1918թ․-ին Հայաստանի վրա թուրքական արշավանքի ժամանակ առավել հայտնի է եղել Սառնաղբյուրի հերոսական դիմադրությունը։ Սակայն թուրքական աղբյուրների ուսումնասիրության արդյունքում պարզում ենք, որ Շիրակի մի շարք գյուղեր ևս արժանի հակահարված են տվել թուրքական բանակին՝ պատճառելով մեծ նյութական ու մարդկային կորուստներ։ Այդ գյուղերը հրաժարվել են հլու-հնազանդ հպատակվել թուրք ջարդարարներին։
Թուրքական զորաբանակների դեմ կազմակերպված դիմադրությամբ հատկապես աչքի են ընկել Արթիկ, Շիրվանջուղ (Լեռնակերտ), Մահիուջուղ (Պեմզաշեն) գյուղերը։
Լեռնակերտի եկեղեցին, 20-րդ դարսակիզբ
Շիրվանջուղ գյուղում, երբ թուրք զինվորները գյուղացիներից պաhանջում են անվճար մթերքներ տալ իրենց, նրանք այդ բանը կատարում են: Սակայն երբ ասքյարները գյուղացիներից պահանջեցին իրենց հանձնել գեղեցիկ կանանց ու աղջիկներին, այդ հրամանը գյուղի բնակիչները վճռականորեն հրաժարվում են կատարել: Այդ ժամանակ թուրքական ասքյարները կրակ են բացում գյուղացիների վրա, որին պատասխան վերջիններս զենք են վերցնում և, դիմելով պաշտպանության, սպանում թուրքական 6 զինվոր։ Կենդանի մնացած ասքյարները փախնում են Ալեքսանդրապոլ և կատարվածի մասին տեղեկացնում զինվորական ղեկավարությանը։
Թուրքերը, գազազած Շիրվանջուղի (Լեռնակերտ) բնակիչների դիմադրությունից, պատժիչ արշավախումբ են ուղարկում, որը կազմակերպված հակահարված է ստանում տեղի և մերձակա գյուղերի բնակիչների կողմից։ Թեժ մարտում երկու կողմն էլ մեծ թվով սպանվածներ ու վերավորներ են տալիս։
Կարդացեք նաև
Այս գյուղերում հերոսական դիմադրության մասին գրում են հենց թուրքերը։ Այսպես՝ Ալեքսանդրապոլի շրջանի թուրքական պարետ Մեհմեդ Թեջիրը իր գաղտնի հրամանում նշում էր, որ հայկական Արթիկ, Շիրվանջուկ/ղ, Մահիուջուկ/ղ գյուղերի բնակչությունը «Զինվորական օրենքների ամենայն խստությամբ պատժվեց»՝ թուրքական զորքերի դեմ զինված ելույթներ ունենալու համար: Նա իր ենթականերից պահանջում էր ազգաբնակչությանը նորից տեղեկացնել այն մասին, որ թուրքերի դեմ զենք բարձրացրած բոլոր գյուղերն անհապաղ կոչնչացվեն:
Մակարավանքը, Պեմզաշեն, Շիրակ, 1913
Հայ գյուղացիների համառ պայքարի մասին վկայում է նաև Քյազիմ Կարաբեքիրը. «Ալեքսանդրապոլից դեպի հարավ, Շիրվանջուկի ու Մահմուդջուկի շրջաններում գյուղական բնակչությունը, ոչնչացնելով թուրքական պահեստները և սպանելով դրանք հսկող զինվորներին, զենքը ձեռքին անցավ սարերը»:
Թուրք ջարդարարներին այս գյուղերի ցույց տված հերոսական դիմադրության մասին գրեթե հիշատակումներ չկան։ Բայց կարծում ենք, որ հանրության լայն շրջանակները անպայման պետք է տեղեկանան իրենց նախնիների հերոսական անցյալի մասին։
Գլխավոր լուսանկարում՝ Արթիկի Սուրբ Գևորգ եկեղեցին, 1890թ.
Լուսանկարները՝ Թորոս Թորամանյանի
Դերենիկ ՄԱԼԽԱՍՅԱՆ
«Ալեքսանդրապոլ․Լենինական․Գյումրի» ֆեյսբուքյան խմբի հիմնադիր-համակարգող
