«Ժողովուրդը» եւ «քաղաքացին» այդ բառերի շարքում են
Հայր Ալեքսանդր Շմեմանը, որին ես ընկալում եմ ոչ այնքան որպես քահանա, որքան՝ որպես հոգեւոր մտածող, իր օրագրերում բազմաթիվ ուշագրավ մտքեր ունի քաղաքականության մասին: Չնայած այդ օրագրերը գրվել են 1970-80 թվականների ԱՄՆ-ում, որտեղ նա իրականացնում էր իր ծառայությունը, Շմեմանի մտքերն արդիական են բոլոր երկրների եւ բոլոր ժամանակների համար: Մասնավորապես, նա, պահպանողական հայացքներ ունեցող բոլոր մտածողների նման, խիստ կասկածներ ունի «առաջընթաց» հասկացության վերաբերյալ, երբ խոսքը հոգեւոր, մշակութային, քաղաքական առաջընթացի մասին է:
Այս ոլորտներում հայր Ալեքսանդրը որեւէ առաջընթաց չի նկատում: «Քաղաքական միֆը, – գրում էր նա, – որեւէ ձեւով առաջ չի անցել Չինգիզ խանից եւ Լենկ Թեմուրից (Tamerlane): Տարբերությունը միայն այն է, որ ժամանակակից չինգիզխաները խոսում են ազատության, արդարության եւ խաղաղության մասին, մինչդեռ նրանց նախորդների թեման իշխանությունն ու փառքն էր»:
Համատեքստն, իհարկե, արտաքին քաղաքական էր. գերտերությունները «սառը պատերազմի» մեջ էին, սպառնում էին իրար ոչնչացնել, իսկ «թշնամու» հետ կարող էին ոչնչացնել ողջ աշխարհը, բայց արտասանում էին «ճիշտ բառեր»՝ նաեւ ազատության եւ արդարության մասին:
Կարդացեք նաև
Բայց նույնը կարելի է ասել նաեւ այսօր: Օրինակ, Արեւմուտքն ու Ռուսաստանը պայքարում են իրար դեմ, ի վերջո, փողի եւ իշխանության համար: Բայց առաջինը խոսում է «ժողովրդավարության» ու «մարդու իրավունքների» մասին, իսկ երկրորդը՝ «ուղղափառության» եւ «հոգեւոր ամրակների» մասին:
Հայաստանում, ի դեպ, պաշտոնական մակարդակով ավելի ընդունելի են առաջին տեսակի միֆերը, որովհետեւ այսօր Արեւմուտքից է գալիս թե՛ իշխանության քաղաքական հովանավորությունը, եւ թե՛ փողի մեծ մասը: Այստեղից էլ երկուստեք փարիսեցիությունը՝ այստեղ ձեւ են անում, թե իբր «ժողովրդավարության բաստիոն» են, իսկ այնտեղից փառաբանում են մեր «ժողովրդավարության խոշոր նվաճումները»: Բայց ռուսական «ամրակները» դրանցից, իհարկե, ոչնչով լավը չեն:
Ներքին կյանքում նույնն է: Հայաստանի իշխանությունը կատաղի պայքար է մղում իր աթոռների համար՝ ձերբակալություններով, ճնշումներով, ԿԳԲ-ի ոճով կեղտոտ «կոմպրոմատներով»: Բայց այդ ամենը պետք է ուղեկցվի ինչ-որ «համեմունքներով», եւ դրանց մեջ են «ժողովուրդ» եւ «քաղաքացի» բառերը: Պարզվում, է Փաշինյանի «իրական Հայաստանի» գաղափարախոսության հեղինակը «ժողովուրդն» է, ընդդիմախոսների եւ հոգեւորականների հանդեպ հալածանքները ողջունելի են «ժողովրդի» կողմից, իսկ «մեր քաղաքացին» կազատի Վեհարանը Փաշինյանին եւ ՔՊ-ին դուր չեկող կաթողիկոսից եւ կնշանակի նոր՝ «ժողովրդական» վեհափառ հայրապետ:
Ո՞ր «ժողովուրդը», ո՞ր «քաղաքացիները»: ՀՀ քաղաքացիների մեծամասնությո՞ւնը: Հոգեւորականներից ով է պարկեշտ, ով՝ ոչ, ով պետք է կարգալույծ արվի, ով՝ ոչ, դա պետք է ՀՀ քաղաքացիների ձայների մեծամասնությա՞մբ որոշվի: Թե՞, քանի որ այդ մեծամասնությունը ձայն է տվել ՔՊ-ին, այդ հարցերը որոշվելու են կուսակցական ժողովների ժամանակ: Բայց Հայ առաքելական եկեղեցին միայն ՀՀ քաղաքացիներինը չի, բոլոր հայերինն է, նրանք է՞լ պետք է քվեարկեն:
… Ավարտեմ 20-րդ դարի մեկ այլ մտածողից՝ Էրիխ Ֆրոմից մեջբերումով. «Չկա որեւէ բան այս աշխարհում, որը չէր կիրառվել՝ որպես ապակառուցողականության ռացիոնալացում: «Սերը», «պարտքը», «խիղճը», «հայրենասիրությունը»՝ այս եւ բազմաթիվ այլ նման հասկացություններ մարդիկ օգտագործում են ամեն ինչ ավերելու համար»:
Արամ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
29.10.2025
