«ԼՌՈՒԹՅՈՒՆԸ» ՓՈՔՐ-ԻՆՉ ՉԱՓԱԶԱՆՑ Է Վահագն Դավթյանը, Անատոլի Հովհաննիսյանին առաջին անգամ «Գարուն» ամսագրում ներկայացնելով՝ գրել էր, թե ի տարբերություն իր սերնդակիցների, «նա չի պղտորում ջուրը խոր երեւալու համար, ինչ որ կամ՝ այս եմ» եւ բանաստեղծական շատուշատ տողերի արանքում հատկապես «թարմ, անակնկալ եւ բանաստեղծական» էր համարել Անատոլիի «…մենակությունից խելագարված քամին կրակի ուժ ունի…» տողը։ Մինչ մեր հարցազրույցը սկսելը, «ո՞րն էր քո չգրելու պատճառը» հարցին, Անատոլին պատասխանեց այսպես. «Այդպես վարվելու պատճառը գուցե նաեւ անվերջ շտապող, կորուստներ տվող եւ այնուհանդերձ բացարձակության ձգտող պատանեկությունն էր»։ – Կարո՞ղ եմ քեզ համարել գրական «տանիք» չունեցող։ Թեկուզ այն պատճառով, որ հակառակ դեպքում քո վերջերս լույս տեսած գրքի շուրջ լռություն չէր լինի։ – Ո՛չ։ Պոեզիայի տանիքը մարդկային երեւակայության սահմաններում ընկալելի, իրականում այդ սահմաններից դուրս գտնվող Արարիչն է։ Հնարավոր է, որ գրականության հետ ակամա կապ ունեցող մեկը իր այսօրվա պաշտոնը կարծիք դարձնելով՝ պարտադրի դյուրակիր հասարակությանը, բայց ո՛չ բոլորին, եւ ո՛չ տեւականորեն։ Հնարավոր է նաեւ, որ այդ ամենը ազդի գրողի ստեղծագործական հետագա ընթացքի վրա։ Սակայն ժամանակը ամեն ինչ դնում է իր տեղը։ Չկա եւ չի կարող լինել լավ գիրք, որ դատապարտված է մոռացության։ «Արվեստը մասսաների համար» կարգախոսը, պարզվեց, պատրանք էր: Գրականություն հասկանալը, ընկալելը նույնքան կամ գրեթե նույնքան իմացություն է պահանջում, որքան այն ստեղծելը։ Եվս մեկ պատճառ. գրքի տպաքանակի միայն փոքր մասն է հասել ընթերցողին։ Նրանք, ովքեր դրամ ունեն, գիրք չեն կարդում, հաճախ միայն գրում են։ Նրանք, ովքեր ընթերցող են եղել, եւ դեռ չեն մոռացել այդ մասին, գիրք գնելու հնարավորություն չունեն։ Ես նվիրում եմ եւ խիստ ընտրողաբար։ Վերջապես «լռությունը» փոքր-ինչ չափազանց է։ – Կարո՞ղ ես հաջողված համարել առաջին գիրքդ։ – Առաջին գրքի խնդիրը ներողամտություն չպետք է ենթադրի։ Ովքեր ասում են «Տաք երկիրը» լավ առաջին գիրք է՝ մտածելով հաճոյախոսում են, պետք է հիասթափեցնեմ. ամեն ստեղծագործող իր ճակատագրի օրինաչափությունների կրողն է, մեն-միակը՝ եզակին։ Ոչ ոք չի կարող պնդել, թե «Քարափների երգից» հետո եկող եւ կյանքի վերջին շրջանում հայրեններ գրող հրաշալի Համո Սահյանը առավել ամբողջական է, քան քսաներկուսը հազիվ բոլորած Մեծարենցը։ Այս գիրքը, որ առաջին գիրք է՝ ճանապարհ ունի անցնելու։ – Ո՞ւր է գնում այսօրվա պոեզիան եւ ինչպե՞ս ես տեսնում քեզ այդ համանվագում։ – Գնում է իր ճանապարհով։ Պոեզիան, ինչպես յուրաքանչյուր կենդանի օրգանիզմ, դեռ վերադառնալու է «ի շրջանս յուր», պարզ պատճառով՝ ինքնապահպանման բնազդով։ Ավելի ու ավելի առարկայական դարձող այս աշխարհում այդ շրջանից դուրս զբոսանքները՝ «բուքսավայտները», երբ դրանք անում են շնորհալի անհատներ, ժամանակավոր են եւ սոսկ հաստատում են ասածս։ «Բլեդնի դեմք» հայտնագործող Պատկանյանից, այնուհանդերձ, որպես արժեք մնաց «Արաքսի արտասուքը»։ Ըստ իս, կա «սխալ» գրականության շերտ, որը արյունն է թարմացնում, դառնալով կենսունակ հիմք հաջորդող շրջանի համար։ Այդօրինակ որոնումներով լիքն էր անցած դարասկիզբը եւ մասամբ վաթսուն-յոթանասունականների հայ պոեզիան։ Ստեղծագործել՝ նշանակում է ներշնչանքի մեջ մերձենալ Աստծո գաղափարին։ Այդպես ապրելը դժվար է, բայց մի՞թե սերը տառապանք չէ, որին Տերը արժանացնում է միայն ընտրյալներին։ Արվեստագետը ինչ էլ գրի, նկարի, հորինի՝ իր մասին է, իր ապրածի, գտածի, կորցրածի՝ առավելապես կորցրածի։ Ստեղծագործելը ցավը դիմակայելու փորձ է՝ ճիչ, աղաղակ եւ, եթե գրողի ճիչը, աղաղակը զուտ ցավի արտահայտություն է, նրա մեջ չպիտի ապրի այդ արտահայտությունը որեւէ նայվող կաղապարի մեջ տեսնելու մտահոգություն։ Պոեզիան նաեւ պատմություն է ցավի մասին։ Բանաստեղծը մշտապես գտնվում է տուրեւառությունների կիզակետում՝ անմշակ, եւ այդ կեղեքող ընթացքը հոգու վիճակ է։ Այսօրվա իմ բանաստեղծություններում այդ զգացողությունը նահանջել է ենթատեքստ, ինչը որակական նոր աստիճան է։ Այստեղ մտքի ենթագիտակցական հոսքը անցնում է ցավի միջով՝ մաքրվելով, ձերբազատվելով պայմանականությունների փոշուց՝ ազնվանալով։ Պատճառահետեւանքային կապի ինտուիտիվ կառուցվածքը առաջին հայացքից կարող է «հնարավորություն չտալ» նկատելու բանաստեղծական ավարտուն կերտվածքը, բայց դա բանաստեղծության մեղքը չէ՝ հոգեւոր հացը որքան սննդարար, այնքան դժվարամարս է։ «Տաք երկիրը» հրաշալի գիրք է, ուր պատկերային, խիտ, զտարյուն բանաստեղծական մտածողությունը խարսխվում է կենդանի, բայց նյարդի ազնիվ որակի վրա։ – Ինչո՞ւ՝ «Տաք երկիր»։ – Ես մտածել եմ, որ աշխարհում իմ ընթերցողի երամի համար հանգրվանը՝ տաք երկիրը, այս գիրքն է լինելու։ Ուրիշ կերպ ասած, իմ պատկերացումներում դա եղել է չուն՝ ցավից դեպի այդ ցավի ստեղծած արժեքը։ – Որքան մեզ հայտնի է, դու զբաղված ես «Քոչարը եւ ժամանակը» ուսումնասիրությամբ։ Պատահականությո՞ւն է այն, թե՞.. – Ես այդ գրքի համահեղինակն եմ։ Պատահականությո՞ւն։ Ինձ համար բարեբախտություն է։ Ժամանակի մեջ չտեղավորվող, միջավայրին խորթ, բարդ, հակասական հանճար, որի շուրջ եղած վակուումը լցված է եղել լեգենդով, ավելի հաճախ՝ բամբասանքով։ Գիրքը կառուցված է վավերական, փաստաթղթային հիմքով եւ տառացիորեն է ներկայացնում այն դերը, որ նա ունեցել է համաշխարհային կերպարվեստի՝ մասնավորապես եվրոպական ավանգարդի ձեւավորման գործում։ Քոչար երեւույթը նորից ապացուցում է, որ արվեստում առաջարկ-պահանջարկ հարաբերակցությունը միշտ չէ, որ պայմանավորված է գեղագիտական չափանիշներով։ Դժվար է Քոչար սիրելը։ ՌՈՒԶԱՆ ՄԻՆԱՍՅԱՆ
