Հարցազրույց գերմանաբնակ կոմպոզիտոր, դիրիժոր Ալեքսանդր Իրադյանի հետ
– Դուք այն երիտասարդ արվեստագետներից եք, որին երաժշտասեր հասարակությանը առանձնապես ներկայացնելու հարկ չկա։ 15 տարի առաջ՝ 16 տարեկանում, Հայաստանի ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի ընկերակցությամբ (դիրիժոր՝ Ռուբեն Ասատրյան) ձեր դաշնամուրային կոնցերտը ձեր իսկ մեկնաբանմամբ մասնագետների շրջանում հիացմունքով ընդունվեց։ 21 տարեկանում որպես դաշնակահար արդեն մի շարք միջազգային մրցույթների դափնեկիր էիք. Եկատերինբուրգում արժանացաք Գրան պրիի…բոլորը չես թվարկի։ Իսկ 2011թ. Արամ Խաչատրյանի անվան միջազգային մրցույթում «Կոմպոզիցիա» անվանակարգում շահեցիք առաջին մրցանակը։ Հիմա էլ եկել եք Հայաստան՝ Արամ Խաչատրյանի անվան միջազգային մրցույթին մասնակցելու նպատակով, բայց արդեն որպես դիրիժոր։ Ոչ միայն երաժիշտների, այլեւ երաժշտասերների համար անակնկալ էր այն, որ դուք առաջին փուլից դուրս մնացիք։ Ընդ որում, մրցույթին մասնակցում էր երկու հայ դիրիժոր՝ դուք եւ Գուրգեն Պետրոսյանը, որը ներկայացնում էր ՌԴ-ն։ Ինչո՞ւ այդպես ստացվեց կամ՝ ո՞րն էր պատճառը։
– Հիմա էլ ես ձեզ հարց տամ՝ ինչո՞ւ է իմ անվան շուրջ նման մինորային տրամադրություն ստեղծվել։ Ես իմ նպատակին 100 տոկոսով հասել եմ։ Չէի եկել՝ պարտադիր հաղթելու։ Սերգեյ Սմբատյանի ղեկավարած փառատոնային նվագախմբի հետ, որը ըստ էության Հայաստանի պետական սիմֆոնիկ նվագախումբն է, հանդես եկա Հայդնի 104-րդ սիմֆոնիայի առաջին հատվածի, Մանսուրյաի «Ինտերմեցցոյի» եւ Խաչատրյանի «Ադաջիոյի» մեկնաբանություններով։ Ես եկել էի իմ զգացմունքները նվագախմբի հետ կիսելու եւ, թույլ տվեք բարձրաձայնելու, որ դա ինձ միանշանակ հաջողվեց։ Ամենակարեւորը՝ գոհ էին նաեւ նվագախմբի երաժիշտները։
– Կարճ ասած՝ դուք ձեր «կայֆը» ստացաք, թեպետ դրա կարիքը չունեիք, քանի որ ղեկավարել եք գերմանական այլ նվագախմբեր, իսկ 2018թ. նշանակվել Բրյուսելի ASE լարային անսամբլի գլխավոր դիրիժոր։
Կարդացեք նաև
– Կայֆ որակել՝ կնշանակի ոչինչ չասել։ Պետք է հասկանալ մի բան. դիրիժորական արվեստը շատերը դիտարկում են զուտ տեխնիկայի տեսանկյունից՝ ձեռքեր, կերպար եւ այլն։ Մինչդեռ ինձ համար եղել է եւ կա մեկ համոզմունք կամ հանգամանք. նվագախմբի հետ դիրիժորի հոգեւոր եւ էմոցիոնալ կապը, ինչը մեկ բառով կանվանեի կատարսիս։ Գիտե՞ք, դա խոսքերով չես բացատրի։ Մի բան էլ հավելեմ. դիրիժորական վահանակի մոտ կանգնելիս իմ առջեւ մեծ հաշվով մի խնդիր է՝ նվագախումբը ընկալել ոչ թե որպես գործիք, այլ մի օրգանիզմ։ Եվ երբ ամբողջովին տրվում եմ իմ արվեստին, նպատակս է, որ այն հարյուր տոկոսով իր արձագանքը գտնի նվագախմբի արտիստների մոտ։ Կրկնում եմ՝ այս մրցույթում եւս ես դրան հասա։
– Ձեր խոսքերով՝ դուք եւ նվագախմբի արտիստները հավանաբար բավարարված եք… Շուրջ 5 տարի էլ բնակվում եք Գերմանիայում…
– Դա այդքան էլ այդպես չէ։ 2014թ. մեկնեցի Բելգիա՝ ուսանելու նպատակով եւ իմ սովորության համաձայն՝ եթե չեմ տեսնում առաջխաղացում, որն ինձ լիարժեք կբավարարի, ապա նոր բան եմ փնտրում։ Նպատակս էր կրթություն ստանալ աշխարհի ամենահեղինակավոր համալսարաններից մեկում եւ հենց այդ պատճառով էլ երկու տարի անց տեղափոխվեցի Բեռլին՝ տեղի արվեստի համալսարանում որպես դիրիժոր կատարելագործվելու համար։
– Հետո սկսվեց քովիդյան շրջանը, իսկ մինչ այդ 2019թ. Երեւանում այլ ստեղծագործությունների թվում ղեկավարեցիք ձեր հոր հիշատակին նվիրված Testimonuim ստեղծագործությունը՝ գրված երգչախմբի, լարայինների եւ դաշնամուրի համար, որը մեծ արձագանք ունեցավ։
– Կարող եմ ասել՝ հասցրի ստանալ այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ է դիրիժորին։ Իսկ քովիդի շրջանում շարունակում էի օնլայն ձեւաչափով դասավանդել Բեռլինի համալսարանում, 2020թ. նախատեսված ծրագրերս էի տեղափոխում 2021թ., օրինակ՝ նախապես պլանավորած Մոցարտի Ռեքվիեմի իմ մեկնաբանությունը տեղափոխեցի 2021թ., բայց այն իրականացրի ապրիլի 23-ին, Երեւանում՝ Հայաստանի պետական կամերային նվագախմբի եւ «Հովեր» պետական երգչախմբի մասնակցությամբ։ Էլ չթվարկեմ Գերմանիայում հետաձգված մյուս ծրագրերը։ Բայց մի բան ուզում եմ ասել. Գերմանիայում քովիդի դեմ տարվող աշխատանքները այդպես էլ ինձ անհասկանալի մնացին (չմանրամասնեց)։ Դե պարզ է, շարունակում էի ստեղծագործել, նաեւ շատ պատվերներ ունեի։
– Խնդրում եմ հակիրճ ներկայացնել Գերմանիայում ձեր ստեղծագործական տարիները մինչեւ քովիդը։
– Մինչեւ քովիդը անասելի բուռն էին այդ տարիները։ Նախ հրավիրյալ դիրիժոր էի Դյուսբուրգ քաղաքի նվագախմբում… Գիտե՞ք, դրա թվարկումն էլ երկար ժամանակ կպահանջի։ Գուցե նշեմ միայն մոնումենտալ գործերիս մասին։ Գրել եմ մանկական ներկայացում Բեթհովենի սիմֆոնիայի մոտիվներով եւ անվանել «Կենդանիների 9-րդ սիմֆոնիան», որի իրականացումը քովիդի պատճառով տեղափոխվեց։ Դաշնակահարուհի Լուսինե Խաչատրյանի համար, որն ունի դերասանական մեծ ձիրք, ստեղծագործել եմ մի երկ՝ սոլո դաշնամուրի եւ նվագախմբի համար, որը կարելի է ասել՝ ներկայացում է։ Այստեղ դաշնակահարուհին հանդես է գալիս պատմիչի դերում, իհարկե՝ երաժշտության լեզվով։ Այս ստեղծագործությունը թեեւ Ռոմանովների ընտանիքի վերջին գիշերվա մասին է, սակայն ներառված է հայոց ցեղասպանությունից մինչեւ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ ընկած ժամանակաշրջանը եւս։ Ի դեպ, սա մենք որոշել էինք Լուսինեի հետ իրականացնել Հայաստանի ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի հետ, 2020-ի ամռանը։
– Ձեր մասին խոսելիս թե երաժշտասերների եւ թե մասնագետների կողմից անպակաս են «օրիգինալ», «նորամուծություն» ու նման որակումները։ Հետաքրքիր է՝ Գերմանիայում կամ այլ երկրներում եզակի մի նախագծով ներկայացե՞լ եք։
– Նման միտք մոտս հղացավ անցյալ տարի, ինչը անպայման կիրականացնեմ Բեռլինի Sonoris նվագախմբի հետ, այս տարի։ Փորձեմ ներկայացնել այն. հրաժարվում եմ բեմ եւ հանդիսասրահ դասական ձեւից. կամ նվագախումբն եմ իջեցնելու հանդիսասրահ կամ՝ հակառակը։ Աշխարհում այս ձեւն արդեն նորարարություն չես անվանի, բայց իմ մտահղացումը փոքր-ինչ այլ է՝ նախ այդ ձեւաչափով կհնչեն բացառապես դասական կոմպոզիտորների երկեր, կպատվիրեմ նոր ստեղծագործություններ, որոնք կապահովեն հատուկ ակուստիկ մթնոլորտ։ Նվագախումբը պետք է աշխատի ոչ միայն հանդիսատեսի համար, այլ նաեւ հանդիսատեսի հետ։ Իսկ վերջինս ունենալու է բացարձակ ազատություն՝ գտնվելու իր համար հարմար ու նախընտրած այդ տարածության ցանկացած հատվածում։ Նման մի նախագիծ, որը գերմաներենից թարգմանաբար նշանակում է «Ժառանգություն», ծրագրել եմ իրականացնել Հայաստանում, աշնանը։ Այն ներառում է երեք կոմպոզիտորների գործեր՝ Տերտերյան, Ռոստոմյան եւ Իրադյան։ Այս եռյակում մեկը մյուսի ուսանողն է եղել։ Տեսեք՝ Տերտերյանի որոշ սիմֆոնիաներ գրված չեն բեմից մատուցելու նպատակով, Ռոստոմյանն էլ ունի այդպիսիք։ Կփորձեմ ստանալ եռաչափ ձայնային հնչողություն։ Հիշեցնեմ, որ ստեղծագործությունները չեն մատուցվի բեմում ու հանդիսատեսն էլ կատարվող երաժշտության մի մասն է կազմելու։
– Հետեւելով ձեր արտասահմանյան գործունեությանը, նկատելի է, որ դուք որպես դաշնակահար այլեւս հանդես չեք գալիս…
– Դա այդպես է։ Դաշնակահարի կարիերան չեմ շարունակում արդեն մոտ 10 տարի, որովհետեւ կան այնպիսի նվիրյալներ, որ ես ինձ իրավունք չեմ վերապահում դասվել նրանց շարքում։
– Ի՞նչ է, նվիրյալ դիրիժորներ կամ կոմպոզիտորներ չկա՞ն։
– Ինտրիգ մի փնտրեք։ Գիտակցական կյանքս նվիրել եմ դիրիժորական, կոմպոզիտորական արվեստներին, ինչը չեմ կարող ասել դաշնակահարի կարիերայիս մասին։
Զրուցեց
Սամվել ԴԱՆԻԵԼՅԱՆԸ
«Առավոտ» օրաթերթ
16.06.2021
Բարձրագոչ է ասված՝ 100 % … Հիշենք ռուսական ասածվածքը . -,,Զինվորը զինվոր չէ, եթե չի ցանկանում գեներալ դառնալ,, : Երաժշտարվեստում գեներալ ժանրերը մեծակտավ գործերն են: Երբ Բեռլիոզի, Մալերի մասշտաբի գործեր ստեղծես՝ կարող ես համարել, որ հասել ես ինչ որ բանի …