Ներկայացնում ենք Հայաստանի վերաբերյալ Ռասիզմի եւ անհանդուրժողականության դեմ եվրոպական հանձնաժողովի՝ չորեքշաբթի հրապարակված զեկույցը, որն անդրադառնում է 2023-ին ներկայացված առաջարկությունների իրագործման ընթացքին։
Նախաբան
Իր մշտադիտարկման վեցերորդ փուլի աշխատանքների շրջանակներում ECRI-ը (Ռասիզմի եւ անհանդուրժողականության դեմ եվրոպական հանձնաժողովը) թարմացրել է ընթացիկ հետևության գործընթացը իր յուրաքանչյուր երկրի զեկույցում ներկայացված երկու կոնկրետ առաջարկությունների վերաբերյալ։
Համաձայն ECRI-ի վեցերորդ մշտադիտարկման շրջանի մասին տեղեկատվական փաստաթղթի, որը 2018 թվականի մայիսի 9-ին ներկայացվել է նախարարների տեղակալներին, յուրաքանչյուր զեկույցի հրապարակումից ոչ ուշ, քան երկու տարի անց, ECRI-ն համապատասխան կառավարությանն է ուղղում հաղորդագրություն՝ հարցնելով, թե ինչ է արվել առաջնահերթ հետևության համար պահանջված կոնկրետ առաջարկությունների վերաբերյալ։
Միաժամանակ ECRI-ն ինքն է հավաքում համապատասխան տեղեկատվություն։ Այս տեղեկատվության և կառավարության պատասխանի հիման վրա ECRI-ն կազմում է իր եզրակացություններն այն մասին, թե ինչպես են կատարվել իր առաջարկությունները։
Պետք է նշել, որ այս եզրակացությունները վերաբերում են միայն ընթացիկ հետևության կոնկրետ առաջարկություններին և նպատակ չունեն՝ տալ համապարփակ վերլուծություն համապատասխան պետությունում ռասիզմի և անհանդուրժողականության դեմ պայքարի բոլոր զարգացումների առթիվ։
Հիմնական հատված
1.Հայաստանի վերաբերյալ իր զեկույցում (վեցերորդ մշտադիտարկման շրջան), որը հրապարակվել է 2023 թվականի հունիսի 20-ին, ECRI-ն առաջարկել է, որ իշխանությունները իրականացնեն իրազեկման միջոցառումներ հասարակությունում բազմազանության և հանդուրժողականության կարևորության մասին՝ աջակցելով կոնկրետ գործողություններին՝ համագործակցությամբ Մարդու իրավունքների պաշտպանի և տարբեր ծագման համապատասխան քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների հետ, ներառյալ էթնիկ, կրոնական և սեռական փոքրամասնությունների, որպեսզի կանխարգելվի և դրսևորվի պայքար ռասիստական և ԼԳԲՏԻ-ֆոբիկ ատելության խոսքի, ատելությամբ պայմանավորված բռնության և խտրության դեմ։
ECRI-ն ի գիտություն է ընդունում հայկական իշխանությունների կողմից տրամադրված տեղեկատվությանը, համաձայն որի՝ խտրության, ատելության խոսքի և ատելությամբ պայմանավորված բռնության կանխարգելման և դրա դեմ պայքարի մասին տեղեկատվական արշավները Հայաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարության 2023-2025 թվականների գործողությունների ծրագրի մի մասն են։
Իշխանությունները նաև տեղեկացրել են ECRI-ին, որ 2024 թվականին Արդարադատության նախարարությունը պատրաստել է ատելության խոսքի դեմ պայքարի վերաբերյալ պաստառներ և խտրության արգելման վերաբերյալ տեսանյութեր, որոնք պետք է տարածվեին սոցիալական ցանցերի հարթակներում և ցուցադրվեին հանրային տարածքներում 2025 թվականին։
Այնուամենայնիվ, ECRI-ն տեղյակ չէ, թե արդյոք նման ծրագրերը վերաբերում են ռասիստական և ԼԳԲՏԻ-ֆոբիկ ատելության խոսքի, ատելությամբ պայմանավորված բռնության և խտրության բոլոր համապատասխան ձևերին։ Ավելին, ECRI-ի ստացած տեղեկատվությունից երևում է, որ այս ծրագրերը չեն մշակվել կամ նախատեսված չեն իրականացվելու Մարդու իրավունքների պաշտպանի և քաղաքացիական հասարակության համապատասխան ներկայացուցիչների հետ համագործակցությամբ։
Միաժամանակ, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները հայտնել են ECRI-ին, որ իրենք տեղյակ չեն լայնածավալ իրազեկման նախաձեռնությունների մասին։
Ամփոփելով՝ ECRI-ն գնահատում է, որ Հայաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարության 2023-2025 թվականների գործողությունների ծրագիրը հիմք է ստեղծում հասարակությունում բազմազանության և հանդուրժողականության նկատմամբ հարգանքի խթանմանն ուղղված իրազեկման միջոցառումների ապագա մշակման և իրականացման համար՝ ռասիստական և ԼԳԲՏԻ-ֆոբիկ ատելության խոսքի, ատելությամբ պայմանավորված բռնության և դրանց հետ կապված խտրության կանխարգելման և դրանց դեմ պայքարի նպատակով։ Այնուամենայնիվ, ներկայիս իրավիճակում նման միջոցառումների ծրագրերը դեռևս չեն իրականացվել։
Բացի այդ, ECRI-ն պետք է ընդգծի, որ նման միջոցառումները պետք է վերաբերեն ատելության խոսքի և բռնության ռասիստական և ԼԳԲՏԻ-ֆոբիկ ձևերին, ինչպես նաև դրանց հետ կապված խտրությանը։ ECRI-ն նաև ընդգծում է այս միջոցառումները իրականացնելիս Մարդու իրավունքների պաշտպանի և տարբեր ծագման քաղաքացիական հասարակության համապատասխան ներկայացուցիչների՝ ներառյալ էթնիկ, կրոնական և սեռական փոքրամասնությունների հետ համագործակցության կարևորությունը։
Վերոնշյալի լույսի ներքո ECRI-ն եզրակացնում է, որ իր առաջարկությունը կատարվել է միայն մասնակիորեն և ի գիտություն է ընդունում կատարված ջանքերին և առաջին քայլերին։
2.Հայաստանի վերաբերյալ իր զեկույցում (վեցերորդ մշտադիտարկման շրջան) ECRI-ն առաջարկել է, որ իշխանությունները ընդունեն ինտեգրման ռազմավարություն՝ ուղեկցված համապատասխան ֆինանսական ռեսուրսներով և կարողությունների զարգացման միջոցառումներով, որոնք կապահովեն փախստականների, ապաստան հայցողների և ներգաղթյալների, ինչպես նաև նմանատիպ իրավիճակներում գտնվող ցանկացած այլ անձանց կամ անձանց խմբերի համար կոնկրետ աջակցության գործողությունների արդյունավետ իրականացումը, ներառյալ, ի թիվս այլնի, լեզվի և քաղաքացիական կողմնորոշման դասընթացները։ Դա անելիս իշխանությունները պետք է հիմնվեն Եվրոպայի խորհրդի խտրականության դեմ պայքարի, զանազանության և ներառարության հարցերով մշտական կոմիտեում (CDADI) կողմից 2021 թվականին ընդունված միջմշակութային ինտեգրման ռազմավարության օրինակելի շրջանակի վրա՝ ազգային մակարդակում։
ECRI-ը տեղեկացվել է հայկական իշխանությունների կողմից, մասնավորապես Հայաստանի՝ Փախստականների արտակարգ իրավիճակների արձագանքման ծրագրի շրջանակներում, ձեռնարկված մի շարք գործողությունների մասին, որոնք նրանք իրականացրել են՝ արձագանքելու մարդասիրական աննախադեպ մարտահրավերին, որը կապված է ավելի քան 100.000 ղարաբաղցի հայերի լայնածավալ տեղահանման հետ, որոնք փախել են իրենց տներից և ուղղվել Հայաստան՝ Ադրբեջանի կողմից տարածաշրջանում 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին և 20-ին իրականացված ռազմական գործողության արդյունքում։
Ի թիվս այլնի, ECRI-ն դրականորեն ի գիտություն է ընդունում օգնության միջոցառումները դրամական աջակցության միջոցով, ինչպես նաև սոցիալական պաշտպանության մատչելիության հեշտացմանը, առողջապահական ծառայությունների մատչելիության ընդլայնմանը և տեղահանված երեխաների կրթությունն ապահովելուն ուղղված միջոցառումները։ Իշխանությունների տեղեկացմամբ՝ իրենց գործողությունները ղեկավարվել են CDADI-ի կողմից ընդունված ազգային մակարդակում միջմշակութային ինտեգրման ռազմավարության օրինակելի շրջանակով։
ECRI-ն ընդունում է այն զգալի մարտահրավերները, որոնց բախվել են հայկական իշխանությունները, և արագ արձագանքները, որոնք կատարվել են 2023 թվականին ղարաբաղցի հայերի լայնածավալ տեղահանումից հետո։ Միաժամանակ, ECRI-ը նշում է, որ իշխանությունները չեն ընդունել ինտեգրման ռազմավարություն՝ համաձայն ECRI առաջարկության։ ECRI-ն այն կարծիքին է, որ նման ռազմավարությունը պետք է մշակվի առանց լրացուցիչ ուշացման՝ ոգեշնչվելով Հայաստանի` Փախստականների արտակարգ իրավիճակների արձագանքման ծրագրից և պատշաճ կերպով հաշվի առնելով բոլոր այն մարդկանց կարիքները, որոնք ապաստան են գտել կամ միջազգային պաշտպանություն են փնտրում երկրում։ Այս համատեքստում ECRI-ը հիշեցնում է, որ ռազմավարությունը պետք է ներառի, ի թիվս այլնի, լեզվի և քաղաքացիական կողմնորոշման դասընթացներ։
Վերոնշյալի լույսի ներքո ECRI-ը եզրակացնում է, որ ներկայիս իրավիճակում իր առաջարկությունը դեռևս չի իրականացվել։
Հրատարակման պատրաստեց՝ Արսեն ԱՅՎԱԶՅԱՆԸ
