Գորգագործության արմատները Հայաստանում ամուր պահելու, նախշազարդ արվեստն աշխարհին ցուցադրելու, հայկական վաղնջական մշակույթն ընդգծելու համար ՀՀ կառավարության աջակցությունն է պետք։
Ձեռագործ գորգերի, կարպետների արտադրությամբ զբաղվող «Արցախ Կարպետ» ընկերությունը 2023թ․ հետո իր գործունեությունը շարունակում է Հայաստանում, և շարունակ բախվում է որակյալ բրդյա թելի հայթայթման խնդրին:
Գորգագործության համար օգտագործում են բրդյա թել, մետաքսյա թել, բամբակ․ Հայաստանում գորգ գործելու համար հիմնականում կիրառվում է ոչխարի բուրդը։
«Հայաստանում արդյունաբերական մակարդակով բրդյա թելի արտադրություն չկա, ինչն ամենամեծ խնդիրն է գորգ արտադրողի, կամ այն ձեռներեցների համար, որոնց պետք է բրդյա թել: Գորգագործությունն արտադրական մակարդակով կազմակերպելու համար բնականաբար հումք և մասնագետներ են պետք. մասնագետների խնդիր չկար Արցախում, Հայաստանում ևս չկա, ինչն արդյունք է խորհրդային կրթության ու մշակույթի, բայց հումքի հայթայթումը մեծ խնդիր է»,- այս մասին բարձրաձայնեց «Արցախ Կարպետ» ընկերության հիմնադիր-տնօրեն Սևակ Խաչատրյանը օրերս Երևանում կայացած «Arm.wool Forum 2025» միջոցառման ժամանակ:
Նրա դիտարկմամբ՝ տնայնագործական մակարդակով՝ ճախարակով թել մանելով, մի քանի գործվածքի տեսակ ներկայացնող ձեռագործ գորգերով հնարավոր չէ ունենալ նկատելի արտադրություն, եթե գորգագործության մեջ միջազգային շուկա հայտ ենք ներկայացնում:
«Արցախն ու Հայաստանը պետք է դուրս գային միջազգային շուկա՝ որպես աշխարհում գորգի ստեղծման կենտրոններից մեկը: Եվ այդ ժամանակ որոշում կայացվեց Արցախում ստեղծել թելի արտադրման գործարան: Արցախի կառավարության ներդրմամբ բացվեց Հարավային Կովկասում թելի լավագույն գործարաններից մեկը, որը ժամանակին նաև թել էր մատակարարում Հայաստան: Եվ որակյալ բրդյա թելի հարցը լուծվել էր»,-ասաց Սևակ Խաչատրյանը, որը ներկայում կիլոգրամներով է հումք հայթայթում հայկական տարբեր բնակավայրերին բնորոշ նախշազարդ գորգեր արտադրելու համար։
Նշենք, որ Արցախում բրդի վերամշակման, թելի, կտորի և գորգագործական արտադրամասերը հիմնվել էին Արցախի նախկին նախագահ, ներկայումս Ադրբեջանում գերության մեջ պահվող Բակո Սահակյանի պաշտոնավարման օրոք, և փակվեցին 2023թ․ Ադրբեջանի կողմից Արցախի շրջափակման հետևանքով։
«Արցախ Կարպետ» ընկերության հիմնադիր-տնօրենը որակյալ բրդյա թելի խնդրի լուծումը տեսնում է Հայաստանում թելի արտադրամաս հիմնելու մեջ. «Ստեղծվող գործարանում պետք է արտադրվի ոչ միայն թել՝ գորգագործության համար, այլև գուլպա, հագուստ, աքսեսուարներ՝ պայուսակներ, այսինքն՝ տարբեր համարների՝ խտության թել արտադրվի: Կարող է մենք այսօր գորգագործության ոլորտում դժվարանանք մրցել, օրինակ, Չինաստանի, Թուրքիայի հետ, բայց հայկական մշակույթը շարունակելու համար անհրաժեշտ է գործարանի հիմնումը»,- հավելեց Սևակ Խաչատրյանն ու ընդգծեց, որ ներդրումների ծավալը հաշվի առնելով՝ գործարանի հիմնումը կառավարություն-բիզնես համատեղ գործակցություն կարող է լինել։
Հայաստանում արդյունաբերական չափերով բրդյա թել արտադրող կազմակերպություններ չեն գործում, առկա են միայն փոքրածավալ, հիմնականում տնայնագործական արտադրություններ, որոնք չեն ապահովում արդյունաբերական ծավալներ: Այս փաստն ընդգծում են նաև ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունից։
Նախարարությունից հետաքրքրվել էինք, թե ինչ ծրագրեր են իրականացվում, որ մարդիկ բուրդն այրելու փոխարեն հնարավորություն ունենան այն արտադրանքի վերածեն, սակայն Ստեղծագործ արդյունաբերության զարգացման բաժնից նշել են, որ բրդի ոլորտում ներկայում ՀՀ կառավարության կողմից պետական աջակցության ծրագրեր չեն իրականացվում:
Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թե բրդյա թելերը ներկայում որ երկրներից են Հայաստան ներկրվում՝ Էկոնոմիկայի նախարարությունից պատասխանել են․ «ՀՀ տարածք բրդյա թելերի ներմուծումն իրականացվում է հիմնականում Իտալիայից, Թուրքիայից, Լեհաստանից, Ֆրանսիայից, Գերմանիայից, Չինաստանից, Ռուսաստանից, Ավստրիայից, Շվեդիայից, Իրանից»։
Հայկական բրդյա թելից ծածկոցներ արտադրող «Օքրա» բրենդի համահիմնադիր Անուշ Զեյնալյանը «Arm.wool Forum 2025» միջոցառման ժամանակ ևս նշեց, որ ՀՀ կառավարության հետ համագործակցություն է պետք բրդի ոլորտում։ Նա գտնում է, որ պետք է օրենսդրությամբ արգելվի ոչխարի բուրդն այրելը՝ տեղական ռեսուրսը լիարժեքորեն օգտագործելու համար:
Անուշ Զեյնալյանի խոսքով՝ լինում են դեպքեր, որ գորգ հյուսողը բրդյա երկու կամ երեք շատ տարբեր թելերով է հյուսում, և ստեղծվող արվեստի գործը ոչ լիարժեք է լինում, քանի որ հումքը՝ բուրդը, տարբեր է լինում՝ տեղական և ներկրված»․ Հյուսողները նշում են, որ տեղական և դրսից բերված թելերի գույները գորգի վրա նույնիսկ ոչ մասնագետի աչքով էլ տարբերվում են»։
Նշենք, որ «Մեր ձևով» քաղաքական շարժման համակարգող Նարեկ Կարապետյանը վերջերս շարունակ բարձրաձայնում էր կառավարության աջակցությամբ գործարանների առաջնահերթ կառուցման մասին՝ սկզբում գործարաններ, վճարվող հարկեր, հետո ոչ թե վարկերով, այլ վճարվող հարկերից դպրոցաշինություն մոտեցմամբ։ Նարեկ Կարապետյանի դիտարկմամբ՝ գործարանների կառուցմամբ հնարավոր կլինի կանխել արտագաղթը, հատկապես այն բնակավայրերից, որտեղ աշխատատեղերի խնդիր կա։ Սակայն «Մեր ձևով» քաղաքական շարժման այս առաջարկը բուռն քննադատության արժանացավ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարար Գևորգ Պապոյանի կողմից։ Նախարարը ՖԲ իր էջում անդրադարձավ խնդրին՝ կարևորությունը տալով դպրոցաշինությանը, ենթակառուցվածքներին, հավասար բիզնես միջավայրին՝ ընդգծելով, որ գործարան սարքելը բիզնեսի գործն է։
Հիշեցնենք, որ 2024թ․Ֆրանսիայում կայացած «Ադրբեջանի ժառանգությունը Լուվրի թանգարանում» խորագրով ցուցահանդեսին Ադրբեջանը ներկայացրել էր նաև հայկական գորգեր՝ Ջրաբերդ տիպի աղվեսագրքերը։ Գորգագործության հայկական մշակույթը յուրացնելու խնդրին անդրադարձել էր «Գեղարդ» հիմնադրամը։
Նարա ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ
