Վաշինգտոն – Ս․թ․ հունիսի 10-ի «Մարդու իրավունքները Թուրքիայում այսօր» խորագրով Թոմ Լանթոսի անվան Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի լսումներում անդրադարձ կատարվեց Թուրքիայում մարդու իրավունքների իրավիճակին, իսկ քննարկման մասնակիցներն էին մարդու իրավունքների ակտիվիստ և NBA-ի նախկին խաղացող Էնես Կանտեր Ֆրիդոմը, «Ընդհանուր արժեքների դաշինք»-ի գործադիր տնօրեն Ալպ Ասլանդոգանը և Ամերիկյան ձեռնարկատիրական ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, դոկտոր Մայքլ Ռուբինը, որոնք քննարկեցին Թուրքիայի կառավարության կողմից մարդու իրավունքների ոտնահարումները, ԱՄՆ արձագանքը և Կոնգրեսին ուղղված առաջարկությունները:
Համանախագահներ Քրիս Սմիթի (հանրապետական, Նյու Ջերսի) և Ջեյմս ՄաքԳավերնի (դեմոկրատ, Մասաչուսեթս) գլխավորությամբ Թոմ Լանթոսի անվան հանձնաժողովի լսումները անմիջապես հաջորդեցին ԱՄՆ Միջազգային կրոնական ազատության հանձնաժողովի 2025թ․-ի տարեկան զեկույցին, որով ԱՄՆ Պետդեպարտամենտին խորհուրդ էր տրվում «Թուրքիան ներառել հատուկ հսկողության ցուցակում՝ կրոնական ազատության լուրջ խախտումներ կատարելու կամ հանդուրժելու համար»։
Համանախագահող կոնգրեսական Սմիթը իր բացման խոսքում նշեց, որ ինքն այս թեմայով բազմաթիվ լսումներ է նախագահել և նաև նշեց իր կողմից անցկացված լսումները Հայոց ցեղասպանության, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղի թեմայով և Ադրբեջանի էթնիկ զտումների վերաբերյալ։ Մասնավորապես, կոնգրեսական Սմիթը հիշեցրեց թուրք պաշտոնյայի կողմից վկաների ամբիոնից հնչեցրած սպառնալիքները, եթե Կոնգրեսը ճանաչեր Հայոց ցեղասպանությունը։
Թուրքիայում մեծացած Քանթեր Ֆրիդոմի քաղաքացիությունը չեղյալ է հայտարարվել, երբ նա ակտիվորեն արտահայտեց իր մտահոգությունները նախագահ Ռեջեփ Էրդողանի վարած ավտորիտար կառավարման վերաբերյալ՝ ընդգծելով, որ «նրա քաղաքականությունն ու հռետորաբանությունը կրոնը զենք են դարձրել քաղաքական շահի համար և քանդել են ժողովրդավարական մոդելը», միաժամանակ «սատարելով արմատական խմբավորումները և աջակցելով հանցավոր ցանցերին փողերի լվացման հարցում»։
Կարդացեք նաև
«Քանթեր Ֆրիդոմ»-ը հայտնեց, որ Թուրքիայում ընդդիմադիր կուսակցությունները, քաղաքական գործիչները և լրագրողները «շարունակում են լայնածավալ հետապնդումների ենթարկվել Էրդողանի ավտորիտար կառավարման պայմաններում» և չնայած եվրոպական դատարանների հստակ որոշումներին, անհատներին բանտարկելով լռեցնելու այս գործողությունները «ցույց են տալիս թուրքական կառավարության կողմից ժողովրդավարական նորմերի և մարդու իրավունքների միջազգային պարտավորությունների ակնհայտ անտեսումը»։
Որպես Էրդողանի բռնաճնշող կառավարության վերապրած, Քանթեր Ֆրիդոմը, ով ԱՄՆ քաղաքացի է, խոսել է լռեցվողների, այդ թվում՝ Թուրքիայում ահաբեկիչներ համարվող 3 միլիոն մարդկանց ձայնը բարձրացնելու համար։ Նա նշեց, որ իր դեմ 12 ձերբակալման օրդեր կա, իր գլխի համար՝ 500,000 դոլարի պարգև, և նա հազիվ է խուսափել առևանգումից։ Հետևանքներն ազդել են նաև իր ընտանիքի վրա, մինչ իր հայրը բանտարկվել էր, իսկ մայրը՝ վերջերս ձերբակալվեց Թուրքիայում։
«Թուրքիայի կառավարությունը չարաշահել է Ինտերպոլի համակարգը՝ ինձ խոշտանգելու համար, և բազմիցս փորձել է լռեցնել ինձ սպառնալիքների և ահաբեկման միջոցով», – ասաց Քանթեր Ֆրիդոմը, ով նշեց, որ չնայած իր գործը հայտնի է, կան միլիոնավոր մարդիկ, որոնց գործերը չեն քննվել։
Նա շարունակեց. «Թուրքական բանտերը վտանգավոր կերպով գերծանրաբեռնված են, կան խոշտանգումներ, և բժշկական օգնությունից զրկելը լայնորեն տարածված է: Սրանք քաղաքացիական հասարակությունը քանդելու միտումնավոր արշավի մի մասն են»:
«Նախագահ Էրդողանը ամրապնդել է լիակատար վերահսկողություն, ետին պլան է մղել դատական համակարգը, լռեցրել է լրատվամիջոցներին և աշխատում է փոխել սահմանադրությունը՝ անսահմանափակ ժամանակով իշխանության մնալու համար», – ասաց Քանթեր Ֆրիդոմը։ «Նա խաթարում է ժողովրդավարական արժեքներն ու տարածաշրջանային անվտանգությունը, և մենք չենք կարող թույլ տալ Էրդողանին զավթել ամբողջ երկիրը»։
Իր եզրափակիչ խոսքում Կանտեր Ֆրիդոմը հարգալից կերպով կոչ արեց ԱՄՆ Կոնգրեսին և Հանձնաժողովին հրապարակավ դատապարտել քաղաքական կալանավորումները, ԱՄՆ աջակցությունը և զենքի վաճառքը պայմանավորել մարդու իրավունքների և օրենքի գերակայության ոլորտում չափելի բարելավումներով, աջակցել քաղաքացիական հասարակության անկախ ձայներին և համապատասխանություն պահանջել Թուրքիայից ։
Դոկտոր Մայքլ Ռուբինի դիտողությունները կենտրոնացած էին քաղաքականության առաջարկությունների վրա, մինչ նա խորհուրդ տվեց ԱՄՆ-ին «կուրորեն չընդունել ո՛չ թուրքական հետախուզությունը, ո՛չ էլ բարեխղճորեն վերաբերվել իր ահաբեկչական մեղադրանքներին», նշելով, որ Թուրքիայից ստացված հետախուզական տվյալները «ո՛չ հավաստի են, և ո՛չ էլ Միացյալ Նահանգները պետք է դրանք ընդունեն որպես այդպիսին»։
Նա խորհուրդ տվեց ԱՄՆ-ին համագործակցել Քրդական աշխատավորական կուսակցության (PKK) հետ՝ «քաղաքական գործընթացին նրա ինտեգրումն ապահովելու» համար և ընդգծեց, որ Թուրքիայում հույների վիճակը «ծանր» է, մինչ նրանք բախվում են «դանդաղ ոչնչացման», քանի որ այժմ Թուրքիայում կան 2000 հույներ, չնայած այն հանգամանքին, որ ժամանակակից Թուրքիայի հիմնադրման ժամանակ Թուրքիայում կային մոտ 2 միլիոն հույն քրիստոնյաներ։
Դոկտոր Ռուբինը շեշտեց Կոնգրեսի կողմից «կրոնական ազատության հարցը բարձրացնելու» կարևորությունը, հակառակ դեպքում, հավանական է, որ ուղղափառ քրիստոնեությունը կանհետանա Թուրքիայից, ինչը, նրա խոսքով, կլինի «հարված Լեռնային Ղարաբաղի 1700-ամյա բնիկ հայ քրիստոնյա համայնքի էթնիկ զտումներից հետո»։
Նա շարունակեց. «Թուրքիայի հայերը ապրում են Հայոց ցեղասպանության ժառանգությամբ։ Ցեղասպանության ճանաչումը ավելին է, քան պատմական հարց։ Ցեղասպանության ժխտումը հավերժացնում է ցեղասպանությունը»։
Սակայն Թուրքիայում ժխտումը դարձել է ընդունված, ըստ դոկտոր Ռուբինի, ով ասաց, որ «ժխտում նշանակում է, որ գաղափարախոսությունը, անհանդուրժողականությունը և ատելությունը, որոնք կատալիզատոր դարձան Հայոց ցեղասպանության համար, մնում են օրինական»։
Դոկտոր Ռուբինը հավելեց, որ Թուրքիան չպետք է ստանա F-35 հարվածային կործանիչներ, և որ ԱՄՆ-ն «այլևս չպետք է վստահի Թուրքիային խոսքին»։
«Աշխարհի խաբեբաների և ռևիզիոնիստների շրջանում իրական բարեփոխումների լավագույն ցուցանիշը կրոնական և էթնիկ փոքրամասնությունների ազատության նկատմամբ հարգանքն է։ Ժամանակն է բարձրացնել Թուրքիայի կողմից մարդու իրավունքների խախտումների հարցը, այլ ոչ թե թաքցնել դրանք», – եզրափակեց նա։
Ալփ Ասլանդոգանն ասաց, որ Էրդողանի ռեժիմը, ահաբեկչության դեմ պայքարի պատրվակով, «զենքի է վերածել հակաահաբեկչական օրենքները՝ խաղաղ քննադատներին լռեցնելու համար», նշելով, որ Թուրքիայում ահաբեկչության մեղադրանքների համար ներկայացված ապացույցները «ծիծաղելի» են և ներառում են այնպիսի բաներ, ինչպիսիք են բարեգործական կազմակերպությանը նվիրատվություններ կատարելը կամ դպրոցում աշխատելը։
«Այս վհուկների որսի հետևանքները ավերիչ են եղել, մինչ հազարավոր մարդիկ ազատվել են իրենց աշխատանքներից և ընդգրկվել են սև ցուցակում, իսկ հարյուրավոր դպրոցներ, ՀԿ-ներ և լրատվամիջոցներ փակվել են», – ասաց նա։
Թուրքական կառավարության ճնշման ներքո լրատվամիջոցների բռնաճնշումները տարածվել են մինչև բովանդակության «գլոբալ ջնջում», մինչ Ասլանդողանը կոչ արեց Կոնգրեսին և Հանձնաժողովին Թուրքիայում մարդու իրավունքների բարելավումները դարձնել ցանկացած տեսակի օգնության պայման, հնարավոր դարձնել «Գլոբալ Մագնիտսկու ակտը» թուրքական իշխանությունների դեմ, որոնք հայտնի են կտտանքներ կիրառելու մեջ, և վերջապես՝ «ԱՄՆ-ի համար՝ օգտագործել իր առաջնորդությունը ՆԱՏՕ-ում՝ բարեփոխումներ իրականացնելու և միջազգային օրենքներ կիրառելու համար»։
Հարց ու պատասխանի ժամանակ Կանտեր Ֆրիդոմը նշեց, որ չնայած Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի դաշնակից է, Էրդողանը «Պուտինի համար ՆԱՏՕ-ում Տրոյական ձի է, քանի որ Էրդողանը չի գործում ՆԱՏՕ-ի դաշնակցի պես, երբ աշխատում է բռնապետությունների հետ, և մենք պետք է հստակ գործողություններ ձեռնարկենք, քանի որ դատապարտումը չի աշխատում»։
Հայկական հարցերով հանձնախմբի համանախագահ Գաս Բիլիրաքիսը (հանրապետական, Ֆլորիդա) ողջունեց Կանտեր Ֆրիդոմի քաջությունը՝ իր ելույթի համար, ինչպես նաև կոնգրեսական Սմիթին՝ իր առաջնորդության համար, և հարց բարձրացրեց Թուրքիայում քրիստոնեական ժառանգության վայրերի պղծման վերաբերյալ։
«Համագումարը ողջունում է Թոմ Լանթոսի անվան մարդու իրավունքների հանձնաժողովին, որը գլխավորում են կոնգրեսականներ Քրիս Սմիթը և Ջիմ ՄաքԳավերնը, այս կարևոր լսումներն անցկացնելու համար», – ասաց գործադիր տնօրեն Բրայան Արդունին։ «Պանելային քննարկման մասնակիցների խորաթափանց դիտողություններն ու առաջարկությունները բյուրեղացրին Թուրքիայում մարդու իրավունքների ոլորտում առկա իրավիճակը և ընդգծեցին գործելու անհրաժեշտությունը»։
Ամերիկայի հայկական համագումար
