«Կարգալույծության խորհուրդը և նրա հոգևոր-կանոնական հիմքերը»
Եկեղեցական կյանքում կարգալույծությունը միշտ եղել է այն սահմանը, որտեղ ավարտվում է անհնազանդությունը և սկսվում՝ Աստծո առաջ պատասխանատվությունը։ Եկեղեցին, լինելով կենդանի մարմին, իր ներսում ունի ինչպես բժշկող, այնպես էլ կարգավորող միջոցներ, որոնցից մեկն էլ կարգալույծությունն է։ Այն ոչ թե պատժամիջոց է աշխարհիկ իմաստով, այլ հոգևոր-կանոնական միջոց՝ ուղղելու և բժշկելու այն հոգևորականին, որը շեղվել է ծառայության սրբությունից ու եկեղեցական հնազանդությունից։
Կարգալույծությունը վկայում է Եկեղեցու ինքնագիտակցության մասին․ այն հիշեցնում է, որ քահանայական ծառայությունը շնորհ է, ոչ թե իրավունք, և այն չի կարող գործել առանց հնազանդության, մաքրության և հավատարմության։
Կարգալույծության կանոնական հիմքերը
Կարդացեք նաև
Կարգալույծության ինստիտուտը ձևավորվել է դեռևս առաջին դարերից՝ Առաքելական կանոնների և Տիեզերական ժողովների որոշումների հիման վրա։
Առաքելական կանոններ
Առաքելական կանոնների մեջ մի քանի դրույթ ուղղակիորեն վերաբերում են կարգալույծությանը։
Օրինակ՝
Ա. 25-րդ կանոնը ասում է. «Եթե որևէ եպիսկոպոս, քահանա կամ սարկավագ՝ մեղանչելով, չապաշխարի, թող կարգալույծ լինի»։
Բ. 29-րդ կանոնը պահանջում է, որ հոգևորականը հեռու մնա աշխարհիկ իշխանությունների ազդեցությունից․ «Ով թողնում է ծառայությունը և գնում աշխարհիկ պաշտոնի, թող կարգալույծ լինի»։
Այս կանոններն ընդգծում են երկու հիմնական սկզբունք՝
ա) Քահանայական ծառայությունը անհամատեղելի է մեղքի և աշխարհասիրության հետ։
բ) Եկեղեցական կարգապահությունը նույնքան կարևոր է, որքան հավատը։
Տիեզերական ժողովների որոշումներ
Տարբեր ժողովներ մանրամասն սահմանել են, թե ինչպիսի վարք է պահանջվում հոգևորականից։
Ա. Նիկիայի (325 թ.) ժողովը հստակեցրեց, որ օծված հոգևորականը չի կարող ամուսնանալ օծվելուց հետո։
Բ. Քաղկեդոնի ժողովի 9-րդ կանոնը սահմանեց կարգալույծության կարգը՝ այն պետք է կատարվի եպիսկոպոսական կամ սինոդական որոշմամբ, ոչ թե միանձնյա կամ զգացմունքային մղումով։
Այս դրույթները ցույց են տալիս, որ Եկեղեցին միշտ ձգտել է կարգալույծությունը դարձնել իրավականորեն հստակ և հոգևորապես արդար։
Հայ եկեղեցական կանոնական աղբյուրներ
Հայաստանում կանոնական իրավունքի ամրապնդումը տեղի ունեցավ Մխիթար Գոշի «Դատաստանագրքի» և Սմբատ Սպարապետի Կանոնագրքի միջոցով։
Գոշը սահմանում է, որ հոգևորականը կարող է կարգալույծ լինել՝
Ա. եթե դավանաբար շեղվում է ճշմարիտ հավատքից,
Բ. եթե մեղանչում է պղծությամբ, խաբեությամբ կամ գինեմոլությամբ,
Գ. եթե աշխարհիկ իշխանության կամ շահի համար խախտում է իր երդումը։
Սմբատ Սպարապետն էլ ընդգծում է՝ «Քահանան, որ ապստամբի իր եպիսկոպոսին կամ կաթողիկոսին, թող զրկվի ծառայությունից»։
Այսինքն՝ հնազանդությունը ոչ միայն հոգևոր, այլև կանոնական պարտականություն է։
Կարգալույծության պատճառներն ու ընթացքը
Կարգալույծության ենթարկվելու պատճառները կարելի է բաժանել երեք հիմնական խմբի՝ դավանաբանական, բարոյական և վարչական։
Ա. Դավանաբանական շեղում (հերձվածություն)
Եթե հոգևորականը ուսուցանում է այն, ինչ հակասում է Եկեղեցու դավանությանը կամ Տիեզերական ժողովների որոշումներին, նա կարող է զրկվել քահանայական շնորհից։ Հերձվածությունը միշտ դիտվել է ամենածանր մեղքը, քանի որ այն բաժանում է Քրիստոսի Մարմինը։
Բ. Բարոյական անարժանություն
Պղծություն, խաբեություն, կեղծիքը, հարբեցողությունը կամ այլ անբարո վարք ձևեր խախտում են քահանայական ծառայության մաքրությունը։ Այս դեպքում Եկեղեցին պարտավոր է պաշտպանել իր հեղինակությունը և հոտի բարոյական անվտանգությունը։
Գ. Վարչական կամ հնազանդության խախտում
Հոգևորականը, որը հրաժարվում է ենթարկվել իր թեմական եպիսկոպոսին կամ կաթողիկոսին, խախտում է եկեղեցական կարգը։
Նման անհնազանդությունը դիտվում է որպես անօրինականություն, որովհետև այն կտրում է մարդուն Եկեղեցու միասնականությունից։
Կարգալույծության ընթացակարգը
Ա. Սկսվում է հետաքննությամբ կամ եկեղեցական լսմամբ։
Բ. Տրվում է հնարավորություն բացատրության և ապաշխարության։
Գ. Վերջնական որոշումը կայացվում է եպիսկոպոսի կամ Սուրբ Էջմիածնի Սինոդի կողմից՝ Կաթողիկոսի հաստատմամբ։
Այս ամենը ցույց է տալիս, որ կարգալույծությունը Եկեղեցում ոչ թե զգացմունքային քայլ է, այլ արդար դատական որոշում։
Կարգալույծության հետևանքները
Ա. Խորհուրդների վավերության վրա ազդեցությունը
Կանոնական ավանդությամբ՝ կարգալույծ հոգևորականի կողմից կատարվող խորհուրդները անվավեր են։ Քանի որ Սուրբ Հոգու շնորհը գործում է Եկեղեցու մեջ և նրա միջոցով, մարդը, որ զրկված է այդ միությունից, չի կարող իր վրա ունենալ շնորհաբաշխ իշխանություն։
Սակայն Եկեղեցին նաև դարերի ընթացքում տարբերել է անօրինական և անվավեր գործողությունները․ երբեմն հավատացյալների անգիտությամբ կատարված խորհուրդը կարող է ընդունվել Աստծո առջև, եթե այն կատարվել է ճշմարիտ հավատքով։
Բ. Հոգևոր կարգավիճակի կորուստ
Կարգալույծ հոգևորականը այլևս չի կարող ծառայել՝ որպես քահանա, չի կրում քահանայական զգեստ, չի կանգնում խորանի մոտ և չի կատարում օրհնություններ։ Նրա կոչումն ամբողջությամբ դադարում է գործել եկեղեցական առումով։
Գ. Ապաշխարության և վերականգնման հնարավորություն
Չնայած խստությանը՝ Եկեղեցին երբեք չի դադարել լինել մոր նման գթասիրտ։ Եթե կարգալույծ հոգևորականը անկեղծորեն ապաշխարում է և վերադառնում հնազանդության մեջ, նա կարող է վերականգնվել հատուկ ծեսով։ Այս մոտեցումը արտահայտում է Եկեղեցու սրտի խորքը՝ արդարությունը երբեք չի կարող անբաժան լինել գթասրտությունից։
Դ. Պատմական օրինակներ Հայ Եկեղեցու պատմությունից
Հայ եկեղեցական պատմությունը նույնպես ունի կարգալույծության դեպքեր, որոնք վկայում են Եկեղեցու կարգապահության կենսունակության մասին։
Ա. Խոսրով Անձևացի եպիսկոպոսը (VII դ.)՝ կարգալույծ է հռչակվել դավանաբանական շեղման համար։
Բ. Հովհաննես Օձնեցու ժամանակ մի շարք վանական առաջնորդներ զրկվել են ծառայությունից՝ եկեղեցական կարգին հակադրվելու համար։
Կարգալույծության ինստիտուտը Եկեղեցու ներքին կարգապահական կյանքի անհրաժեշտ և առողջ բաղադրիչն է։ Այն պահպանում է Սուրբ Խորհուրդների մաքրությունը, հոգևորականների բարոյական հեղինակությունը և հավատացյալների վստահությունը։
Կարգալույծությունը հիշեցնում է մեզ, որ Եկեղեցին ոչ միայն սրբերի համայնք է, այլև բժշկարան՝ որտեղ մեղքը դատապարտվում է, բայց մեղավորին տրվում է ապաշխարության հնարավորություն։
Քահանայական ծառայությունը շնորհ է, և ով այն ստացել է, պետք է ամեն օր գիտակցի այդ շնորհի պատասխանատվությունը։ Իսկ կարգալույծությունը՝ իր բոլոր ձևերով, կոչ է ուղղված ողջ Եկեղեցուն՝ մնալու ճշմարիտ հավատքի, հնազանդության և սրբության մեջ։
Օրհնությամբ՝ Տեր Հեթում քահանա Թարվերդյան
Ախթալայի վանքի վանահայր
