ՕՐԳԱՆ ՉԵՆ ՏԱԼԻՍ՝ ԱԶԳԱՅԻՆ ՄԵՆՏԱԼԻՏԵՏԻՑ ԵԼՆԵԼՈՎ

Հայաստանում երիկամ կամ սիրտ փոխպատվաստելու համար դոնոր գտնելը բարդ գործ է

Մարդու օրգանների փոխպատվաստման մասին ՀՀ օրենքն արդեն չորս տարի ուժի մեջ է, սակայն այդ օրենքում դեռեւս մի շարք բացեր կան, ինչի պատճառով այսօր շատ հիվանդներ ստիպված են լինում իրենց օրգանները (երիկամ, սիրտ, հյուսվածքներ) փոխպատվաստել օտարերկրյա կլինիկաներում: Նման վիրահատությունները բավականին թանկ արժեն՝ 50 հազարից 120 հազար դոլար, եւ, փաստորեն, մեր օրենքի թերի լինելու պատճառով՝ վիրահատության համար վճարվող գումարները ոչ թե Հայաստանի Հանրապետության, այլ օտար երկրների բյուջե են մտնում: Մարդու օրգանների փոխպատվաստման մասին ՀՀ օրենքով թույլատրվում է փոխպատվաստում կատարել միայն հարազատի օրգաններով, ու եթե հարազատը չի համաձայնում արյունակցին օրգան տալ, իսկ համաձայն լինելու դեպքում էլ, ասենք, արյան կարգը չի համընկնում հիվանդի արյան կարգի հետ, ապա վերջինս մեկընդմիշտ զրկվում է մեր երկրում փոխպատվաստվելու հնարավորությունից: Մինչդեռ մի շարք երկրների՝ ԱՄՆ-ի, Գերմանիայի, Ռուսաստանի Դաշնության, առողջապահության մասին օրենքներով պարտադիր չէ, որ դոնոր օրգանները ազգականինը լինեն: Նշյալ երկրներում, եթե, օրինակ, մարդը փողոցում ավտովթարի է ենթարկվում, եւ բժիշկներն ուղեղի մահվան փաստը հաստատում են, առանց նրա հարազատների համաձայնությունը ստանալու՝ թույլ են տալիս, որպեսզի դեպքի վայր ժամանած բժշկական հատուկ հանձնաժողովը մահացածի փոխպատվաստման ենթակա օրգանները վերցնի՝ դոնորի սպասող հիվանդների կյանքը փրկելու համար: Որ փոխպատվաստման մասին օրենքը կատարելագործվելու եւ լրամշակվելու կարիք ունի՝ փաստում են նաեւ մեր առողջապահության ոլորտի պատասխանատուները: «Առավոտի» հետ զրույցում առողջապահության նախարարի իրավական հարցերով խորհրդական Սուրեն Քրմոյանն ասաց, որ նախարարությունն այս տարի Մարդու օրգանների փոխպատվաստման օրենսդրության կատարելագործումը համարել է առաջնային: Թե ինչո՞ւ մեր օրենսդրությամբ չի ամրագրվում, որ օտարի օրգաններն առանց նրա հարազատներին հարցնելու փոխպատվաստելու նպատակով բժիշկներն օգտագործեն, Ս. Քրմոյանը պայմանավորեց ազգային մենտալիտետով. «Դուք պատկերացնո՞ւմ եք, եթե մեզ մոտ առանց մահացածի հարազատների համաձայնությունը ստանալու նրա օրգանները վերցնեն, շատ հնարավոր է, որ հարազատները բունտ անեն: Այլ հարց է, եթե, օրինակ, քննարկենք այն մարդկանցից օրգաններ վերցնելու հարցը, ովքեր հարազատներ չունեն եւ հետեւաբար բողոքող էլ չի լինի»: Բացի այդ, Ս. Քրմոյանը մտավախություն հայտնեց, որ օրենքում նման կետ ամրագրելու դեպքում չարաշահումների մեծ դաշտ կարող է ստեղծվել. «Բա որ մարդը, ասենք, մեքենայի տակ ընկնի ու չմահանա, բայց մահամերձ լինի ու բժիշկներն էլ տեսնեն հարազատը չկա, բողոքող չկա եւ օրգանները վերցնելու համար այնպես անեն, որ նա մահանա: Այստեղ շատ լուրջ մասնագիտական բժշկական վերլուծություն, հասարակական քննարկում է պետք, միեւնույն ժամանակ հսկողություն պետք է ապահովենք: Օրենքը չընդունենք, մեկ էլ վաղը մյուս օրը դնեն այդ մարդկանց հիվանդանոցում սպանեն, որ օրգաններն օգտագործեն: Դրանից խուսափելու համար պետք է մեխանիզմներ գտնել»:

Նկատենք, որ մի շարք երկրների՝ փոխպատվաստման մասին օրենքներում մարդու օրգանների ապօրինի շրջանառությունը կանխելու մի շարք մեխանիզմներ են ամրագրված: Օրինակ, Ռուսաստանի օրենսդրությամբ, երբ տարբեր պատճառներով մարդը մահանում է, փոխպատվաստման ենթակա օրգանների պիտանելիությունը որոշում է բժիշկներից բաղկացած հատուկ անկախ հանձնաժողովը, որը տվյալ բուժհաստատության հետ ոչ մի կապ չունի, ուստի մեր առողջապահության պատասխանատուները կարող են թեկուզ հարեւան Ռուսաստանի փորձը յուրացնել եւ այդ մոդելն օգտագործել:

Նշենք, որ ներկայիս գործող մարդու օրգանների փոխպատվաստման մասին ՀՀ օրենքում ամրագրված է, որ կառավարությունը պետք է փոխպատվաստման ենթակա օրգանների ցանկ մշակի: Օրենքի ընդունումից անցել է 4 տարի, բայց մինչ օրս այդ ցանկն էլ չի կազմվել: Այս առնչությամբ նախարարի խորհրդականն արդարացավ, որ օրգանների ցանկը նոր են մշակել եւ ուղարկել են այլ նախարարությունների համաձայնությունը ստանալու: Այս օրենքում դոնորի իրավունքների եւ պարտականությունների հետ կապված հարցերն էլ հստակեցված չեն, միայն ասվում է, որ դոնորն իրավունք չունի իր օրգանը վաճառելու՝ այն պետք է նվիրաբերի, հակառակ դեպքում կենթարկվի քրեական պատասխանատվության: Այս մասով էլ օրենքը կատարելագործվելու տեղ ունի. դոնորի մարդասիրական քայլի համար օրենքը ոչ մի փոխհատուցում չի նախատեսում: Չէ՞ որ նա, բացի այն, որ վնասում է առողջությունը, նաեւ ֆինանսական կորուստներ է ունենում: Դոնորի գոնե վիրահատության ծախսը պետք է ընդգրկվի պետպատվերի մեջ:

«Դանկո» բարեգործական հիմնադրամի նախագահ Իվետա Էպոյանն էլ է գտնում, որ մեր օրենքը շատ բացեր ունի: Ըստ նրա, հատկապես օտարի օրգանով փոխպատվաստելու մասին կետի բացակայությունն իսկապես լուրջ խնդիրներ է առաջացնում բազմաթիվ հիվանդների համար: Հիմնադրամն արդեն 4 տարի է դեղորայքով եւ գումարով աջակցում է երիկամային անբավարարություն ունեցող մարդկանց, որոնք տարիներով դոնորի են սպասում: Եվ մինչ դոնոր կգտնվի, այդ մարդիկ շաբաթը 3 անգամ՝ 4 ժամ տեւողությամբ հեմոդիալիզի (հեղուկ դեղանյութ) միջոցով իրենց արյունը մաքրում են: Այսօր Հայաստանում միայն երիկամի փոխպատվաստման դոնորի է սպասում մոտ 350 մարդ: Նրանց մեծ մասը երիտասարդներ են ու անչափահասներ: Ըստ Ի. Էպոյանի՝ «ցավոք, հեմոդիալիզը ոչ բոլոր հիվանդների կյանքը կարող է երկարացնել, ուստի նրանց երիկամն անհապաղ պետք է փոխպատվաստվի»: Գեղարքունիքի մարզի բնակիչ Երազիկ Խուրշուդյանի դուստրը՝ Նազելի Գալստյանը, շատերի նման, անկատար օրենքի զոհն է: Նա արդեն 16 տարի դոնորի է սպասում: Նազելիի մայրը համաձայն է իր երիկամը տալ աղջկան, սակայն արյան կարգի անհամապատասխանությունը թույլ չի տալիս: