ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնականի տեղակալ, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկյան համանախագահ Մեթյու Բրայզայի բացառիկ հարցազրույցը «Մեդիամաքսին»:
]- Արդյոք դե՞ռ բաց է ԼՂ հակամարտությունը կարգավորելու հնարավորությունների «պատուհանը»:
– Ներկայումս այն անկասկած բաց է: Այժմ կողմերը ստեղծագործական մոտեցում ցուցաբերելու լավ հնարավորություն ունեն, եւ դրա օրինակը Ադրբեջանի կողմից ՄԱԿ-ի Գլխավոր Վեհաժողովին ներկայացված բանաձեւն է, որը վերաբերում է համատեղ ջանքերին՝ ուղղված հրդեհների հետեւանքները հաղթահարելուն:
– Մտադի՞ր եք կողմերի հետ քննարկել նոր գաղափարներ՝ համաձայնության ձեռքբերումը հնարավոր դարձնելու համար:
– Միջնորդներն առաջարկել են հիմնական սկզբունքները, եւ մենք սպասում ենք երկու նախագահների պատասխաններին: Նրանք պետք է ինքնուրույն որոշեն՝ ցանկանո՞ւմ են փոփոխել այդ հիմնական սկզբունքները: Ակնհայտ է, որ կողմերից ոչ մեկը համաձայն չէ հիմնական սկզբունքների հետ: Հակառակ դեպքում՝ երկու կողմերը կամ դրանցից մեկը կհայտարարեր, թե լիովին համաձայն է դրանց հետ: Ոչ ոք այդպես չի ասում: Մի կողմն ասում է, որ «մենք խնդիրներ ունենք այդ սկզբունքների հետ», մյուսը՝ «մենք սկզբունքորեն համաձայն ենք դրանց հետ, սակայն ունենք մի քանի աննշան փոփոխություններ»: Ոչ ոք չի ասում՝ «մենք համաձայն ենք այս սկզբունքների հետ»:
– Սկզբունքներից մեկը վերաբերում է ԼՂ-ում հանրաքվեի անցկացմանը: Հավատո՞ւմ եք, որ Ադրբեջանն իրոք պատրաստ է համաձայնվել հանրաքվեի գաղափարի հետ:
– Հիմնական սկզբունքները պարունակող փաստաթղթում օգտագործված է հետեւյալ տերմինաբանությունը. «հանրաքվե/ բնակչության քվեարկություն»: Ադրբեջանն ասում է, որ նկատի ունի ոչ թե հանրաքվե, այլ բնակչության քվեարկություն՝ վկայակոչելով իր Սահմանադրությունը, որտեղ ասվում է, որ հանրաքվեին պետք է մասնակցեն երկրի բոլոր քաղաքացիները: Իմ կարծիքով, հայկական կողմին չի գոհացնում այդ տարբերակը: Այսպիսով, մենք պետք է գտնենք խելամիտ ուղի եւ այնպես մշակենք քվեարկության գործընթացը, որպեսզի այն համապատասխանի ինչպես Ադրբեջանի, այնպես էլ Հայաստանի շահերին:
– Տպավորություն կա, որ Հայաստանում չեն հավատում Ադրբեջանի անկեղծությանը հանրաքվեի հարցում եւ հենց դրանով է պայմանավորվում Քելբաջարը որպես «գրավ» պահելու ցանկությունը:
– Դուք միանգամայն ճիշտ նկարագրեցիք առանցքային հարցերից մեկը: Ադրբեջանը ցանկանում է, որպեսզի իրեն վերադարձնեն բոլոր յոթ շրջանները: Կարծում եմ, որ Քելբաջարի վերադարձման ժամկետը կախված է նրանից, թե որքա՞ն արագ կողմերը կսկսեն փոխվստահություն ստեղծել: Վստահության որոշակի մակարդակի վերականգնման դեպքում միանգամայն իրատեսական կլինի խոսել Քելբաջարն Ադրբեջանին վերադարձնելու մասին՝ այնպիսի տարրերի դիմաց, ինչպիսիք են հանրաքվեն/ բնակչության քվեարկությունը կամ Լաչինի միջանցքին վերաբերող երաշխիքները, որոնք ձգտում է ստանալ Հայաստանը:
– Այս տարի դուք «ողբերգություն» անվանեցիք Նախիջեւանում հայկական գերեզմանատան ոչնչացումը: Չե՞ք կարծում, որ միջազգային հանրության միասնական վերաբերմունքի բացակայությունը խանգարում է փոխվստահության վերականգնմանը:
– Այդ գերեզմանաքարերի ոչնչացումն իրապես ողբերգություն էր: Միեւնույն ժամանակ, նման դեպքերում ճիշտ ատյանը ոչ թե ԱՄՆ կառավարությունն է կամ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, այլ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն: Եթե խոսենք խնդրի մասին ավելի լայն համատեքստում, ապա տարածաշրջանում հնչող հայտարարությունները չպետք է ատելություն կամ ուժ կիրառելու սպառնալիքներ պարունակեն, քանի որ ԼՂ հակամարտությունը ռազմական լուծում չունի եւ չի ունենա 10, 15, 30 կամ 50 տարի անց:
– Վերջերս դուք առաջին անգամ այցելեցիք ԼՂ: Ինչպիսի՞ն են Ձեր տպավորությունները:
– Ինչը ինձ չզարմացրեց, դա ԼՂ ժողովրդի եւ ղեկավարության խորը հպարտության զգացումն էր եւ նրանց վստահությունը առ այն, որ իրենք հասել են այնպիսի մի հանգրվանի, որը վերջնական է լինելու: Ինձ հաճելիորեն զարմացրեց նրանց սթափ եւ կառուցողական մոտեցումը, խոսելու եւ խաղաղ գործընթացը առաջ տանելու հնարավորությունները քննարկելու պատրաստակամությունը:
– Կարելի՞ է համեմատել ԼՂ-ն այլ սառեցված հակամարտությունների հետ:
– Համոզված եմ, որ ցանկացած հակամարտություն եզակի է: Մենք կտրականապես հերքում ենք Կոսովոյի կամ որեւէ այլ օրինակով «ունիվերսալ նախադեպ» ստեղծելու մասին բոլոր պնդումները: Ցանկացած հակամարտություն ունի իր եզակի տարրերը, եւ Լեռնային Ղարաբաղը, անկասկած, տարբերվում է մյուսներից:
– Դուք հաճախ հանդիպում եք թուրք պաշտոնյաներին: Քննարկո՞ւմ եք նրանց հետ հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցերը եւ տեսնո՞ւմ եք առաջընթացի հասնելու հնարավորություն:
– Ես մշտապես քննարկում եմ հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցերը Անկարայի իմ գործընկերների հետ: Այո, ես տեսնում եմ որոշակի հնարավորություններ հարաբերությունների բարելավման համար: Սեղանի վրա դրված են երկու կոմիտեների շրջանակներում բանակցություններ սկսելու վերաբերյալ առաջարկները. մեկը՝ պատմության եւ 1915 թ. սարսափների մասին, մյուսը՝ գործնական դիվանագիտական եւ տնտեսական համագործակցության մասին:
– Սա նշանակո՞ւմ է, որ երկրորդ կոմիտեն կարող է ստեղծվել միջկառավարական մակարդակով:
– Այո, դա կարող է միջկառավարական կոմիտե լինել: Իսկ առաջինի կազմը կարող է ավելի ընդարձակ լինել՝ պատմաբանների եւ գիտական շրջանակների ներկայացուցիչների ներգրավմամբ: