Հայաստանն ու Լեսոթոն նոյեմբերի 12-ին դիվանագիտական հարաբերություններ են հաստատել։ Առանձնացրել եւ ներկայացնում ենք հետաքրքիր փաստեր մեզ հետ հարաբերություններ հաստատած այս երկրի մասին։
Դեպի ծով ելք չունեցող, սահմանակցող մեկ պետություն
Լեսոթոյի Թագավորությունը դեպի ծով ելք չունեցող պետություն է Աֆրիկայի հարավում։ Շուրջ բոլորից սահմանակցում է Հարավաֆրիկյան Հանրապետությանը։
Լեսոթոն գրեթե Հայաստանի չափ է։ Տարածքը 30,355 քկմ է։ Ընթացիկ տարվա տվյալներով՝ բնակչության թիվը մոտ է մեր բնակչության թվին։ Լեսոթոյում բնակվում է 2,4 մլն մարդ։
Կարդացեք նաև
Պաշտոնական լեզուները անգլերենը եւ սեսոթոն են։ Բնակչության մոտ 80%-ը քրիստոնյա է՝ կաթոլիկներ, անգլիկաններ, բողոքականներ։ Մոտ 20%-ն էլ տեղական դավանանքների հետեւորդ է։ Մայրաքաղաքը Մասերուն է։ Մեծ Բրիտանիայից իր անկախությունը ձեռք է բերել 1966 թվականի հոկտեմբերի 4-ին։
Լեսոթոյին կոչում են «թագավորություն՝ երկնքում»։ Աշխարհի միակ երկիրն է, որի ամբողջ տարածքը ծովի մակարդակից 1,000 մետրից բարձր է։
Կառավարման համակարգը՝ սահմանադրական միապետություն
Լեսոթոն սահմանադրական միապետություն է։ Կառավարվում է խորհրդարանական սկզբունքներով։
Կառավարության ղեկավարը վարչապետն է, որը պաշտոնավարում է, քանի դեռ վայելում է 120 պատգամավորից բաղկացած Ազգային ժողովի մեծամասնության վստահությունը։ 2022-ից այդ պաշտոնում Սեմ Մատեկանեն է։
Պետության գլուխը Միապետն է՝ Լեցիե Երրորդ Թագավորը, որը երկրորդ անգամ Գահ է բարձրացել 1996-ին։
Լեսոթոյի Թագավորը, Պառլամենտի վերին պալատ Սենատը եւ ստորին պալատ Ազգային ժողովն իրականացնում են օրենսդիր իշխանությունը։ Սենատը բաղկացած է 33 սենատորից։ Նրանցից 22-ը ցեղապետներ են։ Մնացյալ 11-ին նշանակում է Թագավորը։ Որպես սենատորներ՝ նրանք պաշտոնավարում են հինգ տարի ժամկետով։ Ազգային ժողովն ունի 120 անդամ, որոնցից 80-ն ընտրվում են մեծամասնական, 40-ը՝ համամասնական ընտրակարգով։ Պատգամավորների պաշտոնավարման ժամկետը նույնպես հինգ տարի է։ Ստորին պալատի լիազորություններն ավելի լայն են, քանի որ այն ժողովրդի ներկայացուցչական մարմինն է։
Երկրի գլխավոր դատարանը Վերաքննիչ դատարանն է, որը ղեկավարում է Դատարանի նախագահը։
ՀՆԱ-ն` 2,3 մլրդ դոլար
Տնտեսության գերակա ոլորտներն են ապրուստի նպատակով գյուղատնտեսությունը, անասնապահությունը, ջրային ռեսուրսները, որոնց տեղացիները «սպիտակ ոսկի» են անվանում։ Գործում է նաեւ բազմոլորտ թեթեւ արդյունաբերություն՝ դերձակության, կոշկակարության, մանածագործության, սննդի մշակման եւ շինարարության բնագավառներում։
2024-ին երկրի ՀՆԱ-ն կազմել է 2,3 մլրդ ԱՄՆ դոլար, համեմատած Հայաստանի՝ 25,8 մլրդ ԱՄՆ դոլարի հետ։
Մեկ շնչին բաժին հասնող ՀՆԱ-ն աֆրիկյան երկրում մոտ 950 ԱՄՆ դոլար է, ՀՀ-ում՝ մոտ 8,500 ԱՄՆ դոլար։
Լեսոթոյի 2024-ի ՀՆԱ-ն, 2023-ի ՀՆԱ-ի համեմատ, աճել է 2.8%: Հայաստանի 2024-ի ՀՆԱ-ն, 2023-ի ՀՆԱ-ի համեմատ, աճել է 5.9%։
Ըստ Transparency International-ի՝ ուսումնասիրված 180 երկրներից Լեսոթոն կոռուպցիայի ընկալման ինդեքսի 99-րդ հորիզոնականն է զբաղեցնում, մինչդեռ Հայաստանը 63-րդ հորիզոնականում է։
Ազգային արժույթը լեսոթական լոթին է։ Մեկ ամերիկյան դոլարը փոխանակվում է 17.18 լեսոթական լոթիի հետ։ Հավասարապես շրջանառվում է հարավաֆրիկյան ռենդը, որը մեկ ամերիկյան դոլարի հետ փոխանակվում է 17.18 հարավաֆրիկյան ռենդով։
Բարիդրացիություն Հարավային Աֆրիկայի հետ
Լեսոթոն պահպանում է զինված ուժեր, որը գտնվում է քաղաքացիական վերահսկողության ներքո։ Պաշտպանական գործադիր հարցերով զբաղվում է պաշտպանության նախարարությունը, որի նպատակն է պաշտպանել Թագավորության ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը։
Ըստ ՊՆ կայքի՝ ԶՈՒ-ի առաքելությունն է «պահպանել Լեսոթոյի Թագավորությունը՝ արհեստավարժ, կարգապահ եւ հմուտ բանակային ուժերի միջոցով, որը նպաստում է խաղաղությանը, կայունությանը եւ ազգային առաջընթացին՝ միաժամանակ հարգելով Սահմանադրությունն ու օրենքի գերակայությունը»։
Պաշտպանական վերլուծություններով ներկայացող մի շարք աղբյուրներ հայտնում են, որ Լեսոթոյի զինված ուժերի մարդաքանակը մոտ 2,000 է։
Ամբողջապես շրջափակված լինելով Հարավային Աֆրիկայի կողմից՝ Լեսոթոն աշխարհագրական կախվածություն ունի այդ երկրից։ Լեսոթոն եւ ՀԱ-ն, այդուհանդերձ, վարում են բարիդրացիական հարաբերություններ։ Նամիբիայի եւ Էսվատինիի հետ միասին նրանք արժութային նույն գոտում են գտնվում։
Հեղաշրջում՝ հեղաշրջման հետեւից
Թեեւ Լեսոթոն այսօր աչքի է ընկնում ընդհանուր կայունությամբ եւ ներքին ու արտաքին անվտանգությամբ, հետանկախական սկզբնական 30 տարիները ամենախաղաղը չեն եղել նրա համար։
1970-ին վարչապետ Լեաբուա Ջոնաթանը չընդունեց իշխող կուսակցության պարտությունը խորհրդարանական ընտրության արդյունքում։ Ջոնաթանն արտակարգ դրություն մտցրեց երկրում, չեղարկեց ընտրության արդյունքները, արձակեց խորհրդարանը եւ լուծեց Սահմանադրությունը։ Իշխանությունը Ջոնաթանի կողմից յուրացված մնաց մինչեւ 1986-ը։ Նրա բռնակալության սկզբնական մասում նա աքսորի մեջ էր պահում Մոշոշեյ Երկրորդ Թագավորին։
1986-ին Ջոնաթանը տապալվեց գեներալ Ջաստին Լեխանյայի առաջնորդած ռազմական հեղաշրջման արդյունքում։ 1990-ին Լեխանյան արդեն կարծրացրել էր իշխանությունը։ Նա Լեսոթոյից վտարեց Մոշոշեյ Երկրորդ Թագավորին։ Գահ բարձրացավ Մոշոշեյի որդին՝ ներկայիս Լեցիե Երրորդ Թագավորը։ Դա նրա գահակալության առաջին շրջանն էր։
1991-ին գեներալ Լեխանյային իշխանությունից զրկեց գնդապետ Էլիաս Ֆիսոանա Ռամեմայի կողմից կազմակերպված ռազմական հեղաշրջումը։ Արտաքին աջակցությամբ նա վերականգնեց սահմանադրական համակարգը Լեսոթոյում։ 1993-ին խորհրդարանական ընտրություն անցկացվեց։ Դառնալով վարչապետ՝ Նցու Մոխելեն կաբինետ ձեւավորեց։
1994-ին Լեցիե Երրորդ Թագավորը զավթեց ընտրության արդյունքում ձեւավորված իշխանությունը։ Օգոստոսից սկսած գրեթե մեկ ամիս երկիրը ղեկավարում էր Թագավորի կողմից կազմված խորհուրդը, սակայն արտաքին միջնորդությամբ Լեցիեն զիջեց եւ վերականգնեց վարչապետ Նցու Մոխելեի օրինակարգ իշխանությունը։ 1995-ին Լեցիեն թողեց Գահը եւ հայրենիք վերադարձավ նրա հայրը՝ Մոշոշեյ Երկրորդը։
Աֆրիսկի
Լեսոթոյում է գտնվում Ենթասահարայի ամենաբարձրադիր լեռնադահուկային հանգստավայրը։ Այն կոչվում է «Աֆրիսկի»։ Ծովի մակարդակից բարձրությունը 3,222 մետր է։
Ճանապարհ դեպի ամրապնդված համագործակցություն
Նոյեմբերի 12-ին, Նյու Յորքում, ՄԱԿ-ում ՀՀ մշտական ներկայացուցիչ Պարույր Հովհաննիսյանը եւ Լեսոթոյի Թագավորության իր պաշտոնակից Մատետե Նենան ստորագրեցին երկու պետությունների միջեւ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին համատեղ կոմյունիկե։
Լեսոթոյի արտաքին գործերի եւ միջազգային հարաբերությունների նախարարությունը Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման առթիվ գրել է. «Այսօրվա ստորագրումը ճանապարհ է հարթում երկու երկրների միջեւ ամրապնդված համագործակցության՝ թե՛ երկկողմ, թե՛ բազմակողմ միջազգային հարթակներում քննարկման առարկա փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող հարցերի համար։ Համագործակցության հնարավոր ոլորտներից են դիվանագիտական ունակությունների զարգացումը, տեղեկատվական եւ հաղորդակցական տեխնոլոգիաները եւ առողջապահությունը»։
Նախարարությունից հանրությանը հիշեցնում են նաեւ, որ ՄԱԿ կենսաբանական բազմազանության կոնվենցիայի կողմերի 17-րդ կոնֆերանսը՝ COP 17-ն, անց է կացվելու Հայաստանում՝ 2026-ի հոկտեմբերին։
ՀՀ ԱԳՆ-ն իր հերթին սահմանափակվել է բավականին հպանցիկ անդրադարձով՝ տեղեկացնելով միայն, որ ստորագրվել է հարաբերությունների հաստատման մասին կոմյունիկե։
Այսպիսով՝ Հայաստանը դիվանագիտական հարաբերություններ չի վարում աշխարհի 195 երկրներից իննի հետ։
Լեսոթոյի նման փոքր եւ սահմանափակ կարողություններ ունեցող երկրների հետ օգտակար հարաբերությունների կառուցումը կարող է փոխադարձ շահերի առաջմղման արդյունաշատ միջոց դառնալ։
Արսեն ԱՅՎԱԶՅԱՆ
Լուսանկարում՝ «Աֆրիսկի» լեռնադահուկային հանգստավայրը
«Առավոտ» օրաթերթ
28.11.2025
