Մի քանի տասնյակ ֆիլմերի հեղինակ շվեդահայ ռեժիսոր Սյուզան Խարդալյանի նոր` «Մեծ մորս դաջվածքները» նկարը անդրադարձ է Հայոց ցեղասպանությանը այլ տեսանկյունից: Լրիվ նոր թեմա է արծածվում` ցեղասպանությունը վերապրած, ամոթի ու տառապանքների միջով անցած, դաջված կանանց թեման: Հեղինակը ցանկացել է զուգահեռներ տանել Ռուանդայի, Կամբոջայի, Դարֆուրի, Գերմանիայի դեպքերի միջեւ, եւ ուսումնասիրելով խնդիրը, նկատել է, որ բոլոր ժամանակների ցեղասպանություններն իրար նման են: Ուսումնասիրությունների ժամանակ աչքի առաջ է եղել բազմաթիվ դաջվածքներով պատված, ցեղասպանության բեռը կրող իր տատիկը, որից փոքր նախկինում խորշել է նրա անհասկանալի կապույտ դաջվածքների ու ինքնամփոփության պատճառով: Ժամանակին Սյուզանին ոչ ոք չէր պատմել, թե ինչ է եղել իրականում` ցեղասպանության դժոխքը տեսած հայուհիների թեման միշտ «փակ» է եղել:
Քանի որ այդ մասին վկայությունները սուղ են, Փարիզի Նուբարյան գրադարանում եւ արխիվներում պրպտումների արդյունքում Հայ դատի Շվեդիայի հանձնախմբի անդամ Սյուզան Խարդալյանը գտել է դաջվածքներով աղջիկների նկարներ, դրանց թվում` իր տատիկի դաջվածքները: Ապշել է` մտքով երբեք չէր անցել, որ նա էլ է այդ ահավոր ողբերգության բեռը կրում: Եվրոպայի, ԱՄՆ-ի, Թուրքիայի, Բեյրութի տարբեր քաղաքներում ցուցադրված «Մեծ մորս դաջվածքները» ապրիլի 23-ին «Մոսկվա» կինոթատրոնում հասու կլինի նաեւ հայաստանցի կինոհանդիսատեսին: Ֆիլմի երեւանյան պրեմիերային կնախորդի ՀՅԴ Հայ դատի գրասենյակի հրավերով Հայաստան ժամանած ռեժիսորի ասուլիսը, իսկ մինչ այդ տիկին Խարդալյանը բացառիկ հարցազրույց տվեց Aravot.am-ին:
Ռեժիսորն ասում է, որ միշտ կարեւորել է ցեղասպանության թեման ու աշխատանքը վերապրածների եւ նրանց հարազատների հետ, այդ թեմայով էլի ֆիլմեր ունի, ինչպես «Վերադարձ դեպի Արարատը», «Ատում եմ շներին» եւ այլն: Սյուզանն ասում է, որ հայ կանանց ճակատագերով պետք է ցուցադրել ցեղասպանության մյուս երեսը. «Ճակատագրերը շատ կարեւոր են ֆիլմատիկ լեզվին համար: Թեման այժմեական է նաեւ Թուրիքո մեջ, ուր բոլորը Ֆեթհիյե Չեթինի «Մեծ մայրս» գրքից հետո կխոսին իրենց մեծ մոր հայ ըլլալու մասին , բայց մենք մեզ հարց չենք տվել` ինչու մեծ հայրերը հայեր չէին, ու մեծ մայրերն էին միայն հայ»: Սյուզան Խարդալյանի ձեւակերպմամբ, որպեսզի ֆիլմը խոսի մարդկանց, մասնավորապես ոչ հայերի սրտի հետ, պետք է այն «չխեղդել» արխիվային նյութերով, թեպետ այդպիսիք առանձնապես չկան եւ ընդամենը նկարներ են օգտագործված: Հեղինակը նշում է, որ ինքը հավակնություն չի ունեցել պատմական ֆիլմ ստեղծելու եւ ընտրել է այնպիսի ոճ ու լեզու, որը հասկանալի լինի եվրոպացուն ու վերջինս նկարը նայելիս ոչ միայն չփոխի հեռուստացույցի ալիքը, այլեւ չձանձրանա, տարվի ֆիլմով. «ժամանակն է, որ հայկական ցեղասպանության թեման արծարծենք արդիական ձեւերով ու կոնտեքստի մեջ»:
«Ալ-Ջազիրա» հետուսաալիքը ֆիլմի համաֆինանսավորողներից է եւ ունի այն սփռելու բացառիկ իրավունք: Տիկին Խարդալյանը հայտնեց, որ «Մեծ մորս դաջվածքները» հունվարին 8 անգամ ցուցադրվել է այդ ալիքի մի ծրագրով, որը 49 մլն հեռուստադիտող ունի եւ այս օրերին նույնպես կցուցադրվի:
Կարդացեք նաև
«Ինձի համար ամենամեծ իրագործումն էր, որ ֆիլմը մեծ հանրությանը հասնի` Հարավային Աֆրիկեն մինչեւ Ավստալիա, Հնդկաստանեն Նոր Զելանդիա… 100-ավոր նամակներ են ստացվել, որ հրաշալի էր, տպավորված են ֆիլմեն: Օրինակ, Շվեդիո մեջ ամենակարեւոր կանալներեն մեկը` թիվ 4-ը կըսե, թե այս ֆիլմը պետք է դառնա շվեդական սալոններու խոսակցության թեման, այսիքն` ամեն իմաստով հետաքրքրական ռեակցիոններ կան»:
Հեղինակը հավաստիացնում է, որ ամեն ցուցադրությունից հետո ցանկացած երկրում իրեն են մոտենում մարդիկ, որոնք պատմում են դաջվածավոր իրենց հարազատների մասին, որոշներն էլ ագրեսիվ վերաբերմունքի են արժանացնում`դժգոհելով, թե չարժեր այդ թեմայով բարձրաձայնել: Սյուզան Խարդալյանը պատմում է, որ բոլոր այն վերապրածները, որոնց հետ աշխատել է իր ֆիլմերը ստեղծելիս, մեկ-երկու ամիս հետո հեռացել են կյանքից. « Կարծես կսպասեն, որ վկայություն տան, ապա հանգիստ հեռանան»:
Մեր զրուցակցի ասելով, ցավն ու զգացումները կողպեքի տակ դնելը զոմբիացնում է մարդուն, լռությունն էլ հարցի լուծում չէ. «Մանավանդ ամչնալու խնդիր չունինք, չխոսելը կնշանակե, որ ցեղասպանությունը այդ ձեւով ներս կկլանենք, ուստի պիտի բարձրաձայնենք արդարության հասնենք, դուրս գանք զոհի բարդույթեն: Անձամբ ես բարդութավորված չեմ այդ թեմայով եւ բոլորին կուզեմ հիշեցնել, որ մենք` ես, դուն, հայաստանցիներս ու սփյուռքահայերս ծնունդ ենք այս կանանց, որոնք ձեւով մը վերապրեցան, բռնաբարված կամ ոչ բռնաբարված եւ դրա մեջ ամոթ բան չկա: Ես հպարտ եմ, որ այդ կանանց ծնունդ հայուհի եմ»:
Ստամբուլյան կինոփառատոնի ժամանակ «Մեծ մորս դաջվածքները» ջերմ արձագանքների է հանդիպել, նաեւ սպառնալիքների թուրք եւ ադրբեջանցի ազգայնականների կողմից: Օրինակ մեկը ցուցադրությունից հետո ռեժիսորի բջջայինին նման հաղորդագրություն է ուղարկել. «Ամբողջ աշխարհեն բարկացած եմ, դուրս ելա փողոց, նայեցա երկինք, աստղերը կժպտային, բայց աստղերը ժպտելու իրավունք չունեին, մտա սենյակ դուռերը փակեցի, չէի ուզեր ժպիտ եւ աստղ տեսնել, սակայն բոլոր այդ կանայք իրենց սեւ հագուստներով աչքիս առաջ եկան եւ ինձ քաջալերեցին դուրս ելնել ու աստղերուն նայել, դուրս ելա եւ աստղերուն ժպտացի`հաղթած ենք»: Սրա կողքին, Սյուզանի ասելով. «Երբ ֆիլմը ցուցադրվեցավ Շվեդիո մեջ , թրքական եւ ազերիական կազմակերպությունների կողմե հազարավոր նամակներու արշավ սկսեցավ տելեվիժոնի կայանին, որ էդ ֆիլմի փոխարեն պետք էր ցույց տալ «Սարի գելինը»: Ստաբուլում նույնպես ֆիլմի ցուցադրութենեն առաջ սպառնալիք եղած է ֆիլմֆեստիվալին. Ադրբեջանի պետական մի մարմին հեռախոսած էր եւ պահանջած ֆիլմը դադարեցնել»:
Գոհար ՀԱԿՈԲՅԱՆ
