Ոչ լեգիտիմ բառե՞ր Մի հին խոսք կա. «Ամեն ձուկ իրեն ձկնագետ է կարծում»։ Մենք, իհարկե, ծովային երկիր չենք։ Գեղամա ծովակում ու մեր գետերում էլ մի կարգին ձուկ չի մնացել։ Համ էլ ձուկն ի՞նչ է որ։ Մենք հայ ենք։ Քիչ ենք, բայց հայ ենք։ Մեր լեզուն հայերենն է։ Ինչքան էլ համաշխարհային լեզուներ սովորենք, մեր հայերենը մենք գիտենք (տնից, փողոցից կամ մի ուրիշ տեղից)։ Եթե հայերեն գիտենք, ուրեմն հայերենագետ ենք. կարող ենք ստուգաբանություններ անել, խոսել ճշտից ու սխալից, լեզվաքաղաքականությունից ու տերմինաշինությունից։ Թերթում էլ կգրենք, հեռուստատեսությամբ էլ ելույթ կունենանք ավելի լավ, քան լյուբոյ լեզվաբան։ Լեզվաբանին որ մի հարց ես տալիս, սկսում է ծամծմել, թե էսպես էլ է կարելի, էնպես էլ… Տո՛, ո՞նց թե։ Էդպես լեզու կլինի՞։ Չգիտեք՝ մի՛ խոսեք։ Մե՛նք կխոսենք ու հաստատ կասենք՝ որն է ճիշտ, որը՝ սխալ։ Ա՛յ, թատերագետ ու արվեստաբան Հենրիկ Հովհաննիսյանի ցավը տանեմ։ Էնպես համոզված է ամեն ինչ ասում, որ լսողը մի վայրկյան անգամ չի կասկածում, թե կարող է՝ սխալ է ասում։ Էդպես են գործը առաջ տանում։ Էս է, ու վե՛րջ։ Ա՛յ, օրինակ, լեզվաբաններին հարցնում ես, թե որտեղի՞ց հայտնվեց դակել բառը, ասում են՝ «մե՛նք սարքեցինք դակու՝ «ուրագ» եւ դակի՝ «ծակող ձող» բառերի հիման վրա»։ Յա՛, դուք ո՞վ եք, որ սարքեցիք։ Լեզուն ժողովրդինն է, թող ժողովուրդը սարքեր կամ էլ շարունակեր «կամպաստիրավատ անել» ասել։ Պատասխանում են, թե՝ «ժողովուրդը բաղկացած է անհատներից, եւ վերջին հաշվով ամեն բառ էլ որեւէ անհատ է ստեղծել. որոշ բառեր հետո քննարկվել եւ ընդունվել են, իսկ որոշ բառեր միանգամից են կյանք մտել, թե չէ՝ չէին ընդունվի ստեղծման պահին որեւէ կանոնի չհամապատասխանող այնպիսի բառեր, ինչպիսիք են՝ ապագա, ամանոր, եսիմ, շաղկապ, տրամաբան, բացակա եւ այլն»։ Տեսնո՞ւմ եք՝ ժամանակին ինչ օյիններ են խաղացել մեր լեզվի գլխին, որ ժողովուրդը գլխի չի ընկել։ Բայց հիմա հո հասկանո՞ւմ ենք որոշ բաներ։ Ա՛յ, օրինակ, գիտենք, որ առանց արմատի բառեր չեն լինում, ուրեմն ո՞նց կարելի է անսամբլ բառը թարգմանել համույթ, որի մեջ հա՛մ համ-ն է ածանց, հա՛մ էլ ույթ-ը։ Էստեղ էլ լեզվաբաններն առարկում են, թե՝ «որ էդպես նայենք, լեզվում լիքը «անարմատ» բառեր կգտնենք, օրինակ՝ համայն, համայնք, համայնական, գերագույն, մակույկ, հոմանի, ընդերք, արտաքին, արտաքսել, արտեւանունք, ներս, ներքին, հռչակավոր եւ այլն, հո սրանք էլ չե՞նք խոտանելու։ Կա՛մ պիտի համարենք, որ սրանց մեջ էլ արմատ կա, կա՛մ պիտի ընդունենք, որ լեզվում հնարավոր են նաեւ անարմատ բառեր»։ Ի՞նչ են կոկետություն անում։ Եթե պետք է, եկե՛ք խոտանենք անարմատ բառերը։ Կամ էլ ամեն մեկի մեջ մի172մի արմատ խցկենք։ Երեւի դրա համար Գերագույն խորհուրդը վերանվանվեց Ազգային ժողով։ Ո՞նց կլիներ՝ երկրի օրենսդիր բարձրագույն մարմինը անարմատ բառով կոչվեր։ Երեւի համայնավարական վարչակարգերը մակույկների նման չեն դիմանում փոթորիկներին եւ խորտակվում են, որովհետեւ անարմատ բառով են կոչվում։ Համայնական դաշտերն էլ կարգին բերք չէին տալիս, որովհետեւ արմատ չունեին։ Ուրեմն վերադառնանք մեր ազգային արմատներին՝ անսամբլ, կոմունա, վիշի, լոդկա, վնեշնի եւ այլն։ Շատ է՞լ որ օտար փոխառություններ են։ Զատո՝ շատ են հարազատ։ Իսկ ընդհանրապես, եթե կուզեք իմանալ, բառը պիտի լինի լեգիտիմ (ա՛յ, բառ եմ ասել, հա՜, թե չէ՝ ասում են՝ «լեգիտիմ-ի փոխարեն ասե՛ք օրինական», իբր նույն բանն են նշանակում։ Շատ է՞լ որ նույնն են, բայց լեգիտիմ172ը լեգիտիմ է, օրինական172ը՝ օրինական։ Մեկը մյուսի տեղ ո՞նց կանցնի)։ Ուզում են ասեն՝ ամեն բառ պիտի հաստատված լինի Հայերենի բարձրագույն խորհրդի որոշմամբ, գրանցված՝ արդարադատության նախարարությունում, տպագրված՝ «Գերատեսչական ակտերի տեղեկագրում»։ Ճիշտ է, էդպես լեգիտիմ են դարձել ընդամենը 70-80 բառ (հայերենի բառապաշարի 0,03%172ը)։ Մնացածը կարելի է խոտանել։ Բայց ինչի՞ համար են լեզվաբանները։ Թող նստեն ու մնացած բառերն էլ քննարկեն ու հաստատեն։ ԱՐԳԵՆՏԻՆԱ ԲԱՆԳԼԱԴԵՇՅԱՆ