Հարավային Կովկասի և Վրաստանում ճգնաժամի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Մագդալենա Գրոնոն խաչաձև հարցազրույց է տվել հայկական «Արմենպրես» և ադրբեջանական ԱՊԱ լրատվական գործակալություններին:
ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչը շեշտել է Վաշինգտոնում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ձեռք բերված համաձայնությունների կարևորությունը և հայտնել է Եվրամիության պատրաստակամությունը՝ աջակցել Հարավային Կովկասում խաղաղությունը, կայունությունը և բարգավաճումն առաջ մղելու ջանքերին։
Ստորև ներկայացված է ամբողջական հարցազրույցը.
ԱՊԱ/«Արմենպրես». Տիկին Գրոնո, վերջերս այցելեցիք Ադրբեջան և Հայաստան: Հաշվի առնելով, որ Ադրբեջանն ու Հայաստանն այժմ բանակցություններ են վարում առանց միջնորդների, Ձեր այցելությունների նպատակն ու ուղղվածությունը, բնականաբար, ուշադրություն են գրավում: Կարո՞ղ եք մանրամասնել այս մասին:
Կարդացեք նաև
Մագդալենա Գրոնո. Նախևառաջ, թույլ տվեք ջերմորեն շնորհակալություն հայտնել երկուսիդ այս ձևաչափով հարցազրույց ունենալու հնարավորության համար: Սա ավելի է ընդգծում այն նոր իրականությունը, որն այժմ առկա է տարածաշրջանում վերջին մի քանի ամսվա ընթացքում: Ես շատ ուրախ եմ շփվել ձեզ հետ՝ որպես ձեր երկրների առաջատար լրատվական գործակալությունների: Վերջին մի քանի ամսվա ընթացքում իրավիճակը կտրուկ փոխվել է «Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման մասին» համաձայնագրի նախաստորագրումից հետո։ Այն թույլ տվեց ձեր երկրների միջև և տարածաշրջանի համար բացել նոր դարաշրջան, որը շատ անհրաժեշտ էր։ Այո, դուք իրավացի եք, Բաքուն և Երևանը համաձայնել են առաջնահերթություն տալ երկկողմ բանակցությունների ուղուն, և մենք լիովին հարգում ենք դա։ Շատ առումներով բանակցությունները երկկողմ դարձնելը, որոնք արդյունավետ և կառուցողական են, ամենատպավորիչ նվաճումներից մեկն է։ ԱՄՆ գործընկերները զգալիորեն նպաստել են դրան՝ 2025 թվականի օգոստոսին Վաշինգտոնում (Կոլումբիայի շրջան) ձեռք բերված բեկումնային համաձայնագրերի միջոցով։ ԵՄ-ն մեծապես ողջունեց Վաշինգտոնում խաղաղության պայմանագրի նախաստորագրումը և ԱՄՆ-ում հյուրընկալված առաջնորդների ու նախագահ Թրամփի հանդիպման ժամանակ ձեռք բերված համատեղ համաձայնությունները։ Ինչպես կողմերը նույնպես նշել են, նրանց շարունակական հաջող երկկողմ ձևաչափն, անշուշտ, հիմնված է անցյալի բովանդակության, բանաձևերի և այլ ձևաչափերով մշակված շփումների վրա։ Մենք կարծում ենք, որ անցյալի գործընթացները, այդ թվում՝ նախագահ Իլհամ Ալիևի և վարչապետ Փաշինյանի միջև հանդիպումների շարքը, որը մենք նախկինում անվանում էինք «Բրյուսելի գործընթաց»՝ այն ժամանակվա Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի հովանու ներքո, որին ես նույնպես պատիվ եմ ունեցել մասնակցելու, նպաստել են կողմերի պատրաստակամությանը՝ բանակցությունները երկկողմանիորեն վարելու: Կողմերը շատ բարձր էին գնահատում այս շրջանակը՝ որպես նոր ձևաչափ, որն առաջնորդներին տրամադրում է անհրաժեշտ տարածք երկկողմ և եռակողմ բանակցությունների համար՝ ի լրումն այլ ձևաչափերի: Այնուամենայնիվ, մեր հետաքրքրությունը չի սահմանափակվում միայն բանակցությունների սեղանով: ԵՄ-ն ցանկանում է աջակցել գործընթացին և կողմերին տարածաշրջանում խաղաղությունը, կայունությունը և բարգավաճումն առաջ մղելու իրենց ջանքերում, ինչը ԵՄ-ի համար առանցքային հետաքրքրություն է: Բաքու (նոյեմբերի 4-5) և Երևան (նոյեմբերի 18-19) կատարած իմ վերջին այցելությունները ղեկավարությունների հետ իմ կանոնավոր շփումների մաս էին կազմում: Զրուցակիցների հետ իմ քննարկումներն այժմ կենտրոնանում են խաղաղության գործընթացին աջակցելու գործում ԵՄ դերի և այն միջոցառումների վրա, որոնք ուղղված են ապահովելու, որ մարդիկ տեսնեն և զգան խաղաղության շոշափելի օգուտները: Բացի Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության գործընթացից, սա ներառում է նաև տարածաշրջանային համագործակցությունը, Հայաստան-Թուրքիա կարգավորումը, հաղորդակցության հնարավորությունները և մարդասիրական հարցերը, ինչպիսիք են ականազերծման աշխատանքները և անհետ կորած անձանց որոնումները: Մենք կշարունակենք ակտիվորեն ներգրավված լինել և ուսումնասիրել նոր հնարավորություններ, որտեղ ԵՄ-ն կարող է օգտակար լինել մեր հայ և ադրբեջանցի գործընկերներին՝ դեպի լիարժեք խաղաղություն տանող ճանապարհին:
«Արմենպրես»/ԱՊԱ. Հայաստանն ու Ադրբեջանն օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում նախաստորագրեցին խաղաղության համաձայնագիր, և համաձայնություններ ձեռք բերվեցին նաև Հարավային Կովկասում հաղորդակցությունների ապաշրջափակման վերաբերյալ: Ինչպե՞ս եք գնահատում Վաշինգտոնում ձեռք բերված համաձայնությունները: Ո՞րն է ԵՄ-ի տեսակետը տարածաշրջանային հաղորդակցությունների բացման գործընթացին մասնակցելու հնարավորության վերաբերյալ: Որքանո՞վ է ԵՄ-ն հետաքրքրված մասնակցելու, մասնավորապես, «Թրամփի ուղի» նախագծի իրականացմանը, և կա՞ արդյոք որևէ հետաքրքրություն՝ օգտագործելու այս ճանապարհի տրամադրած լոգիստիկ հնարավորությունները:
Մագդալենա Գրոնո. Վաշինգտոնում խաղաղության համաձայնագրի նախաստորագրումն իսկապես պատմական նվաճում էր, որը փոխեց տարածաշրջանի պատկերն այնպես, ինչպես վեց ամիս առաջ նույնիսկ անհնար էր պատկերացնել: Տարածաշրջանում կան նոր հանձնառություն, նոր էներգիա, նոր մթնոլորտ, նոր հնարավորություններ: Սա աներևակայելիորեն դրական է և հնարավորություն է, որը պետք է աջակցություն ստանա բոլորի կողմից։ ԵՄ-ն բարձր է գնահատել և՛ Հայաստանին, և՛ Ադրբեջանին իրենց առաջնորդության և տեսլականային ռազմավարության համար, որը ստեղծեց նոր միջավայր՝ շնորհիվ փոխզիջման և դեպի առաջ նայող մոտեցումների։ Բացի այդ, այս առնչությամբ կողմերի և Միացյալ Նահանգների միջև ձեռք են բերվել մի շարք համաձայնություններ և փոխըմբռնումներ, մասնավորապես հաղորդակցությունների, օրինակ՝ TRIPP-ի վերաբերյալ։ Այդ ժամանակից ի վեր ԵՄ-ն սերտ կապի մեջ է եղել թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի, ինչպես նաև իր ամերիկացի գործընկերների հետ՝ համակարգելու մեր մոտեցումները և փնտրելու փոխլրացումներ։ Մենք նաև երկար ժամանակ համագործակցել ենք Կենտրոնական Ասիայի մեր գործընկերների հետ՝ համագործակցության և հաղորդակցությունների ընդլայնման հնարավորություններն ուսումնասիրելու համար: Վերջերս սա, բնականաբար, ներառել է TRIPP-ի բացած նոր հնարավորությունները: Հաղորդակցությունների օրակարգը և Միջին միջանցքը ԵՄ-ի համար գլխավոր առաջնահերթություններ են, և պարզ է, որ դրանք վերաբերում են տարածաշրջանի համար կարևորագույն ենթակառուցվածքներին: Կողմերի և ԱՄՆ-ի հետ մեր շփումների արդյունքում մենք վերջերս առաջնահերթություն ենք տվել տարածաշրջանային ապագա հաղորդակցությունների ենթակառուցվածքի Նախիջևանի հատվածին: Սա, իհարկե, ներառում է Հայաստանի հետ կապերը ինչպես Նախիջևանի հարավում, այնպես էլ հյուսիսում՝ TRIPP-ի 42 կմ հատվածը արդյունավետորեն կապելու համար և ապահովելու, որ նախագծերը ներառական լինեն ամբողջ տարածաշրջանի համար: Ներկայում մենք ուսումնասիրում ենք իրագործելիության վերաբերյալ հետազոտությունները և ներդրումային հնարավորությունները՝ ձգտելով ներգրավել նաև միջազգային ֆինանսական հաստատությունների և մասնավոր հատվածին:
ԱՊԱ. Վերջերս Ադրբեջանը վերացրեց Հայաստան հացահատիկի տարանցման սահմանափակումները, ինչը նշանակալի քայլ էր հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ: Ի՞նչ քայլեր կարող է ձեռնարկել Եվրամիությունը հասարակությունների միջև երկխոսությանը և ներգրավվածությանը նպաստելու համար:
Մագդալենա Գրոնո. Անշուշտ, Բաքվի որոշումը՝ վերացնելու Ադրբեջանի տարածքով Հայաստանի շուկայի համար ապրանքների տարանցման սահմանափակումները, կողմերի միջև վերջին դրական զարգացումներից մեկն է։ Մենք ջերմորեն ողջունեցինք այն, ինչպես նաև վերջերս տեղի ունեցած այլ դրական քայլերն ու միջոցառումները, ինչպիսիք են փորձագիտական կլոր-սեղան քննարկումների մեկնարկը և անցկացումը Երևանում (հոկտեմբերի 21-22) և Բաքվում (նոյեմբերի 21-22), Հայաստանի և Ադրբեջանի խորհրդարանների խոսնակների միջև Ժնևում հանդիպումների շարքը, խորհրդարանականների հանդիպումները (ներառյալ վերջերս՝ Ստամբուլում), Հայաստանի ԱԱԾ տնօրենի այցը Բաքու, ինչպես նաև շարունակական երկկողմ հանդիպումները՝ նվիրված սահմանազատման /սահմանագծման և անհետ կորած անձանց հարցերին։ Այս բոլոր զարգացումներն իսկապես պատմական են, քանի որ դրանք նոր դինամիկա են բերում և հնարավորություններ են ստեղծում այդքան անհրաժեշտ վստահության կառուցման համար։ Տարածաշրջան կատարած իմ այցելությունների ժամանակ ես միշտ ժամանակ եմ հատկացնում քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների հետ հանդիպումներին՝ թե՛ Երևանում, թե՛ Բաքվում։ Կան բազմաթիվ հիանալի փորձագետներ և մասնագետներ, որոնց կատարած աշխատանքին լիարժեք հաշտեցման ուղղությամբ մենք լիովին հավանություն ենք տալիս։ Մենք պատրաստ ենք աջակցել այս աշխատանքին, որպեսզի խաղաղության ուղերձն ավելի տարածվի։ Բացի այդ, մենք կշարունակենք մեր քաղաքական աջակցությունը տրամադրել հասարակությունների միջև երկխոսության և լայնածավալ հաշտեցման ջանքերի պահպանման համար, այդ թվում՝ խաղաղության առավելություններն ավելի լայն լսարանին ակտիվորեն ներկայացնելով։
«Արմենպրես». Սակայն, այնուամենայնիվ, խաղաղության համաձայնագրի նախաստորագրմանը հակառակ, ադրբեջանական կողմը շարունակում է որոշակի նախապայմաններ դնել հայկական կողմի առջև խաղաղության համաձայնագրի վերջնական ստորագրման համար: Ինչպես գիտեք, կա նաև Բաքվում պահվող հայ գերիների հարցը: Ձեր կարծիքով, ի՞նչ կարող է անել Եվրամիությունը, որպեսզի կողմերը վերջապես ստորագրեն խաղաղության համաձայնագիր, և տարածաշրջանը մտնի կայուն և երկարատև խաղաղության ու զարգացման փուլ: Չե՞ք կարծում, որ վերջնական խաղաղության հասնելու համար կարևոր է լուծել մարդասիրական հարցերը, և ի՞նչ կարող է անել Եվրամիությունն այս ոլորտում:
Մագդալենա Գրոնո. Դուք ճիշտ եք, կան որոշ չլուծված հարցեր, որոնք դեռևս պահանջում են կողմերի, ինչպես նաև միջազգային գործընկերների մեծ ուշադրությունը: Մենք հույս ունենք, որ հաշվի առնելով վերջերս ստեղծված նոր միջավայրը և հիմնվելով երկկողմ հաջողությունների շարքի վրա, հայկական և ադրբեջանական կողմերը կարող են առաջ շարժվել նաև այս չլուծված հարցերի շուրջ: Թվում է, թե սրա համար բոլոր պայմանները կան, բայց, ի վերջո, կողմերը պետք է որոշեն՝ ինչպես լուծել այս կամ այն հարցը: Հայ բանտարկյալների հարցը, մեր ընկալմամբ, նույնպես քննարկվում է կողմերի միջև: Մեր կողմից մենք, անշուշտ, կշարունակենք աջակցել պատշաճ ընթացակարգին, ներառյալ մարդասիրական հասանելիությանը և բանտարկյալներին բժշկական այցելություններին: Երկարաժամկետ հաշտեցման հասնելու և խաղաղությունն անշրջելի դարձնելու համար, անշուշտ, պետք է լուծվեն բոլոր հարցերը, այդ թվում՝ ամենազգայունները: Մենք կարծում ենք, որ խաղաղության համաձայնագրի նախաստորագրումն առաջին քայլն էր այս ուղղությամբ: Այդ ժամանակից ի վեր կողմերը տարբեր մակարդակներում սերտ կապի մեջ են եղել շատ այլ հարցերի շուրջ: Նրանք քննարկում են համաձայնեցված քայլերի գործնական իրականացումը կամ զբաղվում են հաջորդ քայլերով, օրինակ՝ սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացի շարունակության վերաբերյալ: Մենք նաև շատ ենք գնահատում այն փաստը, որ կողմերի հռետորաբանությունն, ընդհանուր առմամբ, բարելավվել է՝ նույնիսկ հասնելով մինչ օրս աննախադեպ մակարդակի։ Հակամարտության տարբեր փուլերից դեռևս թարմ վերքեր կան, ինչպես ասացի՝ նաև մի շարք չլուծված խնդիրներ, այդ թվում՝ մարդասիրական, և հասարակական հաշտեցումն այն ոլորտն է, որտեղ ԵՄ-ն, անշուշտ, լավ դիրքավորված կլինի փորձագիտական և համապատասխան խորհրդատվական ուղեցույց տրամադրելու համար, եթե կողմերը դա օգտակար համարեն։
ԱՊԱ. Ադրբեջանը և Հայաստանը համաձայնության են եկել իրենց սահմանի երկայնքով որևէ երրորդ կողմի ուժեր չտեղակայելու հարցում։ Այս համատեքստում ո՞րն է ԵՄ դիրքորոշումը Հայաստանում ԵՄ դիտորդական առաքելության ապագայի վերաբերյալ։
Մագդալենա Գրոնո. Առաքելության ներկայիս մանդատը երկարաձգվել է 2025 թվականի հունվարին ևս երկու տարով՝ մինչև 2027 թվականի փետրվարի 19-ը: Իմ ընկալմամբ՝ եթե պահանջ չլինի, այն կշարունակի իրականացնել իր գործունեությունը առնվազն մինչև իր ներկայիս մանդատի ավարտը: Ես նաև կցանկանայի այս հնարավորությունն օգտագործել՝ կտրականապես հերքելու առաքելության մասին ողջ ապատեղեկատվությունը: Որպես լիովին քաղաքացիական առաքելություն, դրա նպատակն է դիտարկել և անկողմնակալորեն զեկուցել հայ-ադրբեջանական սահմանի հայկական կողմում գետնի վրա տիրող իրավիճակի մասին և նպաստել սահմանի անմիջական հարևանությամբ ապրող համայնքների միջև վստահության ամրապնդմանը: Օրինակ՝ առաքելությունը հայտնել է անցյալ տարի երկկողմ սահմանի առաջին հատվածի սահմանազատումից ի վեր անվտանգության և կայունության զգացողության բարելավման մասին, զգացողություն, որը, կարծես, զգալիորեն աճել է 2025 թվականի օգոստոսին խաղաղության համաձայնագրի նախաստորագրումից ի վեր:
«Արմենպրես». Վերջերս Հայաստանի և Եվրամիության միջև հարաբերությունները շատ ակտիվորեն են զարգանում. Հայաստանն ընդունել է Եվրամիությանն անդամակցելու գործընթաց սկսելու մասին օրենք, ՀՀ վարչապետը հայտարարել է, որ Հայաստանը պատրաստ է մոտենալ Եվրամիությանն այնքան, որքան Եվրամիությունը կցանկանար, ՀՀ քաղաքացիների համար ԵՄ վիզաների ազատականացման գործընթացը գտնվում է ակտիվ փուլում: Հնարավոր համարո՞ւմ եք արդյոք Հայաստանի անդամակցությունը Եվրամիությանը մոտ ապագայում և, ընդհանուր առմամբ, ինչպե՞ս եք գնահատում հարաբերությունների զարգացման ներկայիս փուլը:
Մագդալենա Գրոնո. Այս հարցերն ինքնին իմ մանդատի մաս չեն կազմում, և ես կարծում եմ, որ Արտաքին գործողությունների եվրոպական ծառայությունը և Հայաստանում ԵՄ պատվիրակությունն ավելի ճիշտ դիրքում են համապարփակ պատասխան տալու համար։ Այդուհանդերձ, կարող եմ անձամբ ավելացնել, որ ուշադիր հետևել եմ այս բոլոր զարգացումներին և շատ ուրախ եմ ու ոգևորված՝ տեսնելով ԵՄ-Հայաստան հարաբերությունների ներկայիս մակարդակը։ Հաճելի է և խիստ խրախուսելի՝ այս ճանապարհով շարժվել հայ բնակչության հետ միասին։ Մենք անհամբեր սպասում ենք ԵՄ-Հայաստան գործընկերության խորհրդի առաջիկա նիստին, որը տեղի կունենա Բրյուսելում 2025 թվականի դեկտեմբերին, ինչպես նաև Եվրոպական քաղաքական համայնքի 8-րդ գագաթնաժողովին, որը նախատեսված է 2026 թվականի մայիսին Երևանում։
ԱՊԱ. Ներկայում Ադրբեջանի և ԵՄ-ի միջև կա ընդհանուր փոխըմբռնում՝ նոր գործընկերության առաջնահերթությունների շուրջ բանակցություններ սկսելու և նոր համապարփակ համաձայնագրի նախագծի շուրջ քննարկումները վերսկսելու վերաբերյալ: Ինչպե՞ս եք գնահատում այս շրջանակներում Ադրբեջանի և Եվրամիության միջև ապագա համագործակցության հեռանկարները:
Մագդալենա Գրոնո. Այս հարցը ևս իմ մանդատի մաս չի կազմում, և ես կարծում եմ, որ Արտաքին գործողությունների եվրոպական ծառայությունը և Ադրբեջանում ԵՄ պատվիրակությունն ավելի ճիշտ դիրքում են համապարփակ պատասխան տալու համար: Այնուամենայնիվ, ես անձամբ ուրախ եմ նկատել ԵՄ-Ադրբեջան հարաբերություններում նոր դրական շարժը, մասնավորապես՝ անցյալ տարվա ապրիլին բարձր ներկայացուցիչ, փոխնախագահ Կալասի՝ Բաքու կատարած այցից հետո: Մենք հույս ունենք, որ գործընկերության նոր առաջնահերթությունների շուրջ ընթացող բանակցությունները և երկկողմ համաձայնագրի նոր նախագծի շուրջ քննարկումները շատ շուտով կարող են արդյունքներ տալ, որպեսզի կարողանանք դրական և համապարփակ կերպով կենտրոնանալ մեր երկկողմ օրակարգի վրա:
