«ԹԱՐԳԵԼՈՒ ԵՄ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆ ԳՐԵԼԸ»

«ԹԱՐԳԵԼՈՒ ԵՄ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆ ԳՐԵԼԸ» Մտադրված է բանաստեղծ Արմեն Շեկոյանը, որը 50 տարեկանից հետո բանաստեղծություն գրելը համարում է անլուրջ զբաղմունք: Դե արի ու նման խոստովանությունից հետո շնորհավորիր նրան՝ կեսդարյա հոբելյանի առիթով: Հիսունական – «Հիսուն տարին չոքեց դուռըս,/ Շեկ մազերըս թափեց բուռըս»: Ինչո՞ւ ես 50-ամյակդ շնորհավորել այս ձեւով: – Սա արդեն ժողովրդական բանահյուսություն է՝ այդ երգերը մեր մեջ են: Շատ է պատահել՝ գրածներիս արտացոլումը տեսել եմ այսօրվա երգ գրողների ստեղծագործություններում: Ես էլ փոխադարձաբար օգտվում եմ իրենցից: Եվ եթե այդ երգի հեղինակը վերացական է գրել 50 տարեկան դառնալու մասին, ես իմ կաշվի վրա զգալով եմ գրել: Դրա համար էլ ճշտել եմ մազերի գույնը: – Հաղորդվեց, որ մշակույթի նախարար Ռոլանդ Շառոյանը 50- ամյակիդ եւ «արդի պոեզիայում զգալի ներդրման համար» քեզ պարգեւատրել է ոսկե մեդալով: Մեդալների դեմ այդքան գրելուց հետո մեդալ ստացա՞ր: Նույնիսկ այս վերջերս էիր հեգնել. «Երբ տեղ հասնեմ, ինձ կտան/ Մաշտոցի մեդալ»: – Երբ ինձ այդ մասին հայտնեց Շառոյանի խորհրդականը՝ հենց հեռախոսով մերժեցի՝ նույն հիմնավորումով: Ես ընդունում եմ, երբ ռազմական ծառայության համար են մեդալ տալիս կամ արիության: Փաստորեն, նրանք չկանխատեսելով, որ կհրաժարվեմ՝ հաղորդագրություն էին տարածել, թե տվել են: Ես, իհարկե, գնացի ու Ռոլանդ Շառոյանին շնորհակալություն հայտնեցի: Հասկանո՞ւմ ես, եթե դա լիներ, ասենք, 5 հազար դոլարանոց պետական մրցանակ կամ իրոք ոսկե մեդալ՝ ինչպես կոչվում է, կարող էի հրապարակավ հրաժարվել, ու կդառնայինք նորմալ երկիր: Բայց որ տակը բան չկա՝ ո՞նց հրաժարվես կամ վերցնես: Ինչեւէ, ես Ռոլանդից մեդալի փոխարեն նվեր ընդունեցի մի զույգ գրիչ, որի համար շատ շնորհակալ եմ: Մուսայական – Մեկ այլ նախարար ասում էր, որ երբ «Ընտանեկան լոտոյի» գովազդի մեջ հնչում է. «Ապրիլի 7-ը նաստալ,/ տղամարդկանց դաստալ», բոլորը դա գռեհկություն են համարում, իսկ երբ Արմեն Շեկոյանը նման բանաստեղծություններ է գրում՝ համարվում է «արդի պոեզիայի մեջ զգալի ավանդ ներդնել»: – Իմիջիայլոց՝ շատ եմ հավանում այդ ձեւակերպումը՝ արդի՜, ունեցած ավանդնե՜ր: Շա՛տ ճշգրիտ է ասված. այն եզակի դեպքն է, որ իրականությանը բռնել է այդ տրաֆարետը: 50-ից հետո վերամբարձ խոսքերը սկսում են դուր գալ. դա նշանակում է՝ ժամանակն է, որ մասնագիտությունդ փոխես: Մեկ այլ անսպասելի դեպք էլ եղավ՝ առավոտ շուտ դռան զանգը տվին, մի հաղթանդամ մարդ էր՝ նամակ տվեց ինձ ու գնաց: Բացեցի՝ տեսա, Ռազմավարական եւ ազգային հետազոտությունների կենտրոնի բլանկի վրա Րաֆֆի Հովհաննիսյանն է շնորհավորել, էլի այդ «արդի պոեզիայի» շնչով: Այսպես էր սկսված՝ «Անտիպոեզիայի մեր ժամանակներում…»: Շատ հետաքրքիր է, որ քննադատներն ու գրականագետները հա՛ գովում կամ քննադատում են իմ «Անտիպոեզիա» շարքը, ու ոչ մեկը չէր կապել ժամանակի հետ: Հիմի Րաֆֆին միանգամից ամփոփեց երեք տողի մեջ: – Այսինքն՝ այս ոճի բանաստեղծություննե՞րն էլ պիտի ավարտվեն անտիպոեզիայի ժամանակների հետ: – Սրանից 10 տարի առաջ մի անգամ այնքան կտրուկ եմ փոխել իմ ոճը, որ կարող եմ այլեւս չփոխել մինչեւ կյանքիս վերջ: – Այդպես էլ գրել ես՝ «Դուրս ընկա իմ հին ոճից, ժանրից»: Ուրեմն, շարունակելու ես գրե՞լ այդպիսի «Անկապ երգեր»: – Հույս ունեմ, որ մինչեւ հիմա բանաստեղծություն գրելս պայմանավորված է եղել ինձնով ու ոչ թե, ինչպես ասում են, մուսայով: Դրա համար էլ, կարծում եմ, որ էլ չեմ գրի, որովհետեւ էլ չեմ ուզում: Բայց եթե զգամ, որ մուսան այդքան պարտադիր բան է ու «զաստավիտով» գրել է տալիս՝ կարող է, ենթարկվեմ: Թեեւ չեմ կարծում: Ինչքան էլ տարօրինակ թվա՝ ես բանասիրականի 2-րդ կուրսում իմացա, թե ինչ է նշանակում մուսա: Այդ բառն առաջին անգամ լսել եմ բանաստեղծ Խաչիկ Հրաչյանի տանը: Որ մտնում էին նրանց երկհարկանի տունը, հարցնում էին՝ Խաչիկն ո՞ւր է, նրա կինը՝ տիկին Հասմիկն ասում էր. «Մուսան եկել է, վերեւում է՝ երկրորդ հարկում»: Ու ես մինչեւ 20 տարեկանս գիտեի, թե այդ մուսան նրանց բարեկամն է: Հետո մորս հարցրի. «Էդ իրանց բարեկամ Մուսան ի՞նչ եղավ»: Մայրս ծիծաղեց եւ ասաց, որ Հրաչյանին բանաստեղծության մուսան էր այցելում: Շրջապատային – Քանի որ դու պատմություն պատմելով պատասխանեցիր նախորդ հարցին, ես էլ հաջորդ հարցը կտամ պատմություն հիշեցնելով: Գրողների մի հավաքի ժամանակ բեմին նստած Հրանտ Մաթեւոսյանին մի բանաստեղծուհի հա՛ բողոքում է, թե «Ինձ ձայն չեք տալիս, ճնշում եք»: Հրանտ Մաթեւոսյանը պատասխանում է. «Արի մի այստեղից քեզ նայիր՝ տես, թե քեզ ճնշել կլինի՞»: Հիմա որ գրել ես. «Ես գրում եմ, որովհետեւ / Դուք չեք թողնում, որ ես խոսեմ», նույն հարցն է առաջանում: Ով որ քեզ ճանաչում է, գիտի՝ հնարավոր չի քեզ չթողնել, որ խոսես: – Իմիջիայլոց, խոսելու հարցում իմ բախտը չի բերել: Ես կյանքում մի քանի շրջապատ եմ ունեցել՝ գրական… – …Գողական: – Չէ, չեմ ունեցել գողական շրջապատ: Կարող է, իմ շրջապատի մարդիկ հետո են դարձել գողական: Բայց ինչ շրջապատ էլ որ ունեցել եմ՝ սպորտով եմ զբաղվել, գրականությամբ կամ թղթախաղով, համենայն դեպս, այդ հարցում իմ բախտը մի՛շտ չի բերել: Շրջապատումս շատ խոսողներ շատ են եղել, եւ ինձ խոսք չի հասել: Մի տեղ՝ տարիքի առումով եմ զիջել, մի ուրիշ տեղ՝ մարդիկ են եղել, որոնք անձնական վիրավորանք են համարել, եթե դու էլ խոսես, չլսես իրեն: – Քանի որ պնդում ես, թե նման շրջապատ չես ունեցել՝ պիտի հիշեցնեմ մի պատմություն էլ: Երբ այս Ազգային ժողովը նոր էր ընտրվում ու ես ընկճված էի դրանում մականունավոր «հեղինակությունների» առատությունից, ասացիր. «Ես մտավորականների հետ էլ եմ շփվել, գողականների հետ էլ: Ու քեզ հավատացնում եմ՝ գողականներն ավելի կարգին մարդիկ են»: – Չէ՛, այդպես ասած չեմ լինի: Երեւի ասած կլինեմ, թե այն մարդիկ, ովքեր մտնում են Ազգային ժողով՝ գողականներ չեն: Դրա՛նց համեմատ եմ ասել, թե գողականներն ավելի կարգին մարդիկ են: Լրագրողները այդ մի 20 մականունավորներին «պպզողներ» էին անվանում, ու ճակատագրով, թե իրենց կամքով՝ նրանք իրոք պպզեցին «27»-ին: Բայց բոլորն էլ գիտեն, որ իրականում մականունավոր պատգամավորները չեն Ազգային ժողովի խնդիրը, այլ կոճակ սեղմողները: Իմիջիայլոց՝ այդ հարթության վրա մտավորականներն ավելի չեն փայլում, քան մականունավորները: – Իսկ ես վկա ունեմ, որ դու հենց այդպես էլ ասել էիր՝ լրագրող Ավետիս Բաբաջանյանը, որն այդ թեմայով բոլոր դատողություններդ լսելուց հետո եզրակացրեց. «Պա՛րզ է, որ պիտի գողական դառնայիր, բայց սխալ դաստիարակություն ես ստացել ու դարձել բանաստեղծ»: Ի դեպ, վերջերս էլ գրել էիր. «Չունեի ներկ ու մոլբերտ / Ու չդառա նկարիչ: / Հիմի դառել եմ պոետ / Զի ունեմ թուղթ ու գրիչ»: Բախտներս բերել է, որ ատրճանակ չես ունեցել՝ զի կդառնայիր ահաբեկիչ: – Տեսնում ես, չէ, ինչքա՜ն պարզ եմ գրում: Բայց էլի պիտի պարզեցնեմ, քանի որ շատերն ինձ ասում են, թե բարդ եմ գրում: Մարդիկ այնքան չեն լսել պարզ խոսք, որ լսելիս խճճվում են՝ էս ի՞նչ ասաց: Քանի որ այսօր երեւանաբնակների 90%-ը երեւանցի չեն՝ քաղաքի խոսակցական լեզուն նրանց ականջին թվում է գողական: Հիմնականում խոսակցական լեզվով եմ գրում, իսկ գողական ժարգոնն ինքս էլ եմ մեջբերում հեգնանքով: – Այս թեման եզրափակեմ, զի ասված է՝ «Մի՛ քչփորեք իմ փուչ կյանքը / Հետաքննո՛ղ լրագրողներ»: – Այդ բառակապակցությունը, որ մտել է կյանք, իմ ականջին շատ հետաքրքիր է հնչում, ոնց որ՝ «Մեռի՛ր, բայց ոչ հիմա» արտահայտությունը: Լրագրողը կամ գրողն ու բանաստեղծը՝ արդեն հետաքննող է: «Հետաքննող լրագրող» արտահայտությունն արդեն դառնում է էպիտետ, որը գոնե մեկ անգամ չօգտագործելը շռայլություն է: Սատարումային – Շատ քննադատվեցին մտավորականները, թե ընտրություններում էլի իշխանության կողքին էին, հաճախ օգտագործվում էր «պնակալեզ» բնորոշումը: Մի առիթով ասացիր, թե «պնակալեզ» անվանողները նաեւ այն ընդդիմադիր լրագրողներն են, որ հաճույքով ընդունում են տարբեր ընդունելությունների ժամանակ նախագահի սեղանից օգտվելու հրավերը: – Հեռուստացույցով եմ տեսել, թե ինչպես են ընդդիմադիր լրագրողներն այդ նույն մտավորականների հետ արժանանում նախագահի ընդունելությանը: Դրա համար չեմ էլ մեղադրում: Ընդհակառա՛կը: Եթե մտավորականներից մեկը սրտանց կամ գաղափարով պաշտպաներ Ռոբերտ Քոչարյանին՝ դրա մեջ չէի տեսնի վատ բան: – Քանի որ «եթե» ես ասում՝ ուրեմն, կարծում ես, թե սրտանց կամ գաղափարո՞վ չէին պաշտպանում: – Մեծ մասամբ՝ ոչ: Չնայած մտավորականներից շատ հարգելի մարդիկ են եղել թե՛ առաջին, թե՛ երկրորդ նախագահի կողքին, բայց ես ընդհանրապես եմ բացառում սատարման գաղափարը. գործող իշխանությանը չի կարելի սատարել, կարեւոր չէ՝ Լեւոն Տեր- Պետրոսյա՞նն է, թե՞ Ռոբերտ Քոչարյանը: Գործող իշխանությունը սատարված է ուժային կառույցներով, ամեն տեսակ քաղաքական սատարողներով: Եթե Աղվան Վարդանյանն է սատարում, դա տրամաբանական է, քանի որ նա կուսակցական է, ԱԺ պատգամավոր: Բայց մարդ կա, որ քաղաքականության հետ կապ չունի, տանը ոտանավոր է գրում, սակայն մտածում է, թե պետք է սատարի: Կարող է, նախագահներն այնքան միամիտ լինեն, որ մտածեն, թե եթե ես սատարեմ իրենց՝ ձայները կշատանան: Բայց սատարողը պիտի այնքան խոհեմ լինի, որ մտածի՝ եթե իր գովեստով պիտի ավելանան ձայները, հենա՝ ինքը կընտրվեր նախագահ: Մեծամտություն է. դու Շիրա՞զն ես, Չարե՞նցն ես, ո՞վ ես, որ գովեստիցդ պիտի ավելանան ուրիշի ձայները: Եթե անկեղծ ես՝ պիտի նաեւ մտածես, թե թշնամիներդ գուցե ձայն էին տալու այդ նախագահացուին, բայց քո պատճառով կգնան-կջնջեն: – Այս ամենի պատճառո՞վ ես այժմ գրել. «Ես ձեզ կօգնեմ, բայց չեմ սատարի»: – Փաստորեն՝ այդ հարցին արդեն պատասխանել էի: Բացի այդ՝ տեսնում եմ, որ «սատարել» բառն օգտագործելով, այդ մարդիկ 90%-ով սատարում են ավելի շատ իրենք իրենց ու լուծում սեփական հարցերը, ընդ որում՝ կենցաղային մակարդակով: – Գործող իշխանությանը երբեք չսատարելու դիրքորոշման պատճառո՞վ ես միայն գրում. «Մեր հաղթանակի անունը դրինք / «Խավարի ցուրտ ու մութ տարիներ»: – Քաղաքական իմաստից ավելին եմ դրել այդ տողերում: Սա ո՛չ նախկին, ո՛չ էլ ներկա իշխանությունների մասին է, այլ՝ մեր: Մենք, որ չարչարվել ենք, տարել այդ մութը, դույլերով ջուր բերել, դժվար ապրել այդ տարիներին՝ մե՛նք ենք հաղթել: Մենք չենք գնահատում մեր արածը, մեր չարչարանքն էլ: Կարող էինք ասել, որ ամեն քաղաքացի էլ լումա ունի հաղթանակում՝ անկախ քաղաքական կողմնորոշումներից: Բայց մարդիկ չեն գիտակցում ու չեն սիրում իրենց հաղթանակը, որը, փաստորեն, տարել են իրենց ուսերի վրա: Բարեբախտաբար, պատմությունն ամեն ինչ ջնջում է, ու նույնիսկ մոռանում, թե ՀՀՇ-ն է՞ լավ կռվել, թե՞ դաշնակները: 100 տարի հետո այդ տարեթիվը նշելու են միայն որպես հաղթանակի տարի ու ոչ մեկին չի հետաքրքրելու՝ լույս եղե՞լ է, մոմ առե՞լ ենք, թե՞ ոչ: Ու գնահատելու են մե՛զ, որ դիմացել ենք, տարել այդ դժվարությունները: Այդ մենք ենք, որ չենք գնահատում մեզ: Դասականային – Իրավացի կլինես, եթե դարձյալ նշես, թե մեր թերթի էջերում ամեն արժող-չարժող ոտանավոր սարքողի հետ լուրջ հարցազրույցներ ենք անում: Իսկ քեզ հետ, որ իրոք «Առավոտի» համար հարազատ մարդ ես՝ զրույցը ստացվեց ահա այսպես կեսկատակ ու մի քիչ էլ անկապ: Գուցե փորձեմ վերջում 50 տարեկանի համար դուրեկան մի վերամբարձ հարց տալ, ասենք՝ Դուք մեր արդի ժամանակաշրջանի մեծագույն բանաստեղծներից եք, այդպե՞ս չէ: – Ամբողջ հարցն այն է, որ հիմա նույնիսկ կարող է լկտիություն ունենամ ու «այո» պատասխանեմ, քանի որ վճռականորեն եմ որոշել բանաստեղծություն գրելը թարգել: Չեմ համարում դա լուրջ զբաղմունք 50 տարեկանում՝ անձամբ ինձ համար: Օրինակ՝ Համո Սահյանի մասին չէի ասի, քանի որ նա 50-ից հետո է կարգին բաներ գրել, մինչ այդ՝ ավելի շատ գաղափարական բաներ էր գրում: Իսկ ինձ թվում է, թե ինչ կարող էի՝ արդեն գրել եմ ու մնացածը կլինի կրկնություն: Ուրիշներից՝ չգիտեմ, բայց՝ համենայն դեպս, ինձնից լավ էլ չեմ կարող գրել: – Ընդհանրապե՞ս ոչինչ չես գրելու, ասենք՝ անգամ արձակ: – Չէ, կգրեմ ուրիշ բաներ՝ հոդված-բան: Կարելի է արձակ էլ գրել: – Իսկ բանաստեղծություն գրելը, կարծում ես, ջահելի զբաղմո՞ւնք է: Բա Թումանյա՞նը, Իսահակյա՞նը, որ ստեղծագործում էին մինչեւ խոր ծերություն: – Չէ, ջահելի չի: Եթե ուզում ես իմանալ՝ ես արդեն դասական իմաստով մի 10 տարի է՝ ջահել չեմ, բայց լավ էլ ջահելական եմ գրում: Մարդ էլ կա՝ 20 տարեկանում արդեն պառավական է գրում: Ուղղակի պիտի կարողանամ իմ գրածից լավ գրել, որպեսզի շարունակեմ, որը քիչ է հավանական: Զրույցը վարեց ԱՆՆԱ ԻՍՐԱՅԵԼՅԱՆԸ Հ. Գ. Մի քանի ամսից լույս կտեսնի Արմեն Շեկոյանի «Անկապ» գիրքը, որում ընդգրկված բանաստեղծությունների հիմնական մասն արդեն հրապարակվել է մամուլում. «Մի փոքր մասն եմ անտիպ պահել, որ գիրքը մի քիչ հետաքրքրություն առաջացնի»: