ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ԷՖԹԱՆԱԶԻԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ Է ՕՐԻՆԱԿԱՆԱՑՆԵԼ

 Խնդրի դրվածքը  ժամանակակից  աշխարհում

Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրն ընթերցելիս գնալով ավելի եմ համոզվում, որ նրանում բացակայում է մի կարեւոր իրավունք՝ արժանի կերպով, առանց տանջանքի մեռնելու իրավունքը:

Էֆթանազիայի, այսինքն բժշկի օգնությամբ կյանքից համեմատաբար անցավ հեռանալու (օրինակ՝ որոշակի ներարկման միջոցով) խնդիրը դրվում է այն դեպքում, երբ մարդը տառապում է անբուժելի ու մեծ ցավ պատճառող հիվանդությամբ: Նման վիճակների պատճառած տառապանքը պակաս չէ, քան կտտանքներից առաջացած տառապանքները, եւ ես չեմ դադարում զարմանալ, որ կյանքից առանց ցավի հեռանալու իրավունքը չի ընդգրկվել մարդու հիմնարար իրավունքների թվում՝ ազատ ապրելու եւ ցույցեր անելու իրավունքների հետ: Իրոք, գոնե եվրոպական մշակույթում միշտ եղել է «Երանելի մահվան հրեշտակի» կերպարը, ինչը, իմիջիայլոց վկայում է այս գաղափարի տարածվածությունը նաեւ հավատացյալների շրջանում, չնայած եկեղեցու բացասական վերաբերմունքին: Ու քանի որ այս դեպքում կյանքից հեռանալը տանջանքներից ազատվելու միակ հնարավորությունն է, ապա այսօրինակ էֆթանազիան օրենքով թույլատրված է (ըստ Վիկիպեդիայի) մի շարք երկրներում՝ Բելգիայում, Լյուքսեմբուրգում, Հոլանդիայում, Շվեյցարիայում եւ ԱՄՆ-ի առնվազն երկու նահանգներում:

Առայժմ, կանխատեսելով օտարամոլության համար մեղադրանքները, շտապեմ ասել, որ այս պրոբլեմը, իհարկե, իր արտացոլումն է ստացել նաեւ հայ իրականության մեջ: Բերեմ առայժմ մեկ օրինակ հայ դասական գրականությունից.

Մեռնեմ, պրծնեմ էս ցավից,

Բալքի առնեմ դադար, քուն:

Տեսնո՞ւմ եք՝ ինչ մտքեր կան Թումանյանի «Անուշում»: Ի դեպ, դնելով այս խոսքերը Սարոյի շուրթերին, Մեծ լոռեցին միաժամանակ ցույց է տվել, որ կյանքն այս կարգի խնդիրներ է դնում նաեւ այն մարդկանց առջեւ, որոնք ոչ հիվանդ են, ոչ էլ՝ տարեց:

Եվ միաժամանակ խոսենք էֆթանազիայի հակառակորդների փաստարկների մասին: Դրանք խոշոր հաշվով հանգում են մեկ դրույթի. կյանքի գոյացումը մարդու գործը չէ, կյանքը Աստծո շնորհն է, հետեւաբար կյանքից զրկելու իրավունքը նույնպես մարդուն տրված չէ: Եթե այս դրույթը միանգամայն արդարացի է այն դեպքում, երբ գործ ունենք մահապատժի, դրա արգելման խնդրի հետ, ապա այն միանգամայն անընդունելի է այս հոդվածում քննարկվող դեպքերում, այն դեպքերում, երբ կյանքն այս կամ այն պատճառով անտանելի է դառնում մարդու համար: Նման դեպքերում մարդասիրությունը ոչ թե կյանքը շարունակելն է, այլ՝ ընդհատելը:

Անձամբ ես էֆթանազիայի դեմ առարկություններին մի հարցով կպատասխանեի. եթե այդպես է, ապա ինչո՞ւ ամենուր (այդ թվում՝ Հայաստանում) թույլատրված է հղիության ընդհատումը՝ աբորտը: Չէ՞ որ դա նույնպես սպանություն է, ընդ որում՝ սպանություն հենց նոր ծնված կյանքի, որը դեռ ոչ մի խնդիր չունի աշխարհում ու գտնվում է առավելագույն կոմֆորտ պայմաններում՝ մոր արգանդում: Իսկ էֆթանազիայի դեպքում մենք գործ ունենք նրանց հետ, ովքեր լուրջ պրոբլեմներ ունեն այս կյանքի հետ, այս աշխարհի հետ, եւ որոնք իրենք են հասարակությունից խնդրում վերջ տալ այդ պրոբլեմներին:

«Մարդն ստեղծված է երջանիկ լինելու համար, ինչպես թռչունը՝ թռչելու համար». միանգամայն ճիշտ է Մաքսիմ Գորկու այս բնորոշումը: Թե ով է այս աշխարհում երջանիկ՝ վիճելի հարց է: Բայց կան եւ մարդիկ, որոնք ակնհայտորեն եւ անվերջ ժամանակով դժբախտ են: Եթե հասարակությունը չի կարողանում պայմաններ ստեղծել, որ մարդը դժբախտ չլինի, ապա թող գոնե պայմաններ ստեղծի, որ այդ դժբախտ իրավիճակը երկար չհարատեւի:

Մարդ ունի ապրելու իրավունք, բայց ոչ երբեք՝ տանջալի պարտականություն: Եվ հասարակությունը՝ ի դեմս պետության, պետք է օգնի մարդուն, որ առաջինը չվերածվի երկրորդի:

Եվ այն, որ աշխարհի ոչ ամենահետամնաց երկրներում եկել են այս եզրակացության, հիմք է տալիս հուսալու, որ Հայաստանը միանգամայն կարող է նրանց հետեւել: Սա, բացի ամեն ինչից, նաեւ հասարակական մթնոլորտն առողջացնելու ուղի է:

Գրելով այս հոդվածը, ես, իհարկե, հույս ունեմ, որ նրան կարձագանքեն տարբեր մարդիկ: Բայց կարծես թե հիմնական առարկությանը ես պատասխանեցի, ու հուսով եմ, որ այս նյութի արձագանքների թվում չեն լինի «Կյանքն Աստծո շնորհն է» տիպի առարկություններ:

Հայաստանը կարող է  իր նոր խոսքն ասել այս ոլորտում

Այս միտքը ծագեց օրերս, երբ Հանրային հեռուստատեսությամբ տեսա մի սյուժե, որ վերնագրված էր (մոտավորապես) այսպես. «22 տարվա դժոխք, որ կարող է դեռ երկարել»: Պատմվում է Սումգայիթից փախած մի միայնակ կնոջ մասին, որը, արդեն Հայաստանում, քսաներկու տարի ապրում է ոչ բարվոք պայմաններում, իրեն ավելորդ է զգում ու դրանից մշտական ողբի մեջ է: Եվ այդ դժբախտության վերջը չի երեւում. ոչ ոք նրան չի առաջարկի ավելի լավ կացարան, ոչ ոք չի վերադարձնի նրա անցած լավ տարիները եւ բարեկամներին: Չէ՞ որ մեր պետությունը, հասարակությունն ու կուսակցությունները Սումգայիթի մասին հիշում են տարեկան մեկ անգամ միայն, այն էլ զուտ քաղաքական նպատակով:

Ո՞ւմ է պետք այդպիսի կյանքը: Եվ իմ մեջ ծագեց մի սրբապիղծ ենթադրություն. միգուցե այս կնոջ համար ավելի լավ ելք կլիներ զոհվել Սուգայիթում 1988-ին, քան թե հետագայում տանել այս տանջանքները:

Այստեղից մինչեւ հաջորդ, հիմնական գաղափարը մի քայլ էր: Վստահ եմ, որ այս հոդվածը կարդացող ամեն մեկը կհիշի մի հինգ դեպք, երբ ընտանիքը ծանրաբեռնված է տարեց, հիվանդ կամ կիսահիվանդ անդամով (իսկ այդ տկարությունը կարող է առանց փոփոխության տարիներ տեւել) եւ ստիպված է երկարատեւ ջանքեր գործադրել… նման վիճակն էլ ավելի երկարացնելու համար: Մի վիճակ, որը բառիս իսկական իմաստով թունավորում է թե՛ ջահելի կյանքը, թե՛ ահելի (որի համար այս կյանքն արդեն այն քաղցրությունը չունի՝ ինչ առաջ):

Դարձյալ հիշենք հայ դասական գրականությունը, այս դեպքում՝ Դեմիրճյանի «Ավելորդը» պատմվածքը: Թե այդ հարցում ինչ կոնֆլիկտներ կարող են ծագել, պատկերացում է տալիս Իսահակյանի «Մայրը» բանաստեղծությունը:

Խնդիր է ծառանում նաեւ առողջ, բայց տարեց ու անաշխատունակ մարդկանց զբաղեցնելու հարցում: Զարգացած երկրներում սա մի ամբողջ ինդուստրիա է, տնտեսության մի ամբողջ ճյուղ, որ հովանավորվում է պետության կողմից: Հայաստանի պես աղքատ պետությունը նման շռայլություն իրեն թույլ տալ չի կարող, այնպես որ, ամեն ինչ դարձյալ մնում է հարազատների վզին (նրանք ունեն երկու «օգնական»՝ նարդին ու, եթե ճաշակները բռնեն, սերիալները): Տարեց հարազատ (այդ թվում՝ ծնողներ) ունեցողները ստանում են իսկական պատիժ:

Այստեղից՝ իմ առաջարկությունը: Որոշակի տարիքից հետո (օրինակ՝ 75, թիվը փոփոխության ենթակա է) Հայաստանի յուրաքանչյուր քաղաքացի պետք է իրավունք ունենա պետությունից էֆթանազիա պահանջել: Դա ավելի հեշտ լուծում է, քան հարազատների համար անվերջ բեռ լինելը:

Երկու ճշգրտում: Նախ՝ կամավոր էֆթանազիայի մասին որոշում ընդունելը այնքան էլ ցավալի չէ, որքան կարող է թվալ: Չէ՞ որ մենք բոլորս էլ միշտ պատրաստ ենք մահվան, միայն չգիտենք, թե այն երբ վրա կհասնի: Ի՞նչն է խանգարում բժշկի հարուցած մահը ընդունել նույն կերպ, ինչպես դժբախտ դեպքի կամ հիվանդության պատճառածը: Ի՞նչ տարբերություն:

Նշանակությունը Հայաստանի համար

Էֆթանազիայի իրավունքը կունենա մեծ նշանակություն հասարակության շատ անդամների համար: Եթե մեկը հանուն հայրենիքի զոհաբերում է իր կյանքը (ասենք՝ մարտի դաշտում), մենք նրան հերոս ենք անվանում: Իսկ մի՞թե հերոս չէ նա, ով իր անցանկալի ներկայությունից որոշում է ազատել իր հարազատներին (մեծ մասամբ՝ զավակներին), եւ, վերջին հաշվով, նրանց ու ողջ հասարակությանը ազատում է մի ծանր բեռից: Ազատում է ռեսուրսներ, որոնք կարող են ավելի մեծ արդյունավետությամբ ծախսվել, ի փառս հայրենիքի: Անկասկած, դա նույնպես, եթե հերոսություն չէ, ապա հայրենանվեր ու հանրօգուտ գործ է: Երկիրը կդառնա ավելի դինամիկ: Ու հասարակությունն էլ պետք է այդպես վերաբերվի նման դեպքերին:

Երկրորդ ճշգրտումը: Ինչ խոսք, կամավոր էֆթանազիայի մասին որոշումը պետք է իրագործվի այն դեպքում, երբ կա համաձայնություն բոլոր «շահագրգիռ կողմերի» միջեւ՝ եւ «ահելների» եւ «ջահելների»: Ինչպես դա իրականացնել վերը նշված «էֆթանազիայի իրավունքի» ճանաչման դեպքում՝ խնդիր է իրավաբանների համար: Ու կարեւոր է հիշել, որ խոսքը իրավունքի մասին է, այլ ոչ երբեք պարտավորության: Այլ կերպ ասած, եթե դու ապրում ես լիարժեք կյանքով, պետք ես շրջապատին ու հասարակությանը, այլ ոչ թե բեռ ես շրջապատի համար, ոչ ոք իրավունք չունի քեզ զրկելու այդ կյանքից, թեկուզ մինչեւ 200 տարեկան հասակը:

Վերջապես, մի նկատառում: Մեր ժամանակներում, երբ մարդկանց մեծ զանգվածներին զբաղմունք գտնելու խնդիրը ծառացած է ողջ գերբեռնված երկրագնդի առաջ, էֆթանազիայի գործիքին տիրապետելը առավելություն կլինի Հայաստանի համար նաեւ միջազգային ասպարեզում: Ի վերջո, խոսքը բժշկական մի գործողության մասին է, իսկ Հայաստանը հավակնում է բժշկական կենտրոնի դերի: