ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմն ակտիվ բանակցություններ է վարում Ադրբեջանի հետ՝ հնարավոր դարձնելու այդ երկրի և Կենտրոնական Ասիայի որոշ դաշնակիցների միացումը «Աբրահամյան համաձայնագրերին»՝ նպատակ ունենալով խորացնել Իսրայելի հետ առկա կապերը։ Այս մասին հայտնել են հինգ աղբյուրներ, որոնք ծանոթ են թեմային, հաղորդում է Reuters գործակալությունը։
«Աբրահամյան համաձայնագրերը», որոնք ստորագրվել են Թրամփի առաջին նախագահության ժամանակ՝ 2020-2021 թթ․, ներառել են չորս մուսուլմանաբնակ երկրների՝ Իսրայելի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների կարգավորման մասին պայմանավորվածություն՝ ԱՄՆ-ի միջնորդությամբ։
Ադրբեջանն ու Կենտրոնական Ասիայի բոլոր պետությունները վաղուց արդեն ունեն հարաբերություններ Իսրայելի հետ։ Ուստի այս համաձայնագրերին նրանց միանալը կունենա հիմնականում խորհրդանշական նշանակություն՝ ուղղված առևտրային և ռազմական համագործակցության ամրապնդմանը, նշել են աղբյուրները՝ պահպանելով անանունությունը՝ մասնավոր զրույցներ մեկնաբանելիս։
Այս ընդլայնումը կներկայացնի Թրամփի՝ ավելի «համեստ» պայմանավորվածությունների պատրաստակամությունը՝ ի տարբերություն նրա վարչակազմի ավելի հավակնոտ նպատակի՝ համոզել տարածաշրջանի ազդեցիկ երկիր Սաուդյան Արաբիային վերականգնել հարաբերությունները Իսրայելի հետ, այն պարագայում, երբ Գազայում շարունակվում է պատերազմը։
Կարդացեք նաև
Սաուդյան Արաբիան բազմիցս հայտարարել է, որ չի ճանաչի Իսրայելը, եթե այն քայլեր չձեռնարկի Պաղեստինը որպես պետություն ճանաչման ուղղությամբ։ Գազայում զոհերի թվի կտրուկ աճը, սովը և հումանիտար օգնության շրջափակումը, որն իրականացվում է Իսրայելի ռազմական գործողությունների հետևանքով, բորբոքել են արաբների վրդովմունքը, ինչը բարդացնում է մուսուլմանական նոր երկրների ներգրավումը Աբրահամյան համաձայնագրերում։ Ըստ տեղական առողջապահական մարմինների՝ Գազայում մահացել է ավելի քան 60,000 մարդ, այդ թվում՝ տասնյակ հազարավոր կանայք ու երեխաներ։ Կանադան, Ֆրանսիան և Մեծ Բրիտանիան օրերս հայտարարել են Պաղեստինի անկախությունը ճանաչելու ծրագրերի մասին։
Մյուս հիմնական խոչընդոտը Ադրբեջանի հակամարտությունն է իր հարևան Հայաստանի հետ։ Թրամփի վարչակազմը դիտարկում է երկու կովկասյան երկրների միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը որպես նախապայման՝ Աբրահամյան համաձայնագրերին միանալու համար, հայտնել է երեք աղբյուր։
Չնայած Թրամփի պաշտոնյաները հրապարակայնորեն խոսել են մի քանի այլ երկրների հնարավոր միացման մասին, Ադրբեջանին վերաբերող բանակցությունները, ըստ աղբյուրների, առավել կառուցվածքային և լուրջ են։ Երկու աղբյուր պնդել են, որ համաձայնագիրը կարող է ձեռք բերվել ամիսների կամ նույնիսկ շաբաթների ընթացքում։
Թրամփի խաղաղարար առաքելությունների հատուկ բանագնաց Սթիվ Վիթկոֆը 2025 թվականի մարտին այցելել է Բաքու՝ հանդիպելու նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ։ Վիթկոֆի գլխավոր օգնականներից Արի Լայթսթոունն էլ, ըստ երեք աղբյուրների, հանդիպել է Ալիևին գարնանը՝ մասնավորապես Աբրահամյան համաձայնագրերը քննարկելու նպատակով։
Բանակցությունների շրջանակում ադրբեջանցի պաշտոնյաները կապ են հաստատել Կենտրոնական Ասիայի երկրների՝ մասնավորապես Ղազախստանի պաշտոնյաների հետ՝ հասկանալու նրանց հետաքրքրությունը համաձայնագրերի ընդլայնման հարցում։ Սակայն առայժմ պարզ չէ, թե Կենտրոնական Ասիայի (որն ընդգրկում է Ղազախստանը, Ուզբեկստանը, Թուրքմենստանը, Տաջիկստանը և Ղրղզստանը) որ մյուս երկրներին է Բաքուն դիմել։
ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հարցմանը պատասխանելիս չնշեց կոնկրետ երկրներ, սակայն շեշտեց, որ համաձայնագրերի ընդլայնումը Թրամփի հիմնական նպատակներից է։ «Մենք աշխատում ենք՝ հնարավորինս շատ երկրներ ներգրավելու ուղղությամբ», — ասել է մի ամերիկացի պաշտոնյա։
Ադրբեջանի կառավարությունը հրաժարվել է մեկնաբանություններից։ Սպիտակ տունը, Իսրայելի արտգործնախարարությունը և Ղազախստանի դեսպանատունը Վաշինգտոնում նույնպես չեն արձագանքել։
Նոր համաձայնագրերը չեն փոխելու արդեն գոյություն ունեցող Աբրահամյան համաձայնագրերը, որոնք Իսրայելը ստորագրել է։
Ի սկզբանե Աբրահամյան համաձայնագրերը, որոնք ստորագրվել են Իսրայելի և ԱՄԷ-ի, Բահրեյնի, Մարոկկոյի և Սուդանի միջև, ուղղված էին դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատմանը։ Սակայն ընդլայնման երկրորդ փուլը կարծես վերածվում է ավելի լայն ռազմավարության՝ ուղղված ԱՄՆ-ի և Իսրայելի ազդեցության ամրապնդմանը։
Ռուսաստանից հյուսիս և Իրանից հարավ սահմանակցող Ադրբեջանը կարևոր տարանցիկ օղակ է Կենտրոնական Ասիայի և Արևմուտքի միջև ապրանքաշրջանառության ճանապարհներին։ Կովկասն ու Կենտրոնական Ասիան հարուստ են բնական պաշարներով՝ նավթով և գազով, ինչի հետևանքով խոշոր տերությունները փորձում են մեծացնել իրենց ազդեցությունը տարածաշրջանում։
Նման պայմանագրերի ընդլայնումը դեպի այն երկրներ, որոնք արդեն ունեն դիվանագիտական հարաբերություններ Իսրայելի հետ, կարող է դիտարկվել որպես խորհրդանշական հաղթանակ՝ մի նախագահի համար, որը հաճախ կարևորում է նույնիսկ համեստ ձեռքբերումները։
