«Հանուն Հանրապետության» կուսակցության նախագահ Արման Բաբաջանյանի ֆեյսբուքյան գրառումը
Թուրքիայի ԱԳ նախարար Ֆիդանը մեկնում է Մոսկվա: Ռուսաստանի արտգործնախարարության հայտարարությունը Թուրքիայի արտգործնախարար Հաքան Ֆիդանի առաջիկա այցի կապակցությամբ հստակ պատկերացում է տալիս այն աշխարհաքաղաքական ռազմավարությունը, որով Մոսկվան շարունակաբար փորձում է վերակազմավորել Հարավային Կովկասը՝ որպես ազդեցության ներփակ շրջան։
Հայտարարության բառապաշարը՝ «խաղաղություն», «համագործակցություն», «վերականգնում», նպատակ ունի քողարկելու խորքային իրականությունը՝ Ռուսաստանի և Թուրքիայի փոխադարձ պայմանավորվածությունները տարածաշրջանի վերաձևման շուրջ, որտեղ Հայաստանը դիտվում է ոչ թե որպես սուբյեկտ, այլ որպես գործիքի դեր ստանձնած պետություն։
Հայտարարության մեջ նշվում է, որ Մոսկվան և Անկարան մտադիր են «խորացնել համագործակցությունը», «վերականգնել տարածաշրջանը» և այս ամենը ներկայացվում է իբրև խաղաղության օրակարգ։ Սակայն իրականում խոսքը գնում է Հայաստանի հաշվին տարածաշրջանային նոր կարգերի ձևավորման շուրջ սեպարատ համաձայնությունների մասին:
Կարդացեք նաև
Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարության հայտարարությունը Թուրքիայի արտգործնախարար Հաքան Ֆիդանի առաջիկա այցի կապակցությամբ հստակ արձանագրում է Մոսկվայի և Անկարայի միջև խորացող պայմանավորվածությունների շարքի հերթական փուլը։ Թեև արտահայտվում է «խաղաղություն», «համագործակցություն» և «վերականգնում» բառապաշարով, իրականում խոսքը գնում է ազդեցության գոտիների վերահաստատման և տարածաշրջանի ճակատագրի առևտրայնացման մասին՝ Հայաստանի հաշվին։
Երբ խոսվում է «տարածաշրջանային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման», «տրանսպորտային կապերի» կամ «հետպատերազմյան վերականգնման» մասին, անհրաժեշտ է նկատի ունենալ, որ այս բառերը հաճախ օգտագործվում են որպես քող քաղաքական գերիշխանություն հաստատելու համար։ Ռուսաստանն ու Թուրքիան փորձել են առանձին ձևաչափերով՝ նախ եռակողմ հայտարարություններով, ապա «3+3» ձևաչափով՝ դուրս մղել ինչպես Եվրամիությանը, այնպես էլ՝ Հայաստանին՝ որպես սուբյեկտային կողմ։ Այս ձևաչափը գործնականում Հայաստանին դնում է ճնշման տակ՝ շրջապատելով նրան երեք ուժային դերակատարներով՝ Թուրքիա, Ադրբեջան, Ռուսաստան, որոնք բոլորն էլ ներկայումս Հայաստանի նկատմամբ թշնամական կամ շահագործող քաղաքականություն են վարում։
2020-ի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությամբ սկիզբ դրվեց մի պրոցեսի, որի նպատակն էր ոչ թե խաղաղություն, այլ տարածքների վերահսկման վերաձևավորում։ Այդ հայտարարությունից հետո Ռուսաստանը ստանձնել է ոչ թե միջնորդի, այլ իրավիճակն իր համար շահեկան պահպանողի դեր։ Թուրքիան՝ օգտագործելով ռուսական պատուհանը, խորացրել է իր ներկայությունը՝ թե՛ ռազմական, թե՛ տնտեսական իմաստով։ Ռուսաստանի և Թուրքիայի այս ձգտումները ոչ թե փոխլրացնում, այլ՝ ուժեղացնում են միմյանց՝ Հայաստանի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության հաշվին։
Երբ 2022 թվականին Ռուսաստանը Ադրբեջանի հետ ստորագրեց դաշնակցային հարաբերությունների պայմանագիր,որով փաստացի չեղարկվեց նախկինում գործող հայ-ռուսական ռազմավարական գործընկերության հիմքը։ Իսկ երբ 2023-ից սկսած Թուրքիայի արտգործնախարարությունը սկսեց բաց տեքստով պահանջել Զանգեզուրի միջանցքի բացում, այն դարձավ Մոսկվա-Անկարա համագործակցության հիմնական առանցքը։ Նույն Ռուսաստանը, որը բազմիցս խոստացել էր ապահովել Հայաստանի սահմանների անվտանգությունը, ձայն անգամ չհանեց այդ պահանջի դեմ։ Այսօր արդեն տեսնում ենք, որ Մոսկվան ոչ միայն չի ընդդիմանում այդ օրակարգին, այլ հնչեցնելով «տարածաշրջանային համագործակցություն» եզրը՝ այն լեգիտիմացնում է՝ փորձելով Հայաստանի վրա դնել «խաղաղության արգելակող» կողմի կեղծ պիտակը։
Պատմությունը նման նախադեպեր արդեն տեսել է։ 1920-ականներին հենց Մոսկվայի և Անկարայի միջև կնքված գաղտնի պայմանավորվածությունների արդյունքում էր, որ Հայաստանը զրկվեց Սուրմալուից, Կարսից, Նախիջևանից և այլ տարածքներից։ Այդ նույն տարիներին բոլշևիկյան և քեմալական ռեժիմները պայմանավորվեցին «միջանցքների» և «տրանսպորտային ապահովման» անհրաժեշտության անվան տակ Հայաստանի տարածքը մասնատելու շուրջ։ Այսօր՝ մեկ դար անց, կիրառվում են նույն գործիքները, նույն բառապաշարով։
Հայաստանը չպետք է մասնակցի ոչ մի ձևաչափի, որտեղ նրա շուրջ նստած կողմերը կամ բացահայտ թշնամական են, կամ՝ իրենց դաշնակցային պարտավորությունները բազմիցս խախտած։ «3+3» ձևաչափը ոչ թե հարթակ է երկխոսության, այլ՝ ճնշման մեխանիզմ Հայաստանի նկատմամբ։ Ոչ մի երկարաժամկետ անվտանգություն հնարավոր չէ կառուցել այն միջավայրում, որտեղ որոշումներն ընդունվում են երկկողմ պայմանավորվածություններով՝ երրորդ կողմի՝ Հայաստանի վրա ճնշում գործադրելու նպատակով։
Հայաստանը պետք է վերջնականապես հրաժարվի տարածաշրջանում ձևավորված ռուս-թուրքական կեղծ անվտանգության համակարգի պատրանքից։ Ոչ մի իրական անվտանգություն հնարավոր չէ այնտեղ, որտեղ Ռուսաստանը պաշտպանում է Ադրբեջանի ռազմական գործողությունները, իսկ Թուրքիան սպառնում է նոր ագրեսիայով։ Հայաստանյան քաղաքական դաշտը և պետական համակարգը պետք է ձևակերպեն հետևյալ սկզբունքը՝ Հայաստանի անվտանգությունն այլևս չի կարող կախված լինել ոչ Մոսկվայից, ոչ Անկարայից։ Այս նոր դրույթը պետք է դառնա ազգային կոնսենսուս։
Հայաստանի ապագան պայմանավորված է ոչ թե տարածաշրջանային մենաշնորհային հարթակներով, այլ բազմաբևեռ ու հավասարակշիռ արտաքին քաղաքականությամբ։ Նման քաղաքականությունը պետք է խարսխված լինի ԵՄ, ԱՄՆ և տարածաշրջանային այլ շահագրգիռ ուժերի հետ սերտ գործընկերությամբ։ Տրանսպորտային և տնտեսական հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը պետք է լինի իրավականորեն հստակ երաշխավորված, Հայաստանի ինքնիշխանությունը ճանաչող և նրա տարածքային ամբողջականությանը սպառնացող բոլոր պահանջները բացառող պայմաններով։ Այդ գործընթացում առանցքային դերակատար պետք է լինի Եվրամիությունը՝ որպես հավասարակշռող և ժողովրդավարական սկզբունքներին հարող գործընկեր։
Այսօր ոչ միայն ժամանակն է հրաժարվելու վտանգավոր և պարտվողական ձևաչափերից, այլև՝ հստակեցնելու, որ Հայաստանը, որպես ինքնիշխան պետություն, վերակառուցում է իր անվտանգային ճարտարապետությունը՝ Եվրոպական միության, միջազգային իրավունքի և բազմակողմ գործընկերության հիմքի վրա։ Մոսկվան և Անկարան կարող են առևտուր անել միմյանց միջև, բայց Հայաստանի ճակատագիրը երբեք չի կարող լինել այդ պայմանավորվածությունների առարկան։
