Գրեգ Շալլեր
2023 թվականի ամռանը ես պատիվ ունեցա այցելելու Հայաստան՝ «Փրկե՛ք Հայաստանը» հրեա-քրիստոնեական դաշինքի աջակցությամբ կազմակերպված ուսումնական այցի շրջանակներում: Այնտեղ ես հանդիպեցի արտակարգ դիմացկունության երկրի, մի ժողովրդի, որը ամուր կառչած է հավատքին և ավանդույթներին՝ չնայած թշնամական հարևանների դարավոր ճնշումներին:
Հայաստանը պարզապես քարտեզի վրա ևս մեկ ազգ չէ, այն հոգևոր նշանակետ է բոլոր քրիստոնյաների համար: Եվ պատմության այս պահին Հայաստանը հուսահատորեն կարիք ունի քրիստոնեական աշխարհի համերաշխությանը:
Կարդացեք նաև
Հայաստանի համբավի աղբյուրը եզակի է. այն առաջին պաշտոնապես քրիստոնյա ազգն էր։ 301 թվականին, Տրդատ III թագավորի և Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի վկայության ներքո, Հայաստանը քրիստոնեությունը հռչակեց իր պետական կրոնը։ Այս պահը տեղի ունեցավ տասներկու տարի առաջ, նախքան Կոստանդիանոսի Միլանի հրովարտակը օրինականացներ քրիստոնեությունը Հռոմեական կայսրությունում։ Այսպիսով, Հայկական լեռնաշխարհը դարձավ առաջին վայրը, որտեղ խաչը կանգնած էր ոչ միայն որպես հավատքի անձնական խոստովանություն, այլև որպես ազգային ինքնություն։
Սակայն այդ սրբազան ժառանգությունը վտանգված է։ Շրջապատված մուսուլմանական մեծամասնություն կազմող երկրներով՝ արևմուտքում՝ Թուրքիա, հարավում՝ Իրան և արևելքում՝ Ադրբեջան, Հայաստանը հայտնվել է աշխարհաքաղաքական դժվարին իրավիճակում։
Թուրքիան տասնամյակներ շարունակ փակել է իր սահմանը Հայաստանի հետ՝ կտրելով առևտուրը և, ավելի դաժանորեն, զրկելով հայ քրիստոնյաներին մուտք գործելու կարևոր աստվածաշնչյան վայրեր, այդ թվում՝ արարատ լեռը։ Արևելքում Ադրբեջանը անդադար ճնշման և սպառնալիքի արշավ է սկսել։
2023 թվականի ողբերգությունը, երբ Ադրբեջանը կտրեց Արցախ (Լեռնային Ղարաբաղ) տարածաշրջանը, այս ագրեսիայի միայն վերջին օրինակն էր։ Շրջափակումը հայ բնակչությանը սովամահ արեց և տասնյակ հազարավոր մարդկանց ստիպեց լքել իրենց նախնիների հողերը։ Հայերի համար Արցախը ավելին է, քան պարզապես տարածք. այն սրբազան հող է, որտեղ գտնվում են դարավոր եկեղեցիներ և վանքեր, որոնք վկայում են թշնամական աշխարհում հավատքի տոկունության մասին։
Այն, ինչ տեղի է ունենում Հայաստանում, պետք է անհանգստացնի բոլոր քրիստոնյաներին։ Հայաստանը ավելին է, քան աշխարհաքաղաքական խաղաքար, որը հայտնվել է Արևելքի և Արևմուտքի միջև. այն քրիստոնեական քաղաքակրթության առաջնագծում պաշտպանություն է։ Եթե Հայաստանը ընկնի, ի՞նչ ուղերձ կհղի աշխարհի կողմից առաջին քրիստոնյա ազգին պաշտպանելու պատրաստակամության մասին։
Սպառնալիքները ենթադրական չեն։ Կան մարդիկ, մասնավորապես Անկարայում, ովքեր երազում են վերակենդանացնել Օսմանյան քարտեզը. իսլամական կայսրություն, որը ձգվում է Թուրքիայից մինչև Կովկաս, և այդ ընթացքում ջնջում է Հայաստանը գոյությունից։ Այդ երազանքը կպահանջի Հայաստանի ջնջում, նրա սահմանների վերագծում, մշակույթի ճնշում և հավատքի լռեցում։
Աշխարհի քրիստոնյաները չպետք է լուռ մնան։ Մենք պետք է լինենք Հայաստանի համարձակ պաշտպաններ՝ ջատագովության, աղոթքի և քաղաքական գործողությունների միջոցով։ Մենք պետք է պահանջենք մեր առաջնորդներից և միջազգային հանրությունից, որ Հայաստանի սահմանները հարգվեն, նրա ինքնիշխանությունը պահպանվի, իսկ ժողովուրդը պաշտպանվի ոտնձգություններից և բռնությունից։ Ավելի քիչ բան անելը նշանակում է դավաճանել մեր եղբայրներին և քույրերին Քրիստոսի մեջ, ովքեր գրեթե երկու հազարամյակ պահպանել են հավատքի բոցը ամենադժվարին հանգամանքներում։
Կան պահեր, երբ աշխարհը առաջնորդություն է ցուցաբերել այս հարցում, և դրանք չպետք է մոռացվեն: Օրինակ՝ Թրամփի վարչակազմը գովասանքի է արժանի՝ Հայաստանի կարևորությունը ճանաչելու և Ադրբեջանի հետ խաղաղության համաձայնագիր ապահովելու ուղղությամբ աշխատելու համար: Այդ դիվանագիտական առաջընթացը ցույց տվեց, որ ԱՄՆ ուժեղ առաջնորդությունը կարող է օգնել զսպել ագրեսիան տարածաշրջանում և պահպանել Հայաստանի փխրուն անվտանգությունը: Չնայած աշխատանքը մնում է անավարտ, այն կարևոր քայլ էր ճիշտ ուղղությամբ՝ այնպիսին, որի վրա պետք է կառուցել, այլ ոչ թե թողնել:
Այսօրվա հարցն այն է, թե արդյոք քրիստոնյաները՝ և քրիստոնեական ժառանգությամբ ձևավորված ազգերը, կկանգնե՞ն Հայաստանի պաշտպանության համար։ Հայաստանի գոյատևումը հայերի համար միայն ազգային շահերի հարց չէ։ Այն մեր սեփական հավատարմության փորձություն է։ Հավատո՞ւմ ենք արդյոք, որ աշխարհի առաջին քրիստոնյա ազգի ժառանգությունը արժանի է պաշտպանության։ Արդյո՞ք մենք բավականաչափ հոգ ենք տանում պատմությունից ջնջողների դեմ։
Հայաստանում անցկացրած կարճ ժամանակահատվածը խորը հիացմունքով լցրեց ինձ նրա ժողովրդի քաջության հանդեպ։ Չնայած իրենց փոքրաթիվ թվին և սահմանափակ ռեսուրսներին՝ հայերը շարունակում են կառչած մնալ իրենց հավատքին։ Հայաստանը պահպանել է հավատքը գրեթե երկու հազար տարի։ Հիմա հարցն այն է, թե արդյոք մենք կպահպանենք հավատը Հայաստանի հանդեպ։ Լռել նրա փորձությունների առջև նշանակում է ոչ միայն կորցնել ազգը, այլև մարել այն լույսը, որը փայլում էր քրիստոնեության վաղ դարերից ի վեր։ Քրիստոնյաները պետք է խոսեն, աղոթեն և գործեն անհապաղ, որպեսզի առաջին քրիստոնյա ազգը չմոռացվի։
Գրեգ Շալլերը Centennial Institute-ի տնօրենն է, որը Կոլորադոյի քրիստոնեական համալսարանի պահպանողական վերլուծական կենտրոնն է։ Նա քաղաքագիտություն է դասավանդել CCU-ում, Վիլանովայի համալսարանում և Սուրբ Հովսեփի համալսարանում։ Նա ունի քաղաքագիտության և պատմության բակալավրի աստիճան Արևելյան համալսարանից և քաղաքագիտության մագիստրոսի աստիճան Վիլանովայի համալսարանից։
