Սկիզբը՝ այստեղ:
Միրզոյան-Բայրամով փոխադարձ մեղադրանքներ, միաժամանակ` երկխոսությունը շարունակելու պատրաստակամություն
Անթալիայի դիվանագիտական ֆորումի շրջանակներում ապրիլի 12-ին հանդիպեցին Հայաստանի եւ Ադրբեջանի արտգործնախարարները։ Ուղիղ մեկ ամիս առաջ հայ-ադրբեջանական խաղաղության պայմանագրի տեքստը համաձայնեցնելուց հետո սա Հայաստանի ու Ադրբեջանի դիվանագետների առաջին հանդիպումն էր:
Ըստ հայկական կողմի՝ ԱԳ նախարարները քննարկել են խաղաղության համաձայնագրի տեքստի վերջնականացումից հետո կարգավորման գործընթացում ներկա իրավիճակը, վերահաստատել են երկխոսությունը շարունակելու պատրաստակամությունը։ Անթալիայում եւս Ադրբեջանի ԱԳ նախարարը կրկնեց Բաքվի հայտնի նախապայմանները. «Մենք կարծում ենք, որ այս քայլերից հետո լրացուցիչ խոչընդոտներ չեն լինի խաղաղության համաձայնագիրն ավարտին հասցնելու ու ստորագրելու ճանապարհին»:
Կարդացեք նաև
Հայաստանի Սահմանադրությունում ոչինչ չկա այն մասին, որ Ղարաբաղը Հայաստանի մաս է, Բայրամովի պահանջին հակադարձեց Միրզոյանը. «Հակառակը՝ մենք էլ մեր մտահոգություններն ունենք Ադրբեջանի սահմանադրության մասին, բայց ինչո՞ւ չենք բարձրաձայնում այս խնդիրը, որովհետեւ խաղաղության պայմանագրի տեքստում հատուկ դրույթ ունենք, որ ճանաչում ենք միմյանց տարածքային ամբողջականությունը, եւ մի դրույթ էլ ունենք, որում ասում ենք, որ կողմերից ոչ մեկը չի կարող հղում անել իր ներքին օրենսդրությանն՝ արդարացնելու այս համաձայնագրի իրագործման ձախողումը: Նկատի ունեմ, այս հարցը լուծված է, եւ ամենակարճ ճանապարհը համաձայնագրի ստորագրումն ու վավերացումն է»:
Բայրամովին այս փաստարկը չհամոզեց, նա պնդեց՝ եթե Սահմանադրության հարցը չլուծվի, խաղաղության պայմանագիրը կհակասի մայր օրենքին: Ըստ նրա՝ խաղաղության պայմանագրում ամրագրվածը գերակա է լինելու երկու երկրների ներքին օրենսդրության նկատմամբ՝ բացառությամբ Սահմանադրության: «Եթե կենտրոնանանք միայն խաղաղության համաձայնագրի վրա՝ չլուծելով Սահմանադրության հետ կապված խնդիրը, դա կնշանակի, որ խաղաղության համաձայնագիրը զրո է, որովհետեւ կհակասի երկրի մայր օրենքին: Եվ այս խնդիրը մենք արդեն երկու տարուց ավելի է՝ բարձաձայնում ենք», նշեց Բայրամովը:
Հայկական կողմին էլ Ադրբեջանի Սահմանադրությունն է մտահոգում: Այնտեղ էլ հղում կա Անկախության ակտին, որ Ադրբեջանի այս հանրապետությունն իրեն հռչակում է առաջին հանրապետության իրավահաջորդը, ադրբեջանցի գործընկերոջը հակադարձեց Միրզոյանը: «Եվ բոլորս գիտենք, որ Ադրբեջանի առաջին հանրապետությունն իր ինքնիշխանությունը հռչակում է շատ ավելի մեծ տարածքի վրա, քան այսօրվա Ադրբեջանն է, ներառյալ ներկայիս Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի մոտ 60 տոկոսը», նշեց ՀՀ ԱԳ նախարարը:
Բայրամովը նշել էր, թե «ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարումից եւ [Ադրբեջանին ուղղված] տարածքային պահանջների վերացումից հետո Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման որեւէ խոչընդոտ չի մնա»։ Չնայած Ադրբեջանի նախապայմաններին, որ մինչեւ ստորագրելը Հայաստանը պետք է փոխի Սահմանադրությունն ու լուծարի Մինսկի խումբը՝ Միրզոյանն ասաց, թե այն ստորագրելու համար բոլոր դրական նախադրյալները կան: Նա կրկնեց Հայաստանի դիրքորոշումը, որ պատրաստ են Մինսկի խումբը լուծարելու գործընթաց սկսել: «Մինսկի խմբի կառույցները կարող են լուծարվել, երբ արդեն չկա հակամարտություն: Շատ հետաքրքիր հարց է՝ մենք հիմա կոնֆլիկտ ունե՞նք, թե՞ չունենք: Գետնի վրա մենք դե ֆակտո կոնֆլիկտ չունենք, բայց չունենք խաղաղություն հաստատելու ու ներպետական հարաբերություններ սկսելու ստորագրված ու վավերացված փաստաթղթեր: Լուծումը մեզ համար ակնհայտ է՝ պետք է ստորագրենք համաձայնագիրն ու ինստիտուցիոնալ եղանակով վերջ դնենք այս հակամարտությանը: Եթե կուզեք, հենց նույն օրը կամ տասը րոպե անց կարող ենք լուծարել Մինսկի խումբը, մի փաստաթուղթը՝ մյուսի ետեւից»,- նշեց Միրզոյանը:
Հարավային Կովկասի խնդիրներին նվիրված պանելային քննարկմանը չշրջանցվեց նաեւ ճանապարհների ապաշրջափակման հարցը: Հայաստանի հարավով Ադրբեջանը Նախիջեւանին կապող ճանապարհի վերաբերյալ հայկական կողմի առաջարկները մինչ օրս դրական արձագանքի չեն արժանացել, նկատեց Միրզոյանը: «Ընդ որում՝ առաջարկել ենք կիրառել ժամանակակից տեխնոլոգիաները, էլեկտրոնային սկաներներ, որոնք թույլ կտան մեզ խուսափել ապրանքների ֆիզիկական ստուգումից, կիրառել էլեկտրոնային հայտարարագրեր, այս տեղեկատվությունը կարող են փոխանակել համապատասխան կառույցները, ինչը թույլ կտա ունենալ այդ տրանզիտը առավելագույն արագությամբ: Բայց դրական պատասխան չկա», – նշեց Հայաստանի ԱԳ նախարարը:
Հայկական կողմի այս պայմաններին Բաքվում համաձայն չեն, քանի որ մտավախություն ունեն, որ Հայաստանում իշխանության փոփոխությունից հետո խնդիրներ կունենան, ինչպես 30 տարի առաջ, երբ հակամարտությունը սկսվեց ու Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետությունը դարձավ այս իրավիճակի գերին: «Հենց այդ պատճառով էլ մեզ համար շատ կարեւոր է, որ սա լինի անխոչընդոտ անցում՝ բոլոր անհրաժեշտ երաշխիքներով, որ այս իրավիճակն այլեւս ենթակա չլինի փոփոխության եւ կախված չլինի Հայաստանում քաղաքական փոփոխություններից», – ասաց Բայրամովը: Ադրբեջանի ԱԳ նախարարը նաեւ հիշեցրել էր 2020թ. նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությամբ արձանագրված դրույթը երկու երկրների միջեւ կոմունիկացիաները բացելու մասին. պահանջում են անարգել մուտք Ադրբեջանից Նախիջեւան:
Այսպիսով, ադրբեջանական ստորաբաժանումները գտնվում են Հայաստանի ինքնիշխան տարածքում, իսկ Հայաստանն ու աշխարհը շարունակում են լսել Բաքվի մեղադրանքները` ուղղված պաշտոնական Երեւանին: Հայաստանի ԱԳ նախարարը հրապարակային այս մեղադրանքներին ի պատասխան` հարկ էլ չի համարում հիշեցնել, որ Ադրբեջանը ղարաբաղյան մի քանի պատերազմ սանձազերծած պետություն է, որն Արցախում էթնիկ զտում է իրականացրել, որ արցախցիները պետք է վերադառնան իրենց հայրենիք: Բացի այդ, Ադրբեջանում պետական քարոզչություն է ընթանում ընդդեմ Հայաստանի, ընդդեմ ՀՀ ինքնիշխան տարածքի, մշտապես հնչում է պատերազմի սպառնալիք, հայատյացությունն այդ երկրում պետական քաղաքականություն է: Այս ամենի փոխարեն, մենք լսում ենք այն մասին, թե պաշտոնական Երեւանն ինչպես է պատկերացնում «համաձայնագրի ստորագրումը» ու «ինստիտուցիոնալ եղանակով» հակամարտության ավարտի ամրագրումը, սակայն` թղթի վրա:
Ավելին, Միրզոյանը հայտարարում է. «Սա աննախադեպ, պատմական իրադարձություն է: Հայաստանը եւ Ադրբեջանը համաձայնեցրել են Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագրի նախագծի տեքստը։ Տեքստ, որով Հայաստանը եւ Ադրբեջանը փոխադարձաբար ճանաչել են միմյանց տարածքային ամբողջականությունն այն սահմաններում, որոնք գոյություն ունեին որպես խորհրդային սոցիալիստական հանրապետություններ Խորհրդային Միության փլուզման պահին»։
Քանի դեռ ՀՀ Սահմանադրությունը չի փոփոխվել` խաղաղության պայմանագրի ստորագրումն անհնար է. Բաքուն շարունակում է պնդել
Հայաստանի իշխանությունների` Անթալիա մեկնելը որեւէ ձեւով մեղմե՞ց Անկարայի ու Բաքվի դիրքորոշումները, որեւէ առաջընթաց գրանցվե՞ց… Իհարկե` ոչ:
Քանի դեռ Հայաստանի Սահմանադրությունը չի փոփոխվել, խաղաղության պայմանագրի ստորագրումն անհնար է, թուրքական Անադոլու գործակալությանը տված հարցազրույցում շեշտեց Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Ջեյհուն Բայրամովը:
«2022թ. առաջին ամիսներին Հայաստանին ներկայացվել է խաղաղության պայմանագրի հինգ հիմնական կետ, իսկ նույն թվականի հոկտեմբերին սկսվել են քննարկումները երկու երկրների միջեւ։ Խաղաղության պայմանագրի առաջին նախագիծը կազմել է ադրբեջանական կողմը եւ ներկայացրել Հայաստանին։ Բանակցությունները տեւել են մոտ երկուսուկես տարի։ Մեկ ամիս առաջ քննարկումներն ավարտվել են, տեքստի շուրջ համաձայնություն է ձեռք բերվել։ Կան կարեւոր հարցեր, որոնք պետք է լուծել: Դրանցից ամենակարեւորը Հայաստանի Սահմանադրության մեջ «Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջների» առկայությունն է։ Քանի դեռ այսպես շարունակվում է, խաղաղության պայմանագրի ստորագրումն անհնար է։ Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխությունն անհրաժեշտ է», շեշտել է Բայրամովը:
Նա նաեւ հավելել է, որ Ադրբեջանի մեկ այլ պայման է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարումը. «ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը 30 տարվա ընթացքում ոչ մի արդյունքի չի հասել: Ղարաբաղի հարցն արդեն լուծված է, եւ այդ տարածքները Ադրբեջանի կազմում են։ Հայաստանը նույնպես դա ճանաչել է։ Նման իրավիճակում Մինսկի խմբի գործունեությունը շարունակելու Հայաստանի շարունակական ջանքերը մեզ համար հարցեր են առաջացնում։ Մենք համառորեն պահանջում ենք Մինսկի խմբի լուծարում»:
Ադրբեջանի արտգործնախարարն, այնուհետեւ, անկեղծացել է մեկ այլ ուշագրավ թեմայով, նկատելով, թե Ադրբեջանը բարեկամ երկրների, առաջին հերթին Թուրքիայի աջակցության շնորհիվ տապալել է Արեւմուտքի ծրագրերը։ Բայրամովը նշել է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները գործնական քայլեր չեն ձեռնարկել ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման ուղղությամբ։ «Հայաստանի վրա ճնշում չի գործադրվել օկուպացիան դադարեցնելու համար, նույն մոտեցումն է դրսեւորվել օկուպանտի եւ օկուպացված կողմի նկատմամբ: Երկրորդ Ղարաբաղյան պատերազմում խնդիրը լուծվելուց հետո 30 տարի ոչ մի ակտիվություն չցուցաբերած արեւմտյան երկրները սկսեցին ճնշում գործադրել Ադրբեջանի վրա: Նրանք իբր փորձել են պատժել Ադրբեջանին իր տարածքային ամբողջականությունը ապահովելու համար: ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում քննարկումներ անցկացնելով՝ փորձեցին ԵՄ-ում պատժամիջոցներ կիրառել Ադրբեջանի դեմ», դժգոհել է Բայրամովը։
Ի դեպ, Անթալիայի դիվանագիտական ֆորումի շրջանակներում Միրզոյանը հարցազրույց է տվել թուրքական NTV հեռուստաընկերությանը, որի ընթացքում հայտարարել է, որ Ադրբեջանին առաջարկել են ստորագրել երկու փաստաթուղթ միեւնույն օրը՝ խաղաղության պայմանագիրը եւ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարման գործընթացի դիմումը:
Պարզապես անհասկանալի է մնում, թե ո՞րն է պաշտոնական Երեւանի հաշվարկը: Այն, որ Ադրբեջանը, միեւնույն է, ոչ մի փաստաթուղթ չի ստորագրելո՞ւ, հետեւաբար, ի լուր աշխարհի կարելի է հայտարարել, որ Երեւանն ընդունում է Բաքվի բոլոր պահանջնե՞րը…
Միրզոյանն արձանագրեց, որ հայ-թուրքական կարգավորման պրոցեսում «առաջընթացը կանգ է առել»
Ապրիլի 12-ին Հայաստանի եւ Թուրքիայի արտգործնախարարներ Արարատ Միրզոյանն ու Հաքան Ֆիդանն Անթալիայում քննարկեցին Հայաստան-Թուրքիա երկկողմ օրակարգի ընթացիկ կետերը: Ըստ Հայաստանի ԱԳՆ-ի՝ զրուցակիցները մտքեր են փոխանակել տարածաշրջանային եւ միջազգային զարգացումների շուրջ:
Թուրքիան եւ Հայաստանը համակարծիք են, որ Անկարա-Երեւան բանակցությունների վերջնական նպատակը երկու երկրների միջեւ հարաբերությունների լիակատար կարգավորումն է, ներառյալ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումը եւ սահմանների բացումը, ֆորումի շրջանակներում լրագրողներին ասել էր Արարատ Միրզոյանը: Ըստ «Անադոլու» գործակալության, նա մատնանշել էր, որ թուրք գործընկերոջ` Հաքան Ֆիդանի հետ հանդիպումը ու հավելել. «Մեր երկխոսությունը վերաբերում է ոչ միայն դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատմանը եւ սահմանի պաշտոնական բացմանը։ Մենք խոսում ենք երկու երկրների միջեւ մեծածավալ առեւտրի հնարավորության մասին։ Մենք նաեւ քննարկել ենք որոշ համատեղ էներգետիկ նախագծեր եւ տարանցիկ հնարավորություններ։ Ավելին, մենք անդրադարձել ենք նաեւ միջազգային հարթակներում համագործակցության թեմային։ Որովհետեւ իրականությունը ցույց է տալիս, որ երբեմն, օրինակ, երբ խոսքը վերաբերում է Մերձավոր Արեւելքի խնդիրներին, մեր տեսակետները, մեր ընկալումներն ավելի մոտ են, քան կարելի է ենթադրել»։
Միրզոյանը վստահեցրել էր, որ Անկարայի եւ Երեւանի միջեւ արդեն իսկ ձեռնարկվել են մի շարք կոնկրետ քայլեր այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսին է «օդային տարածքի օգտագործումը», եւ երկու երկրների փորձագետները քննարկումներ են անցկացրել Մարգարա-Ալիջան սահմանային անցակետի եւ Շիրակ-Կարս երկաթուղու վերաբերյալ։ Միեւնույն ժամանակ, Միրզոյանն արձանագրել էր, որ երկկողմ հարաբերությունների որոշ ոլորտներում «առաջընթացը կանգ է առել»։ «Օրինակ, մենք համաձայնության եկանք սահմանը բացելու երրորդ երկրների քաղաքացիների, ինչպես նաեւ Հայաստանի եւ Թուրքիայի դիվանագիտական անձնագրեր ունեցող քաղաքացիների համար։ Այս համաձայնագիրը, ցավոք, դեռեւս չի իրականացվել»,- ասել է նա։
Իսկ ահա Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման հարցերով ՀՀ հատուկ բանագնաց Ռուբեն Ռուբինյանը ապրիլի 14-ին արդեն ՀՀ ԱԺ-ում լրագրողներին վստահեցրել է, որ Հայաստանը պատրաստ է նույնիսկ վաղը ամբողջությամբ կարգավորել հարաբերությունները Թուրքիայի հետ եւ ՀՀ-ն պատրաստ է դա անել առանց նախապայմանների։
Մեկնաբանելով Անթալիայում Սերդար Քըլըչի հետ հանդիպման արդյունքները՝ Ռուբինյանը նշել է, որ քննարկվել է կարգավորման ողջ սպեկտրը, բոլոր պայմանավորվածությունները, որոնց մի մասը կատարվել է, մի մասը՝ ոչ։ Նա պարզաբանել է, որ վերջերս Ստամբուլում Անիի կամրջի վերականգնման հետ կապված տեխնիկական մասնագետների հանդիպում է տեղի ունեցել։ Մարգարայի անցակետի հարցի վերաբերյալ Ռուբինյանը նշել է, որ հայկական կողմը կատարել է պայմանավորվածությունը, իսկ հայկական կողմից անցակետը պատրաստ է։ «Սպասում ենք թուրքական կողմին, այս հարցի հետ կապված ոչ մի նորություն չկա»,- հավելել է Ռուբինյանը։ Երրորդ երկրների քաղաքացիների համար սահմանի բացումը այն պայմանավորվածություններից է, որը չի կատարվել եւ ոչ Հայաստանի մեղքով, նկատել է հատուկ բանագնացը։
Պաշտոնական Երեւանն, ինչպես միշտ, պատրաստ է: Բաքվի ու Անկարայի դիրքորոշումներում, սակայն, ոչինչ չի փոխվում: Ավելին` Ադրբեջանն ակնհայտորեն վերջերս սրում է իրավիճակը Հայաստանի հետ սահմանին:
Հետեւաբար, հարց է ծագում. ինչո՞ւ է Ալիեւը «աննախադեպ», «պատմական իրադարձությունից»` Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագրի նախագծի տեքստի համաձայնեցումից հետո, այդպես վարվում:
Էմմա ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
16.04.2025
