«Դի Էս Էյ խորհրդատվական խումբ» ընկերության գլխավոր տնօրեն, ՊԵԿ նախկին նախագահ, «Միասնության թևեր» քաղաքական նախաձեռնության անդամ Դավիթ Անանյանի ֆեյսբուքյան գրառումը
Ներածական դիտարկում՝ հունվար-հոկտեմբեր 2025
Թվերը չեն ստում․ Հայաստանի տնտեսության իրական պատկերն այլ է, քան կառավարության հռետորաբանությունը
2025թ. դեկտեմբերի 5-ին ԱՎԿ-ն հրապարակեց հունվար–հոկտեմբերի սոցիալ-տնտեսական հիմնական ցուցանիշները։ Թվերն այս անգամ էլ խոսում են ավելի ուժգին, քան պաշտոնական ամբիոններից հնչող «հաղթական» հայտարարությունները։
Մեր մշտադիտարկումը ցույց է տալիս՝ այս ցուցանիշները բացահայտում են ոչ թե քարոզվող փայլը, այլ իրական տնտեսությունն՝ իր «ամրություններով», բայց առավել ևս՝ իր խոցելի կողմերով։
Կարդացեք նաև
Իսկ «լուռ» բայց շատ հստակ նշանները, որոնք տալիս են այս տվյալները, հետևյալն են․
1️⃣ Տվյալների խորքում տնտեսությունն այլ է, քան ներկայացվում է
Ընդհանուր ակտիվության աճը պահում են կարճաժամկետ ոլորտները՝ շինարարությունը և ծառայությունները։ Բայց դրանց ներքո տեսանելի է արդյունաբերության շարունակվող անկումը և արտահանման սահուն, բայց խորացող նահանջը։
2️⃣ Տնտեսության կառուցվածքը շարունակում է վտանգավոր կերպով միակողմանի լինել
Մենք չունենք արտադրական և արտահանելի հզորությունների ընդլայնում։ Փոխարենը՝ տեսնում ենք կրկնվող կախվածություն ներմուծումից, շինարարական բումը՝ առանց արդյունաբերական բազայի, և առևտրի աճ, որը չի ստեղծում մնայուն տնտեսական հիմք։
3️⃣ Ֆինանսական, բյուջետային ու ժողովրդագրական տվյալները հուշում են մեկ բան․ կոսմետիկ լուծումներով պետությունն առաջ չի գնում
Վարկային բեռի աճը գերազանցում է եկամուտների աճը։ Բյուջեն շարունակում է թերակատարել հատկապես ներդրումային հատվածը։ Իսկ բնակչության բնական աճի թվերը վկայում են երկարաժամկետ վտանգի մասին, որն այլևս չի կարելի անտեսել։
Այս շարքի նպատակը մեկն է․ Ցույց տալ, թե ինչ է իրականում կատարվում Հայաստանի տնտեսությունում՝ թվերի, ոչ թե սկզբունքավորված լռության շղարշի տակ։
Առաջիկայում մենք կհրապարակենք մեր նոր դիտարկումները՝ թեմատիկ բաժանումով՝ արդյունաբերությունից մինչև դրամավարկային դաշտ, աշխատաշուկայից մինչև սոցիալական ցուցանիշներ։
ԴԻՏԱՐԿՈՒՄ 1․ Տնտեսական ակտիվության՝ 8․1% աճ․ թվերով լավատեսություն, բովանդակությամբ՝ անհամաչափ ու վտանգավոր կառուցվածք
Պաշտոնական հրապարակման մեջ նշվում է, որ 2025թ․ հունվար–հոկտեմբերին տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը կազմել է 8․1%։ Թվով՝ բարձր, նույնիսկ ազդեցիկ։ Բայց երբ վերլուծում ենք, թե ինչի հաշվին է ձևավորվել այս աճը, պատկերը կրկին դառնում է անհավասարակշիռ ու խոցելի։
1️⃣ Ակտիվությունը կրկին պահում են շինարարությունն ու ծառայությունները
Համեմատելով տարվա առաջին տասը ամիսների տվյալները, արձանագրում ենք, որ շինարարությունն աճել է 20․6%, ծառայությունները (առանց առևտրի)՝ 10․8%, իսկ Առևտրի շրջանառությունը՝ 3․2%։
Այս երեք ոլորտներն են ապահովել ՏԱՑ-ի հիմնական «քաշող ուժը»։
Բայց միևնույն ժամանակ արդյունաբերական հատվածը կրկին հայեցողաբար իջնում է՝ –3․0% կուտակային անկումով։ Այսինքն՝ մեր իրական արտադրական հիմքը շարունակում է թուլանալ։ (Տվյալները՝ ըստ արդյունաբերության սյունակի՝ 2 408 950 մլն դրամ, կամ 97․0% նախորդ տարվա նկատմամբ)։
2️⃣ Արդյունաբերության «վերակենդանացումը» հոկտեմբերին կեղծ պատրանք է տալիս
Հոկտեմբերի ցուցանիշը՝ +17․9% նախորդ տարվա նույն ամսվա նկատմամբ, թվերով հնչեղ է։ Բայց իրականում այն ապահովվել է հիմնականում մեկ ենթաճյուղի կրկին ակտիվացմամբ՝ հիմնական մետաղների արտադրությամբ, որտեղ դեռևս արտացոլվում են ոսկու վերաարտահանման հոսքերը։
Այս ենթաճյուղը ստեղծում է սխալ պատկեր, թե «արդյունաբերությունն աճում է», մինչդեռ մնացած ենթաճյուղերից շատերում առկա է կա՛մ անկում, կամ՝ կանգ։ Այլ խոսքերով՝ ոչ նոր արտադրություններ ունենք, ոչ տեխնոլոգիական ընդլայնում, այլ՝ արդեն եղած հոսքերի կետային տատանում։
3️⃣ Աճի կառուցվածքը չի ապահովում տնտեսական պաշտպանունակություն
Երբ տնտեսական աճի հիմքում դրված են կարճաժամկետ և ոչ արտահանելի ոլորտներ՝ շինարարություն, առևտուր, ծառայություններ, իսկ արդյունաբերությունն ու արտահանումը չեն ուժեղանում, այդ աճը չի կարող համարվել կայուն։
Ըստ էության, մեր երկրի տնտեսությունն ունի արտաքին շուկայից կախված հոսքեր, բարձր ներմուծում, շինարարության վրա հիմնված ներքին ակտիվություն, բայց, միևնույն ժամանակ՝ ո՛չ արտադրական հենասյուն ունի, ո՛չ արտաքին շուկաներ հաղթահարող արտահանում ունի, ո՛չ էլ՝ երկարաժամկետ պաշտպանունակություն։
4️⃣ Կարևոր հարցը մնում է առանց պատասխանի
Կառավարությունը ներկայացնում է աճի ցուցանիշը՝ որպես հաջողություն։ Բայց պետք է տալ մի պարզ, բայց վճռորոշ հարց․
արդյոք այս կառուցվածքով տնտեսական աճը կարո՞ղ է ամրապնդել Հայաստանի տնտեսական անվտանգությունը և մարդկանց բարեկեցությունը երկարաժամկետում։
Թվերն, ակնհայտորեն, հուշում են հակառակը։
