«ՔԱՆԶԻ ՄԱՐԴԸ ԹՈՒՅԼ Է»

Արթուր Էլբակյանը (իսկական անունը՝ Արսեն) թե՛ որպես բեմադրիչ եւ դերասան, թե՛ հեռուստահաղորդավար ակտիվ ներկայություն ուներ 1990-ական թթ. հայաստանյան մշակութային կյանքում: Վերջին տասը տարին նա Ռուսաստանում էր: Շուրջ մեկ տարի առաջ Արթուրի դեմ մահափորձ կատարվեց, որը  բարեբախտաբար անհաջող էր՝ նա արագ ապաքինվեց հրազենային վերքերից: Ա. Էլբակյանի բացառիկ հարցազրույցը «Առավոտ» օրաթերթին:

– Բեմադրիչ, դերասան, «Ար» հ/ը հիմնադիրներից, «Ուրբաթ գիշեր» սիրված հաղորդաշարի հեղինակ… պաշտոնյա՝ Կրասնոյարսկի նահանգապետ գեներալ Լեբեդի աշխատակազմում, հետագայում՝ բիզնես-գործունեություն. ինչո՞վ է զբաղված այսօր Արթուր Էլբակյանը:
– Մի քանի արտասահմանյան հոլդինգներից կան առաջարկներ՝ ղեկավարելու իրենց ներկայացուցչությունները Ռուսաստանում եւ ԱՊՀ երկրներում: Քաղաքական առաջարկներ են եղել Հայաստանից, որոնք մերժել եմ: Ունեմ շատ լուրջ առաջարկներ իմ մասնագիտության հետ կապված՝ թատրոն, կինո, հեռուստատեսություն: Դեռ որոշում չեմ կայացրել, որովհետեւ վերջնական չեմ որոշել, թե որ ոլորտում եմ ցանկանում տեսնել ինքս ինձ: Իսկ հիմա ինչով որ զբաղվում եմ՝ չեմ ուզում ասել, որպեսզի նորից կեղծ ընկերների ու բարեկամների հերթեր չառաջանան ինձ հանդիպելու համար, ինչպես այն տարիներին, երբ գտնվում էի գեներալ Լեբեդի կողքին:
– Երկար ժամանակ լինելով Ռուսաստանում՝ հավանաբար հետեւել եք մշակութային, հատկապես՝ թատերական կյանքին: Ինչպե՞ս եք գնահատում այն:
– Ասեմ, որ աստղեր երկնքից չեն իջեցնում, անգամ կասեի՝ ձանձրալի եւ հնացած թատերական կյանք է: Մի խաբվեք, որ մոսկովյան թատրոնների դահլիճները լիքն են: Բացառությամբ մի քանի թատրոնների, մարզերից ավտոբուսներով բերված ժողովուրդ է, գումարած՝ զբոսաշրջիկները (Մոսկվա եմ եկել, բա թատրոն չմտնե՞մ, որ հետո հարցնեն՝ ասեմ): Հարյուրավոր անտերպրիզային ներկայացումներով պտտվում են անծայրածիր երկրով ու փող աշխատում: Ոչինչ էլ չի փոխվել: Մենք էլ (հայերս) կուռք ենք դարձնում նրանց դերասաններին, խոնարհվում նրանց առաջ՝ վաղուց անցած-գնացած, հնացած բաների համար: Նրանք էլ կուշտ ուտում-խմում են, նվերներ ստանում, հետո վերադառնում ու յուրովի մեկնաբանում իրենց հայաստանյան «հաջողությունը»: Իմ կարծիքով, մի փոքր զգույշ եւ չափավոր պետք է լինենք սիրո եւ վերաբերմունքի մեջ՝ հանդեպ օտարը:
– Ավելի հաճախ պատահում է, որ բիզնեսմենները քմահաճույք ունենան արվեստում իրենց դրսեւորելու, քան արվեստագետները զբաղվեն ֆինանսական, տնտեսական գործունեությամբ: Ինչպե՞ս կատարվեց այդ անցումը ձեզ համար:
– Չէի ասի, թե այդպես է: Ամբողջ աշխարհում տարածված է, որ արվեստագետը՝ լինի դերասան, ռեժիսոր թե երգիչ, ունենա իր բիզնեսը: Ռեստորաններ, սալոններ, գինու եւ օծանելիքի արտադրություն: Մոսկվայում էլ քիչ թե շատ ճանաչված արվեստագետներն իրենց բիզնեսն ունեն: Թատրոնի կամ կինոյի հույսին չեն: Ու կասեի՝ բավական հաջողակ են այդ ասպարեզում: Ես իմ մտքերը բիզնեսում իրականացնում եմ արվեստի սկզբունքներով, իսկ արվեստում՝ բիզնեսի:
– Ռուսաստանում, ամբողջ հետխորհրդային տարածքում բիզնեսը քրեականացված էր: Ի՞նչ չափով է այսօր այն օրինականացվել:
– Քրեականացված բիզնեսն ավելի է ամրապնդվել եւ մետաստազներ տվել-սերտաճել պետական կառույցների հետ: Նայեք նորությունների կայքէջերը՝ ամեն օր սպանություններ են: Ու, ցավոք, սպանում են լավագույններին:
– Անցյալ տարի Մոսկվայում մահափորձ կատարվեց ձեր դեմ, արդյոք դա ռուսական բիզնեսում արմատավորված հարաբերությունների հետեւա՞նք էր: Նաեւ ԶԼՄ-ներում տեղեկություններ հայտնվեցին, թե դուք ներկայանում եք որպես Արմեն Ջիգարխանյանի անվան հիմնադրամի նախագահ, մինչդեռ Ջիգարխանյանը ժխտեց նման հիմնադրամի գոյությունը:
– Ասեմ, որ հիմնադրամի նախագահը հենց ինքը՝ Արմեն Ջիգարխանյանն է: Իսկ ես՝ տնօրենը (կան փաստաթղթեր): Այն էլ ասեմ, որ ԶԼՄ-ներին ոչ մի կերպ չեմ ներկայացել եւ ոչ մի տառ հարցազրույց չեմ տվել: Փոխարենը՝ ինչ անհավանական ու հիմար պատմություններ ասես, որ չեմ լսել դեպքի կապակցությամբ: Զարմանում եմ՝ որտեղի՞ց մարդկանց այդքան վառ երեւակայություն, առավել եւս պարապ ժամանակ՝ ուրիշի կյանքով «ապրելու»: Չնայած… երբ երիտասարդ էի եւ ճանաչում ձեռք բերելուն զուգահեռ խոսակցությունների առարկա դառնալով նեղվում էի, ինձ հանգստացնում էր Խորեն Աբրահամյանը՝ մեջբերելով Քինի խոսքերը. «Ուրախ եղիր: Բամբասանքները լեգենդի սկիզբն են»:
Ինչեւէ, շնորհակալ եմ նրանց, ովքեր իրենց հեռախոսազանգերով, նամակներով Երեւանից քաջալերում էին ինձ: Շնորհակալ եմ իմ լրագրող գործընկերներին այս հարցում առավելագույն նրբազգացություն ցուցաբերելու համար, չհաշված «Շանթ» հ/ը-ի Մոսկվայի թղթակցին, որը մահափորձի իր վարկածը ներկայացնելուց առաջ հարմար չգտավ լրագրողական էթիկայից ելնելով, ինձ՝ իր հայրենակցին այցելել հիվանդանոց հարցազրույցի համար: Գտնվելուս տեղը հայտնի էր բոլորին, եւ ռուս լրագրողները ամեն օր այնտեղ էին:
Դեպքի հետ կապված կարող եմ ասել հետեւյալը:
1. Այն ոչ մի կապ չունի քրեական աշխարհի հետ, որովհետեւ ես եւ իմ գործունեությունը հեռու ենք այդ ամենից: Հետաքննությամբ եւ հետախուզմամբ զբաղված են պրոֆեսիոնալներ, զուգահեռ կատարվում է մասնավոր հետաքննություն՝ անկախ քննիչների ու խուզարկուների կողմից: Ելնելով հետաքննության շահերից ու գաղտնիությունից՝ չեմ կարող շատ բան պատմել:
2. Շատերը իմանալով Ջիգարխանյանի հետ իմ լավ հարաբերությունները՝ վրդովված են նրա տված հարցազրույցի կապակցությամբ: Ասեմ, որ ինձ համար շատ անսպասելի էր ու անչափ զարմանալի: Հատկապես այն պատճառով, որ միջադեպը բացարձակ կապ չուներ ո՛չ իր, ո՛չ էլ իր անվան բարեգործական ֆոնդի հետ: Ասեմ, որ ֆոնդը իրոք գոյություն ունի եւ իր գիտությամբ է ստեղծվել, բայց ոչ մի ֆինանսա-տնտեսական գործունեություն չի իրականացրել: Անսպասելի էր նաեւ զուտ այն պատճառով, որ 5-6 տարիների ընթացքում մտերմություն անող, բարեկամական սիրո խոստովանանքներ (ապացույցներ՝ ինչքան ասես) արտահայտող անձը հանկարծ տալիս է նման հարցազրույց: Այն էլ ասեմ, որ վիրահատության հաջորդ օրը ես անձամբ հեռախոսով խոսել եմ իր հետ ու բացատրել, որ այդ ամենը իր անվան հետ կապ չունի: Նա ինձ ցանկացավ առողջություն եւ պայմանավորվեցինք հանդիպել ապաքինվելուց հետո:
Կարող եմ միայն ենթադրել, որ նա որոշեց այդ կերպ վարվել, որպեսզի հեռու մնա ավելորդ հարցուփորձերից, լրագրողներից: Ու հետաքրքիրն այն է, որ այդ հարցազրույցը նա տվել է Ռուսաստանի ամենաճղճիմ դեղին-բուլվարային լրատվամիջոցին, որի «առաքելությունը» սուտ ու բամբասանք տարածելն է: Ինչ որ է՝ նա շատ էր սիրում մարդկանց մասին խոսելիս ասել. «ՌոՏ փպսՏՉպՍ րսՈո»: Աստված իրեն դատավոր:
– Ռուսական հեռուստաալիքներն անընդհատ հաղորդում են այն միջոցների մասին, որ ձեռնարկում է կառավարությունը տնտեսական ճգնաժամը հաղթահարելու համար: Ո՞րն է այս պահի պատկերը՝ ըստ ձեզ:
– Իմ կարծիքով, ոչ մի ճգնաժամ էլ չկա: Էդ ո՞վ կարգին բացատրեց՝ ինչ բան ա ճգնաժամը: Ի՞նչ գույնի է, ի՞նչ համի: Ոչ ոք բուժման դեղատոմս չունի: Էդ ճգնաժամը ոնց որ Համլետի հոր ուրվականը լինի: Ճգնաժամի անվան տակ շատերը իրենց հարցերն են լուծում: Կարծում եմ, ուռճացրած փուչիկները կպայթեն, բոլորը կսկսեն ապրել ըստ հնարավորության, այլ ոչ թե՝ ըստ պահանջի, ու տնտեսությունը կվերադառնա իր բնական վիճակին:
– Ի՞նչ է նշանակում Հայաստանը «երեւանցի տղայի» համար, որը 10 տարի է, ինչ դրսում է:
– Թվարկե՞մ: Մեր բակը, հարեւանները, հոլ ու ղայիշ, լախտի խաղալը: Թեմուրնոցն ու թատերական ինստիտուտը (հին շենքը): «Պապլավոկն» ու «Սկվազնյաչոկը», գինովցած գիշերային զրույցները, ժպտացող երեւանցիները, խաղացած դերերս ու բեմադրություններս, մեր ԱՐ-ը՝ 10-12 տարի, որը ստեղծում էր արվեստագետ-անհատականությունների մի համերաշխ խումբ (Վահրամ Մարտիրոսյան, Գրիգոր Խաչատրյան, Արթուր Սահակյան, Սերգեյ Դանիելյան, Վահրամ Սահակյան, Քրիստ Մանարյան ու էլի ուրիշներ): Ու, իհարկե՝ ընկերներս… Վերջերս օդանավակայանում մի հայ մարդ մոտեցավ ինձ: Հիշել էր հեռուստատեսությունից: Խոսքի բռնվեցինք, ինչ-որ բաներ հիշեցինք: Լավ-լավ բաներ ասաց իմ մասին, բայց նաեւ հանդիմանեց ինձ. որ իրենք (որոշել էր բոլորի անունից խոսել) ցուրտ ու մութ տարիներին դիմացան, չլքեցին հայրենիքը, իսկ մենք (էլի՝ հոգնակի) թողեցինք իրենց այդ վիճակում ու ապրեցինք տաքուկ տեղերում: Երեւի մարդը շփոթել էր տարեթվերը, եւ որպեսզի ընթերցողն էլ շփոթության մեջ չհայտնվի (ահագին ժամանակ է անցել), ասեմ, որ ես իմ գործունեությունը ՌԴ-ում ծավալել եմ 2000-ից: Ինչ վերաբերում է ցուրտ ու մութ տարիներին՝ ես այդ տարիներին հիմնովին վերանորոգեցի Ժուռնալիստների տան դահլիճը, որտեղ գործում էր իմ իսկ ստեղծած «Թատրոն 13-ը», որի բացմանը եկավ ՀՀ առաջին նախագահը: Հենց այդ շենքում ստեղծեցի ջազ-ակումբ, վերականգնեցի ջազ-համերգները: Նվագում էին Չիկոն, Կոլիկը, Ուսնունցը: Քաղաքի ողջ համ ու հոտն էր այնտեղ: Հենց այդ տարիներին մի քանի ընկերով փայտ էինք ճարում ու բաժանում արվեստագետներին: Ոչ այնքան հանգիստ 96-ին «Ար» հեռուստաընկերության ստեղծման ակունքներում էի, որը դարձել էր լավագույնը երկրում: Իմ գործընկերները եւ ես դարձել էինք շատ ճանաչված ու սիրված՝ ժողովրդի կողմից: Ես հասել էի ամեն ինչի եւ ունեի ամեն ինչ: Եվ երկիրն էլ էր լավ վիճակում: Գնացի նորը գտնելու՝ ինձ իր մոտ էր հրավիրել գեներալ Լեբեդը… Մեր հայրենակցի հաջորդ հանդիմանությունը այս էր. «Որ հայրենիքից չկտրվեիր ու սրանց մեջ չապրեիր, ըսենց բան (մահափորձը) չէր պատահի»: Ոնց բացատրեի այդ միամիտ ու լավ մարդուն, որ ինձ հետ իմ կյանքում (հատկապես ռուսաստանյան ժամանակահատվածում) ռուսների եւ շատ ու շատ այլ ազգիների կողմից արժանացել եմ սիրո ու հարգանքի, իսկ բոլոր հարվածները, ցավոք սրտի, ստացել եմ իմ հայրենակիցների կողմից…
– Ռուսաստանը հայերս մինչեւ վերջ արտասահման չենք համարում: Դրանից ելնելով՝ կա՞ համայնքային կյանք այնտեղ: Ինչպիսի՞ն է ռուսների վերաբերմունքը մեր հանդեպ:
– Երեւի կա: Բայց ինձ համար չի: Բոլոր մարզերում ունեմ շատ լավ ընկերներ, այդ թվում՝ Կրասնոյարսկում: Երբ շատ ծանր կացության մեջ էի՝ ավթովթարից հետո, նրանք կողքիս էին, ինձ հետ: Անհատ մարդիկ, ընկերներ, ոչ թե՝ համայնքը: Երբ կրակոցներից հետո կրկին պառկած էի հիվանդանոցում՝ որտե՞ղ էր էդ համայնքի գոնե մեկ ներկայացուցիչ: Ինձ հետ, իմ կողքին էին էլի իմ ընկերները: Հանկարծ չմտածեք, թե ես նեղացած եմ կամ բողոքում եմ: Ամենեւին: Ես ընդամենը ձեր հարցին եմ պատասխանում՝ իմ օրինակով: Մեկ ուրիշի համար համայնքը գուցե ամեն ինչ է: Ըստ իս, համայնքները ավելի շատ որոշ մարդկանց անձնական օգտագործման համար են: Իսկ ռուսների վերաբերմունքը մեր հանդեպ պայմանավորված է նախ եւ առաջ, թե ինչպես ենք մենք ինքներս մեզ վերաբերվում: Ինչ արժանապատվությամբ ենք ներկայանում: Որքանով ենք հարգում իրենց օրենքներն ու մշակույթը՝ անկախ նրանից, թե իրենք ինչպես են վարվում այդ ամենի հետ:
– Ունե՞ք, արդյոք, արվեստի հետ կապված չիրականացած երազանքներ:
– Չիրականացված երազանքներ, փառք Աստծո, չունեմ: Որքան էլ սիրում եմ հեքիաթներ, այնուամենայնիվ, կարծում եմ, որ երազանքները պետք է իրականանալի լինեն, այլ կերպ՝ անընդհատ կարող ես երազողի դերում մնալ: Ցանկություններ, մտադրություններ, իհարկե՝ կան, բայց, ինչպես ասում են՝ եթե ուզում ես զվարճացնել Աստծուն, պատմիր ծրագրերիդ մասին: Ուստի գերադասում եմ լռել: Առաջ Աստված: