Aravot.am-ն առաջին անգամը չէ, որ անդրադառնում է «Էջ» հրատարակչություն կողմից իրականացվող «Կանայք զոհ չեն․ հետպատերազմ» ծրագրին, որը համաֆինանսավորվում է Եվրոպական Միության «Ստեղծարար Եվրոպա» ծրագիրը։ Վերջինիս շրջանակներում արդեն հրատարակվել են Եվրոպական կին հեղինակների 4 գիրք, ևս 2-ը լույս կտեսնեն շուտով։ Հիշեցնենք, որ գրքերի սյուժեները ծավալվում են երկրորդ համաշխարհայինից մինչև մեր օրեր՝ Ուկրաինայի և Վրաստանի պատերազմները, Իսպանիայում քաղաքացիական պատերազմը և այլ հակամարտություններ եվրոպական տարածաշրջանում։
Այսօր կներկայացնենք մատենաշարում ընդգրկված «Փողեր Հիտլերից» վեպի հեղինակ, չեխ գրող Ռադկա Դենեմարկովայի հետ հարցազրույցը, որը ներկա էր գրքի հայերեն հրատարակության շնորհանդեսին, որը կայացավ Գրքի Երևանյան փառատոնի շրջանակներում։
Կարդացեք նաև
-«Փողեր Հիտլերից» վեպը թարգմանվել է հայերեն։ Ի՞նչ են նշանակում այս նոր լեզուն և ընթերցողները անձամբ ձեզ համար։
-Ես անչափ ուրախ եմ, քանի որ զգում եմ, որ գիրքը գրել եմ հայ ընթերցողների համար։ Հայաստանն ունի ողբերգական անցյալ, ցեղասպանությունների փորձ և գիտի այն պահերի զգացողությունները, երբ զոհը արդարություն է ուզում գտնել, բայց չի կարողանում։ Այս վեպում միայն պատմական նախապատմությունն է այլ։ Մի բան է գիրք գրելը, մեկ այլ բան՝ գտնել մեկին, որը հասկանում է դա։ Եվ ես բախտավոր եմ, որ ունեմ հիանալի հայկական հրատարակչություն և մասնագիտական համագործակցություն այնտեղ աշխատող կանանց հետ։
Գիրքը նաև կանանց դիրքի մասին է տղամարդկանց աշխարհում։ Պատերազմի ժամանակ տղամարդիկ կարծում են, որ մոլորակը խաղալիք է իրենց համար։ Հայաստանի ներկայիս իրավիճակը մի շարք հարցեր է առաջացնում ամբողջ աշխարհի համար և ստիպում է մեզ մտածել այս համատեքստում։
– Այս վեպում դուք ընտրեցիք վերանայել մի կնոջ հետպատերազմյան պատմություն, որը վերադառնում է իր գյուղ։ Ինչո՞ւ որոշեցիք պատմությունը պատմել կանացի տեսանկյունից, և ինչպե՞ս է դա ձևավորել պատմությունը։
-Ես ընտրեցի կանացի տեսանկյունից պատմել պատմությունը, քանի որ այն բացահայտում է իրողությունները, որոնք հաճախ անտեսվում են նահապետական հասարակություններում։ Գիտա Լաուշմանովայի պատմությունը հետևում է նրան մանկությունից մինչև ծերություն՝ հետևելով գոյատևման, տեղահանության և պատկանելության անընդհատ որոնումներով նշանավորված կյանքին։ Ծնվելով գերմանախոս հրեական ընտանիքում, նա իր հրեական ինքնությունը բացահայտում է միայն այն ժամանակ, երբ ուղարկվում է համակենտրոնացման ճամբար։ Պատերազմից հետո նա վերադառնում է իր հայրենի գյուղ և հայտնաբերում, որ իր ունեցվածքը, հողը բռնագրավված են, իսկ ինքն այլևս անցանկալի հյուր է այնտեղ։ Նույնիսկ վաթսուն տարի անց, երբ նա հաշտություն է փնտրում, նրան մերժում են։
Գիտան և՛ հորինված կերպար է, և՛ խորհրդանշական՝ մարմնավորելով պատմության տրավմաները՝ միաժամանակ խոսելով ներկայի մասին։ Նրա պատմությունը հուզական, վառ ձևով պատմելով՝ ես ցանկանում էի ցույց տալ, թե ինչ է նշանակում լինել կին, որը նավարկում է տղամարդկանց աշխարհում՝ կրելով հիշողության, կորստի և դիմադրողականության համընդհանուր բեռը։
-«Փողեր Հիտլերից» վեպում անձնական և կոլեկտիվ տրավմաները խորապես միահյուսված են։ Արդյո՞ք դուք գրականությունը համարում եք ապաքինման միջոց։
–Գրականությունը չի կարող բուժել բժշկական իմաստով, բայց այն կարող է լուսավորել և օգնել հասարակություններին դիմակայել այն ամենին, ինչ նրանք նախընտրում են մոռանալ։ Գեղարվեստական գրականության միջոցով մենք կարող ենք բացահայտել մեր կոլեկտիվ պահարանի կմախքները՝ այն անհարմար ճշմարտությունները, որոնք հասարակությունը նախընտրում է անտեսել։ Գրքում ես ցանկանում էի ուսումնասիրել, թե ինչպես են իրենց պահում սովորական մարդիկ, երբ պատմական իրադարձությունները խաթարում են նրանց բարոյական կողմնացույցը։ Շատ հաճախ անհատները թաքնվում են օրենքների, գաղափարախոսությունների կամ ժամանակների արդարացումների ետևում, բայց մեղքի զգացումը միշտ մնում է մարդկանց վրա։ Ցնցող է, որ Հոլոքոստի նման վայրագությունները կարող են տեղի ունենալ «քաղաքակիրթ» Եվրոպայում, և որ դրանց հետևանքները շարունակում են ձևավորել մեր ներկան։
Չեխական անմեղության, միշտ զոհ լինելու մասին մխիթարական առասպելները վերացնելով՝ ես նպատակ ունեմ հարկադրել հաշվեհարդար։
Միայն մեր սխալները անվանելով, դրանց անկեղծորեն դիմակայելով և ներողություն խնդրելով կարող է հասարակությունը սկսել բուժվել և վերաիմաստավորել իր մշակույթն ու արժեքները։
Միայն մեր սխալները անվանելով, դրանց անկեղծորեն դիմակայելով և պատասխանատվություն կրելով՝ հասարակությունները կարող են իսկապես բուժել։ Գրականության դերն այն է, որ վերացնի ժխտումը և ստիպի մեզ նայել ինքներս մեզ առանց պատրանքների։
– Շատ պատերազմական պատմություններ կենտրոնանում են տղամարդկանց վրա՝ որպես հերոսների կամ զոհերի։ Կնոջը կենտրոնում դնելով՝ ձեր վեպը խախտում է այդ օրինաչափությունը։ Ինչպե՞ս ընդունվեց սա չեխական գրական և մշակութային քննարկումներում։
-Շատ բուռն։ «Փողեր Հիտլերից» վեպը ծառայեց որպես լակմուսի թուղթ։ Երբ ինչ-որ բան ճնշվում է անձնական կամ հասարակական կյանքում, այն միշտ վերադառնում է, և հասարակությունները, ինչպես անհատները, չեն կարող առաջ շարժվել՝ առանց անհարմար ճշմարտությունները ճանաչելու։ Վեպի նկատմամբ ուժեղ, հաճախ թշնամական արձագանքները բացահայտեցին, որ շատ բաներ չեն վերապրվել։ Այնպիսի տպավորություն էր, կարծես գիրքը դիպչել էր ենթագիտակցական նյարդի կամ հայելի էր պահում, որի դիմաց մարդիկ չէին ուզում կանգնել։
Ինձ համար վեպը ոչ միայն անցյալի, այլև ներկայի մասին է։ Ես կարծում եմ, որ հեղինակը միշտ պետք է կանգնի զոհի կողքին՝ անկախ ազգությունից կամ խմբից։ Տառապանքները չեն կարող համեմատվել, և ոչ ոք իրականում չի հաղթում պատերազմում։ Կարևորը լռեցված պատմություններին ձայն տալն է և դրանք գորգի տակ չթաքցնելը։
– Երբ մտածում եք հայ ընթերցողների մասին, որոնք ևս ունեն պատերազմի և տեղահանության սպիներ, ի՞նչ հուզական կամ մտավոր կապ եք ակնկալում, որ նրանք կստեղծեն ձեր վեպի հետ։
-Գրականությունը մեզ հիշեցնում է, որ մտքի ազատությունը երբեք անվտանգ չէ և պետք է պաշտպանվի կրկին ու կրկին։ Հայ ընթերցողների համար, հուսով եմ, որ «Փողեր Հիտլերից» վեպը արձագանք կգտնի որպես պատմություն ճշմարտությունը ճնշելու վտանգների մասին՝ լինի դա անձնական, թե կոլեկտիվ։ Թաքնվածը միշտ ջրի երես է դուրս գալիս, և հասարակությունները, ինչպես անհատները, չեն կարող բուժվել առանց իրենց անցյալի հետ առերեսվելու։ Արժանապատվությունը, արդարությունը և ազատությունը հասարակության համար նույնքան կենսական արժեքներ են, որքան առողջությունը մարմնի համար։
Ի վերջո, հուսով եմ, որ հայ ընթերցողները վեպը կընկալեն որպես քաջության կոչ՝ պատմությանը դիմակայելու, մարդու իրավունքները պաշտպանելու և ճշմարտության համար պայքարելու։ Գրականությունը, իր լավագույն դրսևորմամբ, համերաշխության և սիրո մի ձև է, որն օգնում է մեզ դիմակայել և ազատ մնալ։
Զրուցեց Սամվել ԴԱՆԻԵԼՅԱՆԸ
