԱՄՆ ռազմավարական խարտիան պաշտոնապես ամրագրեց ամրապնդվող գործընկերությունը։ Ինչպես նշել է ԱՄՆ պետքարտուղարի նախկին տեղակալ Ջեյմս Օ’Բրայենը. «Ապագան, որը կառուցված է Ռուսաստանի և Իրանի՝ որպես տարածաշրջանային անվտանգության հիմնական դերակատարների առանցքի շուրջ, անկայուն է և անցանկալի, այդ թվում՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի կառավարությունների համար»։
Այս արևմտյան դաշինքը ԱՄՆ ազդեցության համար աննախադեպ հնարավորություններ է ստեղծում։ Ռուսաստանյան ներմուծումը տարածաշրջան, որին մինչև 2022 թվականը բաժին էր ընկնում տարածաշրջանային առևտրի 20-30%-ը, այժմ բախվում է պատժամիջոցների սահմանափակումներին։ Միևնույն ժամանակ, Կովկասյան բանակցությունների հարցերով ԱՄՆ ավագ խորհրդական Լուիս Բոնոն առաջարկներ է արել միջանցքի նկատմամբ միջազգային վերահսկողության վերաբերյալ՝ հիմնվելով այնպիսի նախադեպերի վրա, ինչպիսիք են Պանամայի ջրանցքը և սառը պատերազմի ժամանակների Բեռլինյան միջանցքները։
Համաշխարհային բանկի մոդելավորումը ենթադրում է, որ մինչև 2027 թվականը միջանցքը կարող է տարեկան առևտրի ծավալն ավելացնել 50-100 միլիարդ դոլարով։ Այս աճը պայմանավորված կլինի լոգիստիկայի զգալի բարելավմամբ. 2025 թվականի մայիսի Bloomberg-ի տվյալները ցույց են տալիս, որ այս երթուղին կարող է Եվրոպայի և Ասիայի միջև տարանցման ժամանակը կրճատել 12-15 օրով՝ գոյություն ունեցող երթուղիների համեմատ։
Ներդրումների վերադարձը համոզիչ է թվում։ Կասպիական քաղաքականության կենտրոնը 5-10 տարվա ընթացքում ենթակառուցվածքների ծախսերը գնահատում է 3-5 միլիարդ դոլար, մինչդեռ Oxford Economics-ի մոդելները կանխատեսում են տարեկան 20-30 միլիարդ դոլարի խնայողություն լոգիստիկայի ոլորտում։
Հիմնական խնդիրը անհաշտ դիրքորոշումներն են. Ադրբեջանը պահանջում է անխափան միջանցք, մինչդեռ Հայաստանը կտրականապես հրաժարվում է զիջել ինքնիշխանությունը։ «Վարձակալության» մասին ԱՄՆ առաջարկը ստեղծագործական փորձ է՝ կորպորատիվ-իրավական շրջանակներն օգտագործելու այս փակուղուց դուրս գալու համար՝ Բաքվին առաջարկելով անվտանգության երաշխիքներ և միևնույն ժամանակ թույլ տալով Երևանին պահպանել անվանական ինքնիշխանությունը»,- գրում է Forbes-ը։
Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «168 ժամ»-ում