«Անտարես» հրատարակչության տնօրեն Արմեն Մարտիրոսյանի ֆեյսբուքյան գրառումը
Ներածություն
Հայաստանի կառավարությունը ներկայացրեց «Իրական Հայաստանի գեղագիտության տեղորոշման և աջակցության» հայեցակարգը՝ երկրի մշակութային քաղաքականությունը վերանայելուն ուղղված հավակնոտ փաստաթուղթ: Առաջին հայացքից հայեցակարգն ունի ազնիվ նպատակներ՝ մշակութային ճեղքման հաղթահարում, խաղաղության աջակցություն, իսկական հայրենասիրության զարգացում և նախկին սահմանափակումներից ազատագրում: Սակայն փաստաթղթի մանրամասն վերլուծությունը բացահայտում է անհանգստացնող զուգահեռներ դասական հակաուտոպիաների հետ, որտեղ պետությունը քաղաքացիների բարօրության մասին հոգատարության ծածկի տակ կառուցում է գիտակցության նկատմամբ ամբողջական վերահսկողության համակարգ:
Հռչակվող բարի մտադրությունները
Կարդացեք նաև
Հայեցակարգի հեղինակներն այն դիրքավորում են որպես ազատագրական նախագիծ: Փաստաթուղթը քննադատում է նախկին մշակութային քաղաքականությունը «կենցաղային և բեմական բովանդակության միջև անանցանելի անցանցի» ստեղծման համար, խոստանում է վերջ դնել «չգրված գրաքննությանը» և ստեղծել այնպիսի միջավայր, որտեղ «բացակայում են փակ կամ տաբուացված թեմաները հանրային խոսույթում, արվեստում և մշակույթում»:
Հայեցակարգն աջակցում է տարբեր ստեղծագործողներին և ժանրերին, խոստանում է ներկայացնել արվեստի «բոլոր ձևերը» և շեշտում, որ «չկա արվեստային ձև, որին հակառակ լինի Իրական Հայաստանի գեղագիտությունը»: Թղթի վրա սա նման է մշակութային ազատականացման և ստեղծագործական հնարավորությունների ընդլայնման ծրագրի:
Ամբողջական վերահսկողություն ազատության դիմակի տակ
Սակայն փաստաթղթի իրական բովանդակությունը նկարում է բոլորովին այլ պատկեր: Պետությունը ստանձնում է «ճիշտ» գեղագիտության, զգացմունքների և մշակութային ձևերի սահմանման գերագույն դատավորի դերը: Ստեղծվում է մանրամասն ծրագիր, թե ինչպես պետք է զգան քաղաքացիները, ինչ պետք է նկարեն, ինչի մասին երգեն և նույնիսկ ինչ զգացումներ պետք է ապրեն պետական օրհներգը կատարելիս:
Էմոցիոնալ ինժեներություն
Հատկապես անհանգստացնող է մշակույթի էմոցիոնալ բովանդակության նկատմամբ վերահսկողության ձգտումը: Հայեցակարգը ուղղակիորեն կանխագուշակում է արվեստում գերիշխող մթնոլորտ համարվող «վշտի և տառապանքի» փոխարինումը «ուրախությամբ և կենսասիրությամբ»: Ավելին, փաստաթուղթը որոշակի զգացմունքները կապում է քաղաքական դիրքորոշումների հետ. «վիշտն ու տառապանքը» հռչակվում են «պատերազմի քաղաքականության» դաշնակիցներ, իսկ «ուրախությունը և կենսասիրությունը»՝ «խաղաղության քաղաքականության»:
Այսպիսի էմոցիոնալ ինժեներությունը արվեստը վերածում է պետական քարոզչության գործիքի՝ այն զրկելով իսկականությունից և բարդությունից: Նկարիչը հայտնվում է ընտրության առաջ՝ կա՛մ ստեղծել «ճիշտ» զգացմունքներ և ստանալ պետական աջակցություն, կա՛մ մնալ լուսանցքում:
Հարկադրանք՝ նվիրվածության ցուցադրման
Հայեցակարգը առաջարկում է պետական նվիրվածության ցուցադրման հարկադրանքի համակարգ: Դպրոցներում և համալսարաններում օրհներգի պարտադիր «կենդանի կատարում», մշակութային միջոցառումների ստանդարտացում, նկարիչներից «ճիշտ» բնապատկերներ պատկերելու պահանջները՝ այս ամենը հարկադրանքի մեխանիզմներ են, որոնք քողարկված են մշակութային նախաձեռնությունների տեսքով:
Հատկապես ծիծաղելի է թվում այն արտահայտությունը, որ օրհներգի կատարման ժամանակ «յուրաքանչյուրն իր կատարման ձևով ու որակով, թերություններով, դարձնում է նրան իր սեփականը, անձնականը»: Հարկադրանքը ներկայացվում է որպես անձնայնացման ուղի, իսկ պարտադրվածը՝ որպես կամավոր ընդունված:
Վերահսկողության ֆինանսական լծակներ
Փաստաթուղթը բացահայտորեն առաջարկում է օգտագործել պետական ֆինանսավորումը որպես մշակութային հարկադրանքի գործիք: Աջակցությունը կտրամադրվի միայն այն նախագծերին, որոնք համապատասխանում են պաշտոնական գեղագիտական գծին: Ստեղծվում է խրախուսումների և պատժամիջոցների համակարգ, որտեղ ստեղծագործական անկախությունը դառնում է ռայժություն, որը կարող են իրենց թույլ տալ միայն քչերը:
Դասական հակաուտոպիական հնարքներ
Նորալեզու և պատմության վերագրում
Հայեցակարգը ստեղծում է իր տերմինաբանությունը՝ «Իրական Հայաստան», «խաղաղության գեղագիտություն», «պաթետիկ բովանդակություն»՝ գոյություն ունեցող հասկացությունները փոխարինելու համար: Այս հնարքը հիշեցնում է Օրուելի «1984»-ի «նորալեզուն», որտեղ լեզվի վրա վերահսկողությունն ծառայում է մտածողության վրա վերահսկողության գործիք:
Միաժամանակ ամբողջ նախկին մշակույթն ճանաչվում է «սխալ». այն կա՛մ «թշնամական է Իրական Հայաստանի գաղափարի նկատմամբ», կա՛մ «ենթադրում է Իրական Հայաստանի չգոյությունը», կա՛մ «չի արտահայտում Իրական Հայաստանում իրական կյանքը»: Անցյալի այսպիսի ամբողջական դիսկրեդիտացումը դասական հնարք է ավտորիտար ռեժիմների:
Վերահսկողություն պարտադրական երջանկության միջոցով
Հայեցակարգը բացահայտում է զարմանալի զուգահեռներ Հաքսլիի «Չքնաղ նոր աշխարհ»-ի հետ: Ինչպես Հաքսլիի վեպում, պետությունը ձգտում է վերահսկել քաղաքացիներին ոչ թե երկյուղի, այլ պարտադրական երջանկության և «ճիշտ» զգացմունքների միջոցով:
Երեխաները վաղ տարիքից պետք է սովորեցվեն «ճիշտ» մշակութային ձևերին՝ նկարել հայրենի բնապատկերները, երգել օրհներգը, մասնակցել ստանդարտացված միջոցառումներին: Բացասական զգացմունքները ճնշվում են ոչ թե ուղղակի արգելքով, այլ այնպիսի միջավայրի ստեղծմամբ, որտեղ դրանք համարվում են «անհարմար» «իսկական» արվեստի համար:
Վերահսկողություն միջավայրի միջոցով
Հայեցակարգը նախատեսում է մշակութային միջավայրի ամբողջական վերաձևավորում՝ շինությունների գույներից մինչև սրճարանների բովանդակությունը, աղբամաններից մինչև թատրոնների խաղացանկ: Շրջակա աշխարհի յուրաքանչյուր տարր պետք է աշխատի քաղաքացիների «ճիշտ» մտածողության ձևավորման վրա:
Սա հիշեցնում է դասական հակաուտոպիաների սոցիալական ինժեներության գաղափարները, որտեղ ճարտարապետությունը, գույները և նույնիսկ հոտերը ծառայում են որպես բնակչության վրա հոգեբանական ազդեցության գործիքներ:
Բարի մտադրությունների պարադոքս
Հայեցակարգի ամենաանհանգստացնող ասպեկտը այն է, որ նրա հեղինակները, հավանաբար, անկեղծորեն հավատում են իրենց նպատակների ազնվությանը: Նրանք իսկապես ցանկանում են հաղթահարել մշակութային ճգնաժամը, աջակցել խաղաղությանը, զարգացնել հայրենասիրությունը: Սակայն ընտրած մեթոդները կարող են հանգեցնել հակառակ արդյունքների՝ հռչակվածներին հակառակ:
Վարչական մեթոդներով «իսկական» մշակույթ ստեղծելու փորձը դատապարտված է արհեստականություն արտադրելու: Հարկադրանքի միջոցով միասնության ձգտումը ծնում է համապատասխանություն: «Իսկական» զգացմունքների համար պայքարն իրենց կարգավորման միջոցով սպանում է կենդանի գիտակցումը:
Այլընտրանքային ճանապարհ
Ստեղծագործական ազատության իսկական ազատությունը պահանջում է այլ մոտեցում: «Ճիշտ» գեղագիտության նախագծման փոխարեն պետությունը կարող էր ստեղծել պայմաններ բազմազան մշակութային արտահայտման համար՝ պաշտպանել ստեղծագործողների իրավունքները, ապահովել անկախ արվեստի համար տնտեսական հնարավորություններ, աջակցել մշակութային հարթակների պլյուրալիզմին:
Իրական մշակութային վերանայում տեղի է ունենում ոչ թե վարչական հրամանների միջոցով, այլ տարբեր գեղարվեստական դիրքորոշումների ազատ երկխոսության միջոցով, որտեղ «ճշմարտությունը» սահմանում են ոչ թե պետական պաշտոնյաները, այլ ժամանակն ու հասարակական ճանաչումը:
Եզրակացություն
«Իրական Հայաստանի գեղագիտության» հայեցակարգը ներկայացնում է դասական օրինակ այն մասին, թե ինչպես բարի մտադրությունները կարող են հանգեցնել հակաուտոպիական արդյունքների: Մշակույթը նախկին սահմանափակումներից ազատագրելու ձգտմամբ հեղինակները ստեղծում են վերահսկողության ավելի բարդ համակարգ՝ պարտադրական երջանկության միջոցով վերահսկողություն, դրականության հարկադրանք և իսկականության վարչական սահմանում:
Պատմությունը ցույց է տալիս, որ վարչական մեթոդներով «ճիշտ» մշակույթ ստեղծելու պետության փորձերը դատապարտված են ձախողման: Իսկական արվեստը ծնվում է ազատությունից, գաղափարների հակամարտությունից, սխալվելու և փորձարկելու իրավունքից: Հայկական հայեցակարգը, չնայած հռչակված նպատակներին, շարժվում է հակառակ ուղղությամբ՝ դեպի կառավարվող, ստերիլիզացված, գաղափարապես ճիշտ կեղծ մշակույթի ստեղծում, որը կարող է ավելի ճնշող լինել, քան այն համակարգը, որը նա կանչված է փոխարինելու:
Սրանում է հակաուտոպիաների հիմնական դասը. դժոխք տանող ճանապարհը հարդարված է բարի մտադրություններով, իսկ բռնապետության ամենավտանգավոր ձևերը քողարկվում են ժողովրդի բարօրության մասին հոգատարությամբ:
