Հարկադրված էի արխիվս կարգի բերել: Դե, «Առավոտը» պարտադրված լքեց Մամուլի շենքում իր խմբագրության տարածքը, որում գործել էինք 31 տարի, ու բոլորս իրերը հավաքեցինք՝ ընտրություն անելով, թե ինչն ենք տանում, ինչը նետում:
Գլխավոր խմբագիրս ինձ արխիվարիուս էր անվանում. պատկերացնո՞ւմ եք, թե այս ընթացքում ինչեր եմ կուտակել: Դատավարությունների նյութերից, «Ա1+»-ի եւ այլ հեռուստաընկերությունների մրցութային փաթեթներից սկսած՝ մինչեւ բանտից ինձ գրված նամակներ ու չհրապարակված հոդվածներ:
Եվ ահա այս մեկը՝ 1995-ի անավարտ, ձեռագիր մի հոդված ցույց տվեցի դրա հերոսներից մեկին՝ Ռուզան Խաչատրյանին, եւ ինքը պնդեց, որ այն ավարտեմ:
Ախր ո՞նց ավարտես 30 տարի առաջ գրված հոդվածը: Զգացողությունը լրիվ այլ է: Այն ժամանակ հետպատերազմյան խավար Երեւանից հայտնվել էի լուսավոր ու գեղեցիկ Պրահայում: Բայց փորձեմ:
Կարդացեք նաև
Սենտիմենտալ պատմություն Երեւանի, Պրահայի ու հայրենաբաղձության մասին. 1995 թվական
Քո իսկական սիրահարները
Քեզ լքեցին, իմ Երեւան,
Անտեր ու դուս մուրացկանները
Դարձան քեզ տեր ու տիրական։
Ես քեզ սիրում եմ, էս խոսքերը
Ասում եմ քեզ, իմ Երեւան,
Արժեր հասնել աշխարհի ծերը,
Որ էս բառերը հասկանամ։
Ռուբեն Հախվերդյան
Արմեն Քոլոյանը, վերջին կենաց որպես, առաջարկում է․ «Խմենք աշխարհի ամենագեղեցիկ քաղաքի կենացը», ու մենք՝ Պրահայում հայտնված «Ազատություն» ռադիոկայանի յոթ աշխատակիցներս, գլուխներս բացասաբար օրորում ենք։ Յոթերորդը ես եմ, որ հնարավորություն եմ ստացել Պրահան ու Երեւանը համեմատելու։ Մյուս վեցը կարող են արդեն մեր քաղաքը համեմատել Մյունխենի ու Պրահայի հետ, ու համեմատությունը, մեղմ ասած, Երեւանի օգտին չի լինի։
Այդ ժամանակ Արմեն Քոլոյանն այլ ածական է գտնում․ «Ամենալավ քաղաքի կենացը»։ Էլի չեն համաձայնում։
Եվ վերջապես՝ բառը գտնված է։ Արմենն ասում է․ «Դե լավ, խմենք աշխարհում մեզ ամենահարազատ քաղաքի կենացը», ու բոլորը լուռ խմում են։ Եվ ես արդեն մտքիս մեջ հաշվում եմ, թե քանի օր մնաց Երեւան վերադառնալուս։
Գեղեցիկ է Պրահան։ Ամեն ինչ մի կողմ թողած՝ ինձ շատ դուր է գալիս, որ այս քաղաքի յուրաքանչյուր սրճարանում, պանդոկում բավական է ասես՝ Red Wine, ու կբերեն հենց այնպիսի կիսաքաղցր, կարմիր գինի, որն ընկերներս մեծ դժվարությամբ են Երեւանում ճարում ինձ համար։
Լավն են Պրահայի սրճարանները։ Այստեղ, որտեղ հիմա նստած ենք մենք ու կենացներ է ասում Արմեն Քոլոյանը, ու քիչ արցունքոտվում են Ռուզան Խաչատրյանի աչքերը, գերմանացիներն են իրենց ազգային երգերը երգում՝ սեւ գարեջրի մեծ գավաթները սեղաններին խփելով։ Այս «U Fleků» գարեջրատունը, որը հիմնադրվել է 1499 թվականին, գերմանացիների սիրած վայրն է Չեխիայում, եւ սրճարանի փոքրիկ նվագախումբը գիտի նրանց բոլոր երգերը։
Մտքումս մի «մինուս» էլ եմ ավելացնում․ հայերս գրեթե չունենք սեղանի, կենաց երգեր։ Սակայն սրա հակակշիռն ավելի ուժեղ է՝ Երեւանում որ բացօթյա սրճարանում էլ նստես, անպայման ծանոթ ու հարազատ մարդկանց կհանդիպես, իրար հետ ուրախ ժամանակ կանցկացնեք, իսկ այստեղ նստիր ու լուռ լսիր, թե ինչպես են երգում սրանք իրենց կենաց երգերը։
Սա նրանց տոնն է՝ այս լուսավոր փողոցները, մինչեւ ուշ գիշեր փողոցներում եռացող կյանքը։ Այս ամենն իմ տոնը չէ։ Առավել սենտիմենտալ պահի՝ «ապրիր, վայելիր այստեղի կյանքը» հորդորներին ի պատասխան գրեթե փղձկացի․ «Լիքը խանութներ Երեւանում էլ կան, մեր մոտ էլ են շատացել գեղեցիկ հագնվածները, բայց այ չգիտեմ, թե փողոցները նորից երբ լուսավոր կլինեն»… Երեւանում իմ երեքամյա տղան ամեն անգամ քնելուց առաջ ասում է․ «Այ քնեմ, զարթնեմ՝ լույսերը կգան»…
…Ինչ-որ մի պահի, «Ազատության» իմ ընկերներից մեկն ասաց, թե կարծում է, որ Հայաստանից դուրս հայն ուրիշ տեղ լիակատար երջանիկ չի լինի։ Գիտեմ, թե ինչը մասնավորապես նկատի ունի։ Ես տեսնում եմ, որ նրանց՝ ավելի վաղ հեռացածների զավակների ընկերները հիմնականում շեղաչք են։ Կարծեմ թե այլազգիների նկատմամբ բնիկների փոքր-ինչ քամահրական վերաբերմունքը կանոն է։ Մոսկվայում հայ բարեկամները, պատմելով այն մասին, թե ինչ ստորացուցիչ է այն ամենը, ինչ ՕՄՈՆ-ը…
ՀԵՏԳՐՈՒԹՅՈՒՆ 30 ՏԱՐԻ ԱՆՑ. 2025 ԹՎԱԿԱՆ
Այս պատմության գրեթե բոլոր մանրամասները հիշում էի՝ անգամ այն, թե ում մոտ արտասվեցի՝ ասելով, թե չգիտեմ, երբ փողոցները նորից լուսավոր կլինեն, եւ ինչպես արձագանքեց նա: Բայց այ չէի հիշում որդուս ասածը:
Թեեւ որ մեկը հիշես: Ծնվեց 1992-ի սեպտեմբերի 10-ին, ու ընդամենը մի քանի ամիս անց սկսվեց արցախյան առաջին պատերազմը: Նավթի վառարանի ինչ-որ սխալ միացման հետեւանքով այն հա գմփում էր, ու նավթի սեւ հետքերը տարածվում էին տնով մեկ ու նստում նորածին որդուս դեմքին: Նրա առաջին խաղերից մեկը «կիպիտիլնիկ»-ն էր՝ ամեն ինչի մեջ թել էր գցում, ու գոռում էր. «Տոկ»: Ամենը չեմ վերապատմի՝ ով այդ տարիներին երեխա է մեծացրել՝ երբեք չի մոռանա սովը, փողի եւ ամեն ինչի բացակայությունը, թե ինչպես էինք փորձում մեկ ժամվա հոսանքի պայմաններում հասցնել ամեն ինչ: Երեխուս խանձարուրները էլ «Ազգի» խմբագրությունում եմ տարել արդուկելու (խնդրում եմ՝ հանկարծ չբերես լվացքն այստեղ փռես՝ կատակում էր Հակոբ Ավետիքյանը), էլ «Հայքի», ու մի անգամ նույնիսկ նախագահի աշխատակազմում աշխատող ընկերոջս էի համոզում, որ անցագիր իջեցնի՝ գնամ, այնտեղ արդուկ անելու: Եթե սա ֆեյսբուքյան գրառում լիներ՝ այստեղ պիտի զմայլիկ դնեի:
Բացահայտեմ այս անձնական մանրամասները պատմելու իմաստը: Երբեք եւ ոչ մի պահի, այդ պայմաններում ապրելով՝ մտքիս ծայրով իսկ չի անցել հեռանալ Երեւանից: Բացի այն, որ այս անավարտ հոդվածից արդեն պարզ է, թե ինչքան եմ սիրում աշխարհում մեզ ամենահարազատ քաղաքը, ես շատ լավ գիտակցում էի, թե այս զրկանքներն ինչի համար են:
…2020-ի նոյեմբերի 9-ի անքուն գիշերվանից հետո զանգեց որդիս: Ինքն այլ երիտասարդների պես 2018-ին փողոցներ էր փակում: Նրանք հուսով էին, թե ավելի լավ Հայաստան են ունենալու ու բոլորովին պատրաստ չէին այն մղձավանջին, որի մեջ ընկղմվել էր երկիրը: Ես արտասվում էի: Ու թուլության մի շատ ուշ հաղթահարված պահի ասացի՝ սխալ եմ ապրել կյանքս, պիտի վերցնեի քեզ ու գնայի: Ամենն իզուր էր:
Աննա ԻՍՐԱՅԵԼՅԱՆ
