Վերջի երկուս ու կես տարիների ընթացքում Հայաստանի առևտրաշրջանառության կառուցվածքը գրանցել է զգալի փոփոխություններ։ 2023 թվականին արտահանումը աճել է 55,3 տոկոսով՝ 5,4 միլիարդ դոլարից (2022) հասնելով 8,4 միլիարդ դոլարի։ Միաժամանակ ներմուծումն աճել է 40,2 տոկոսով՝ նույն ժամանակահատվածում 8,8 միլիարդ դոլարից հասնելով 12,3 միլիարդ դոլարի: Վերջին երկու տարիների ընթացքում արտահանումը և ներմուծումը աճել են համապատասխանաբար 2,8 և 2,3 անգամ։ Առկա են նաև զգալի կառուցվածքային փոփոխություններ առևտրաշրջանառության մեջ։
Թանկարժեք քարերն ու մետաղները (ԱՏԳ ԱԱ 71)՝ հիմնականում ոսկու արտահանումը, դարձել են արտահանման գերակշռող ճյուղ՝ 2023 թվականի ընդհանուր արտահանման մոտ 1/3-ը կազմել է թանկարժեք քարերի և մետաղների վերաարտահանումը։ Ոսկու վերաարտահնման սրընթաց աճը սկսվել է 2023 թվականի նոյեմբերից և դեռ շարունակվում է։ 2023 թվականին վերաարտահանման մեջ 2/3 մասը զբաղեցնում է այս ապրանքատեսակի վերաարտահանումը։
Հայաստանի արտահանումը 2024 թվականի մարտ ամսին հարաբերած նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի հետ արդեն կազմել է 11.2 մլրդ դոլար, որից միայն 54.7 տոկոսը կամ 6.1 մլրդ դոլարը թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերի ու մետաղների արտահանումն է: Նշենք, որ 2023 թվականի մարտ ամիսը հարաբերած 2022 թվականի նույն ժամանակահատվածի հետ, Հայաստանի արտահանումը կազմում էր 6.3 մլրդ դոլար, որից 1.3 մլրդ դոլարն էր կամ 20.2% թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերի և մետաղների արտահանումը: 6.1 մլրդ դոլարի թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերը և մետաղները հիմնականում վերաարտահանվել են Ռուսատանից դեպի Միացյալ Արաբական Էմիրություններ և Հոնկոնգ։ Մեր կողմից գնահատված վերաարտահանումը 2024 թվականի մարտին 12-ամսյա կտրվածքով կազմում է 11.2 մլրդ դոլարից մոտ 65%: Վերաարտահանման մեթոդաբանությունը ներկայացված է այս հղումով:
Կարդացեք նաև
Միայն 2024 թվականի առաջի եռամսյակի կտրվածքով ՀՀ արտահանումը կազմել է 4.4 մլրդ դոլար, իսկ ներմուծումը 4.7 մլրդ դոլար: Համեմատության համար 2023 թվականի առաջին եռամսյակում արտահանումը կազմել էր 1.6 մլրդ դոլար (2.72 անգամ աճ), իսկ ներմուծումը 2.7 մլրդ դոլար (1.76 անգամ աճ): 2021թ. Հայաստանի ամբողջական արտահանումը կազմում էր 3.0 մլրդ դոլար, իսկ ներմուծումը 5.4: Այդ ժամանակահատվածում ներմուծումը 1.62 անգամ ավելի մեծ էր արտահանումից, իսկ 2024 թվականի առաջին երեք ամիսների կտրվածքով այդ հարաբերությունը կազմում է 1.07: Այսինքն 2024 թվականի առաջին 3 ամիսների կտրվածքով ներմուծումը ընդամենը 7 տոկոսով է գերազանցում արտահանումը, որը առաջին հայացքից մեծ առաջընթաց է պատմականորեն Հայաստանի բացասական ապրանքային հաշվեկշռի հավասարակշռման տեսանկյունից, սակայն կառուցվածքային փոփոխությունները այլ բանի մասին են խոսում:
Եթե 2024 թվականի հաջորդ եռամսյակներում արտահանումը և ներմուծումը նույն ցուցանիշներն են ցուցաբերելու, ապա տարվա վերջին արտահանումը կազմելու է մոտ 18 մլրդ դոլար, իսկ ներմուծումը 19 մլրդ դոլար, այսինքն համապատասխանաբար մոտ 2 և 1.6 անգամ աճ մեկ տարվա ընթացքում:
2024 թվականի առաջին եռամսյակում արտահանման արդեն 74.6 տոկոսը թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարեր և մետաղներն են եղել` կազմելով 3.3 մլրդ դոլար: Թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերի ու մետաղների մեծ մասը` 76 տոկոսը, ոսկու վերաարտահանումն է` 2.5 մլրդ դոլար կամ 37.5 տոննա: Մեկ տոննայի արտահանման արժեքը կազմել է 66.9 մլն դոլար: Նույն ժամանակահատվածում ըստ պաշտոնական վիճակագրության ներմուծվել է 56.2 տոննա ոսկի ընդհանուր 2.2 մլրդ դոլար արժողությամբ: Մեկ տոննայի ներմուծման արժեքը կազմել է 39.6 մլրդ դոլար: Միջազգային շուկայում ոսկու մեկ տոննայի միջին գինը այս ժամանակահատվածում եղել է 73.1 մլն դոլար:
Եթե համեմատենք 2024 թվականի առաջին եռամսյակը 2023 թվականի առաջին եռամսյակի հետ ըստ արտահանման խոշորացված ապրանքային խմբերի (գծապատկեր 4) աճ են արձանագրել հիմնականում` թանկարժեք քարերը և մետաղները (8.7 անգամ), տեքստիլը և կոշկեղենը (42.7%) ինչպես նաև հանքաքարը և խտանյութը ունեցել է վերականգնողական աճ (18.5%): Մնացած բոլոր ավանդական ապրանքների արտահանումը կրճատվել է` մետաղների և դրանցից արտադրանքի արտահանումը կրճատվել է 2.3 անգամ, տրանսպորտի և տեխնիկայի արտահանումը, որը մեր գնահատականով եղել է վերաարտահանում այլ երկրներից դեպի ՌԴ, կրճատվել է 12.4% տոկոսով, գյուղատնտեսական արտադրանքի արտահանումը (բացառությամբ ըմպելիքների) կրճատվել է 17.0%, ծխախոտը` 6.1 տոկոս, ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքները` 1.0%, քիմիական նյութերի արտահանումը` 31.0%, իսկ էլեկտրոէներգիան` 35.5%:
Ընդհանուր առաքմամբ առկա է արտահանման և տնտեսական ակտիվության աճ, սակայն սա իրականում պայմանավորված է ոսկու վերաարտահանման զգալի աճով: Առանց այս ցուցանիշի աճի նշված տնտեսական ցուցանիշները անկում են գրանցում: Ընդհանուր առմամբ այս հանգամանքի մեծ ռիսկեր է պարունակում, քանի որ տնտեսության աճը այս պահին կապված է արտաքին ազդակների հետ և արտաքին ազդակներից որևիցե մեկի փոփոխության պարագայում և ոսկու վերաարտահանման էական նվազման պարագայում տնտեսությունը դառնում է խոցելի:
Աղասի ԹԱՎԱԴՅԱՆ
Տնտեսագետ, Tvyal.com կազմակերպության ղեկավար
