Աշխատանքի բերումով եղել եմ Հայաստանի եւ Արցախի բազմաթիվ բնակավայրերում, սակայն որեւէ տեղ ինձ այնքան օտար չեմ զգացել, որքան Ջիլիզա դրախտավայր-գյուղում: Արցախում, երբ դիրքեր էինք գնացել, զինվորականները մեր առջեւ այդքան խիստ պայմաններ չէին դնում՝ սա կարելի է նկարել, սա՝ ոչ, որքան Ջիլիզայում ինքն իրեն իշխան զգացող սահմանապահը:
Հայաստանի սահմանամերձ գյուղերի երեխաների մասին պատկերապատումների մեր «Կյանքը սահմանի եզրին» խորագրով շարքը այս անգամ մեզ տարավ Ջիլիզա՝ Վրաստանի հետ սահմանին գտնվող գյուղ: Ալավերդուց Ջիլիզա տանող ճանապարհը աննկարագրելի վատն էր: Ալավերդուց մինչեւ «Մադան» կոչվող նախկին գյուղը, որը հիմա Ալավերդու մի թաղամասն է համարվում, ասֆալտապատ, լավ ճանապարհ էր, սակայն Մադանից դեպի Ջիլիզա տանող 34 կմ-ը իսկական քավարան էր՝ դեպի դրախտ:
Ալավերդիում մոտ 50 րոպե կորցրինք, մինչեւ վերջապես գտանք վարորդի, որը համաձայնվեց մեզ հասցնել Ջիլիզա, սպասել այնտեղ մեկ ժամի չափ (որն արդյունքում դարձավ գրեթե 3 ժամ), մինչեւ կգտնեինք մեր հերթական հերոսին , կնկարեինք ու կվերադառնայինք: Վարորդ Վահեն իսկական գանձ էր՝ պատրաստակամ, փորձառու, հրաշալի զրուցակից… Հենց նրանից իմացանք, որ Ջիլիզա մտնելու համար անձնագիր է պետք ունենալ, սահմանապահները անձնագիր են ուզելու՝ Հայաստանի մեջ տեղաշարժվելու համար: Անձնագրեր ունեինք, շարունակեցինք մեր ճանապարհը:
34 կիլոմետրը գնացինք ավելի քան 1,5 ժամում եւ դա լավագույնն էր, որ հնարավոր էր անել: Ջիլիզա չհասած՝ երկու սահմանապահ մեզ կանգնացրին, հարցրեցին, թե ուր ենք գնում եւ ինչու: Դա արդեն իսկ արտառոց էր, որովհետեւ մինչ այդ նկարահանումներ էինք արել Թուրքիայի սահմանամերձ Թլիկ, Երազգավորս, Մարգարա գյուղերում, Ադրբեջանին սահմանակից Երասխ եւ Ոսկեպար գյուղերում, եւ ոչ ոք մեր առջեւ նման հարցեր չէր դրել: Միակ պայմանը, որ դրվել էր մեր առջեւ այս գյուղերում, ընդ որում՝ շատ բարեկամական տոնով՝ դիրքերը կամ սահմանային կետերը չնկարելն էր: Բնականաբար՝ համաձայնվել էինք: Սակայն Ջիլիզայում դա քիչ էր: Տեղեկացրինք, որ լրագրող ենք եւ գնում ենք գյուղում որեւէ հետաքրքիր երեխա նկարելու: Սահմանապահ տղաներն ասացին, որ վերադասի հետ պետք է ճշտեն եւ մեզ հետ միասին համբերատար սպասեցին ավելի քան 20 րոպե, մինչեւ իրենց վերադասը գյուղից հասավ մեզ մոտ: Նախ անձնագրերը ստուգեց: Խնդիր չկա՝ ստուգեք: Ապա սկսեց հետաքրքվել, թե ինչ ենք նկարելու, բացատրեցինք մեր նպատակը: Ասաց, որ չի կարելի նկարել գետի հատվածը, քանի որ Վրաստանի հետ սահմանն անցնում է գետով: Ասեցինք, որ չենք նկարի, որ մեր հիմնական նպատակը որեւէ աշխույժ երեխա գտնելն է եւ նրա առօրյան նկարելը՝ տանը, դպրոցում եւ այլն: Երկար մտորելուց հետո մեզ թույլատրվեց (շնորհակալությո՜ւն, իշխանաց իշխան… ) իր ակնապիշ ուղեկցությամբ գնալ գյուղ: Գյուղում մեզ մեծ սիրով եւ ջերմությամբ հյուրընկալեցին Ջիլիզայի վարչական ղեկավարի օգնականը, դպրոցի տնօրենը, ուսուցիչները, նրանք պատմեցին Ջիլիզայի պատմությունը, իրենց աշակերտների մասին, գյուղի բազմաթիվ խնդիրների մասին, ապա գտան մի հրաշալի բալիկի, որի հետ զրուցեցինք նախ դպրոցում, ապա որոշեցինք գնալ նկարելու նրան՝ իր տանը:
Կարդացեք նաև
Ճանապարհին, երբ խոսում էինք երեխայի հետ իր առօրյայից, պայմանավորվում, որ իր խոզուկների հետ պետք է նկարենք, հետաքրքրվում էինք գյուղի հինավուրց եկեղեցու մասին, մեզ կրնկակոխ հետեւող սույն պարոնը շատ հանկարծակի ափերից դուրս եկավ եւ սկսեց չափազանց ագրեսիվ տոնով գոռալ, թե՝ ով է մեզ թույլ տվել եկեղեցին նկարել, ով է թույլ տվել գնալ դեպի գետը, էս ինչեր ենք մենք մեզ թույլ տալիս եւ այլն… Անակնկալից շփոթված՝ սկսեցինք բացատրել, որ դեպի գետ գնալու միտք չունենք, որ չենք հասկանում այդ ագրեսիայի պատճառը եւ երեխային միայն դասասենյակի պատերի մեջ նկարելու մտադրություն չունենք, պետք է նրան իր բնական միջավայրում էլ նկարենք, դա լրիվ հունից հանեց այդ համազգեստավորին՝ ինչպես թե՝ դուք ինձ ասել էիք, որ դպրոցում ու տանն եք նկարելու, իսկ հիմա պարզվում է՝ բակում էլ եք ուզում նկարել, ինձ խաբում եք եւ այլն….
Անկեղծ ասած՝ չեմ ուզում ավելի խորանալ մանրամասների մեջ, որովհետեւ միայն հիշելիս արդեն վերապրում եմ նույն զարմանքն ու վրդովմունքը, ինչ այդ պահին էինք զգում, գործընկերուհուս մոտ վրդովմունքից սրտխառնոց էր սկսվել: Կարող եմ միայն ասել, որ այդ պարոնի շնորհիվ մեր աշխատանքը լրիվ ջուրն ընկավ… Թեեւ հետո, շնորհիվ դպրոցի եւ գյուղապետարանի աշխատակիցների, որոնց անչափ շնորհակալ ենք, մենք մեր գործն ինչ-որ կերպ ավարտին հասցրինք, սակայն դառը նստվածքը արդեն մի քանի օր է՝ չի անցնում:
Վերադարձանք դպրոց, որը գյուղապետարանի հետ նույն շենքում է գտնվում: Այդ պահին մեկ այլ ջիլիզցու հանդիպեցինք, ցավոք, այնքան նյարդային վիճակում էինք, որ անունը չհարցրինք: Այս բարեհամբույր մարդը նախ ուրախացավ, որ Ջիլիզան հիշողներ կան, ապա շատ արդարացի նկատեց, որ ապրելով այսքան կտրված վայրում, սահմանի եզրին, իրենք պետք է լուրջ արտոնություններ ունենան, այնինչ փոխարենը իրենց զգում են բանտվածի պես. «Գյուղ մտնելիս ավտոմատավորներն են դիմավորում, գյուղից դուրս եմ գալիս՝ ավտոմատավորներն են ճանապարհում, ես իմ գյուղում ինձ գաղութում եմ զգում…»:
Մելանյա ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
