Այսպես է սկսվում XX դարի առաջին կեսին ստեղծված մի հեքիաթ։
Հեքիաթը ստեղծվեց հայ ազգի 273 կամավորների կողմից, որոնք մարտնչել էին Բալկանյան պատերազմում /1912-13թթ/ Բուլղարիայի ազատագրության համար։ Այս հեքիաթի շարունակությունը գրվեց 1932 թ ստեղծված հանձնաժողովի կողմից, որի կազմում ընդգրկվել էին պրոֆեսորներ, մանկավարժներ եւ պաշտոնյաներ, իսկ 2 տարի հետո այն հավանության արժանացավ նաեւ ներքին գործերի եւ առողջապահության նախարարի կողմից։ Սակայն հեքիաթի կյանքը կարճ էր՝ 9 տարի, այն ավարտվեց 1943 թ-ին, ավելի ճիշտ մոռացվեց ժամանակի պահանջով, քանի որ մարդիկ շատ էին հեռացել իրադարձություններից եւ հերոսներից։
Այսօր, մենք բուլղարներս եւ հայերը միասին, պետք է կարդանք եւ երբեք չմոռանանք այս հեքիաթը, որովհետեւ պատմությունը ցույց է տալիս, փոքր ազգերի ճակատագիրը շատ հաճախ փոփոխվում է մեծ ազգերի որոշակի շահերի պատճառով։ Դրա համար մենք պետք է միշտ հիշենք ու հպարտանանք մեր հերոսներով, որոնք պայքարել են անկախության համար, հատկապես, մեր հերոսները ընդհանուր են 2 ժողովուրդների՝ հայերի եւ բուլղարների համար։
XX դարի 30-ական թվականների կեսերի փոքրիկ Ալիֆակովո գյուղը /1934թ ունի 321 բնակիչ, 56 տնտեսություն եւ 49 տուն/ գտնվում էր Բալտաճի համայնքում /այժմ Սեքիրովո/՝ Պլովդիվի մոտ։
Բուլղարիայի ներքին գործերի առողջապահության նախարար Պետր Միտիլեւի 1934թ Օգոստոսի 9-ի №2820 հրամանի համաձայն Ալիֆակովո գյուղը վերանվանվեց Անդրանիկովո ։
Անհրաժեշտ նախապատմություն.
1931թ ներքին գործերի եւ առողջապահության նախարար Նիկոլա Մուշանովը ստեղծում է մի հանձնաժողով, որը պետք է զբաղվի Բուլղարիայի թագավորությունում որոշ տեղանունների փոփոխման հարցերով։ Այդ հանձնաժողովը գլխավորում էին նախարարության գլխավոր քարտուղար Ն.Պանիցան, Ռազմական նախարարությունից գնդապետ Իվան Ստոյչեվը ժողովրդական լուսավորության նախարարությունից՝ գլխավոր հրահանգիչ Վլ. Նիկոլովը։ Ավելի հետաքրքիր է հանձնաժողովի գիտական կազմը. պրոֆեսորներ՝ աշխարհագրագետ Անաստաս Իշիրկով, պատմաբան Գավրիլ Կացարովը պատմաբան Վասիլ Ն. Զլատարսկի, լեզվաբան Ստեֆան Մլադենով, թուրքերենի դասախոս Սոֆիայի համալսարանից Դիմիտր Գադժանով եւ Ռազմական նախարարությանը կից Աշխարհագրության ինստիտուտի դասախոս Դիմիտր Իլկով ։ Ավելի ուշ հանձնաժողովի աշխատանքներում ներգրավվում են պրոֆեսոր Ալ. Բալաբանովը, թրքագետ Վլ. Խինտալովը եւ գրող, ժողովրդի ներկայացուցիչ Տրիֆոն Կունեւը ։
1932թ հանձնաժողովը ներկայացնում է նախագծի տարբերակը հաջորդ նախարար Ալ. Գիրգինովին, որտեղ Ալիֆակովո գյուղի դիմաց գրված էր Անդրանիկովո եւ 2 տարի հետո այն հաստատվեց նախարար Միդիլեվի հրամանով։ Նոր անվանումը տրված էր ի պատիվ հայ ազատագրական գործիչ Անդրանիկի։
Կարդացեք նաև
Հայերին պատմել Անդրանիկի մասին ավելորդ է, այդ իսկ պատճառով հաջորդող տողերը բուլղարների համար է, որպեսզի իմանան ու հիշեն Անդրանիկին։
Անդրանիկ Թորոսի Օզանյանը /25.02.1865 – 31.08.1927/ հայ ժողովրդի լեգենդար զավակը, որը անձնվիրաբար կռվեց թուրքական զավթիչների դեմ, գեներալ /1917/, 1907թ-ից ապրել է Բուլղարիայում, Գալաթա գյուղում, որը հիմա Վառնայի թաղամասերից մեկն է։ Բալկանյան պատերազմի սկզբից մասնակցել է մարտերին՝ հավաքելով հայկական կամավորական ջոկատ, որը 1912 թ. հոկտեմբերի 16-ին մտել է 12-րդ լոզենգրադյան ջոկատի մեջ եւ ներգրավվել Մակեդոնա-Օդրինյան գնդում ։ Չոկատի հրամանատարն էր Գարեգին Նժդեհը, իսկ Անդրանիկը հիշատակվում է որպես «վոյեվոդա»։ Սկզբնական շրջանում ջոկատ ունեցել է 231 զինվոր, այնուհետեւ միացել են եւս 42։
ճոկատը ակտիվ մասնակցություն է ցուցաբերել Մստանլի /1934թ.-ից Մոմչիլգրադ/, Ուզուն Խիմեդլերի /1934թ.-ից Պրոտոկերովո , իսկ 1966թ.-ից Օռլիցա/ եւ Բալկան տորեսի շրջաններում մղվող նոյեմբերյան մարտերին։ Ուզուն խիմետլերի մարտում տվել են 7 զոհ եւ 16 վիրավոր։
Ջոկատը կազմալուծվեց 1913թ. մայիսի 28-ին։ Մարտական գործունեության համար ջոկատն արժանացել է բազմաթիվ պարգեւների. «հերոսության համար» 25, «մարտական հաջողությունների համար» 10 շքանշանների, իսկ ջոկատի դրոշին ամրացվել «հերոսության համար» շքանշան ։
Մարտական նվաճումների համար Անդրանիկը արժանացավ «Քաջության համար» Ոսկե խաչ II աստիճանի շքանշանի եւ նրան տրվեց ենթասպայի աստիճան։ Նրան շնորհվեց Բուլղարական հպատակություն, «Քաջություն համար» արծաթե խաչ IV եւ III աստիճանի շքանշան, ինչպես նաեւ կառավարության կողմից սահմանվեց հատուկ թոշակ։
Բուլղարիայում ապրեց մինչեւ 1914թ. հուլիս ամիսը։ Նա այնուհետեւ դարձյալ ընդգրկվեց հայ ազատագրական շարժման մեջ ։
Անդրանիկը մահացավ Ֆրեզնոյում /ԱՄՆ, նահանգ Կալիֆորնիա/։ 1928թ. հունվարին վերահուղարկավորվեց Փարիզի Պեր-Լաշեզ գերեզմանոցում, իսկ 2000թ. նրա աճյունը տեղափոխվեց Հայաստան եւ թաղվեց Եռաբլուրում ։
Հայտնի չէ, թե ինչու դեռեւս 1932թ. պատմաբան Պետր Մութավչիեւը դեմ արտահայտվեց Ալիֆակովո գյուղի Անդրանիկովո վերանվանմանը եւ գրեց. «Պլովդիվի շրջանի Ալիֆակովո գյուղը վերանվանվեց Անդրանիկովո, սա նշանակում է, որ բուլղարացված թուրքական անվանումը փոխարինվեց մեկ այլ անվամբ, որը հայկական է։ Հավանաբար, այդ պահին հանձնաժողովը ցանկացել է հայտնել իր երախտագիտությունը մի անձնավորության, որը հայ հեղափոխական էր, որը երկար տարիներ վայելում էր մեր երկրի հյուրընկալությունը եւ իր մասնակցությունը բերեց Բալկանյան պատերազմին, նրա հերոսությունը այնքան էլ ինծ հայտնի չէ, բայց նա ինչ էլ, որ արած լիներ իր ազգային վրեժը լուծելու համար է արել, քանի որ թուրքերը հայերի ոխերիմ թշնամիներն են։ Այդ պատերազմում մասնակցեցին նաեւ այլ ազգություններ, կամավորներ եւ մակեդոնացիներ դեր չկատարեցին, քան Անդրանիկը։ Ինչ որ այդպես շռայլորեն չանմահացան նաեւ նրանց անունները։ Օտար անունների փոխարեն հանձնաժողովը կարող էր վերցնել Յավորովի, Չեռնոպեեւի կամ նրանց նման մարդկանց անունները, որոնք մի ամբողջ դարաշրջանի պատմություն են կերտել մեր ժողովրդի համար ։ » Սակայն եկեք ներենք նրա անտեղյակությունը…
Գյուղը որպես այդպիսին չի երեւում 1931թ.-ի օրենքի նախագծում ։ Անդրանիկի անունով վերանվանումը առաջարկվեց հանձնաժողովի կողմից 1931-32թթ ։ Հանձնաժողովի անդամներից գոնե 2-ը անձամբ ճանաչում էին Անդրանիկին։ Դրանք էին՝ գնդապետ Իվան Ստոյչեւը, որը համհարզ էր Մակեդոնա-Օդրինյան գնդում եւ գրող Տրիֆոն Կունեւ Բոյաճիեւը, որը որպես ենդասպա կազմակերպեց եւ ղեկավարեց 12-րդ լոզենգրադյան ջոկատը, որի մեջ, բացի հայկական ջոկատից մտնում էին պատանեկան լեգիոնը շվեյցարական բանակի ենթասպա Լուի Այերի գլխավորությամբ եւ 3-րդ գունդը Մակեդոնա-Օդրինյան Բուրգասյան եղբայրության կամավորներ ։
Հանձնաժողովը հաշվի չէր առել գյուղի բնակիչների կրոնական պատկանելիությունը, նրանք կաթոլիկներ էին։ Միայն 9 տարի հետո գյուղի բնակչության ճնշման տակ փոխվեց գյուղի անվանումը՝ Անդրանիկովոն վերանվանվեց Պարչեւիչ, այն կաթողիկ արքեպիսկոպոս Պետր Պարչեւիչի ազգանվան պատվին էր վերանվանվել ։
Եթե հանձնաժողովը այժմյան Կրջալիի շրջանի գյուղերից մեկը անվաներ Անդրանիկովո, կարող էր հավանաբար պահպանվել, որովհետեւ այստեղ մի քանի գյուղեր կրում են Մակեդոնա-Օդրինյան գնդի մարտիկների անունները։
Անդրանիկի անունով շատ երկրներում՝ Հայաստանում Ֆրանսիայում, Արգենտինայում, ԱՄՆ-ում եւ Բուլղարիայում կոչվել են հրապարակներ, փողոցներ, դպրոցներ, մայրուղիներ, Երեւանի մետրոպոլիտենի կայարաններից մեկը, կան շատ հուշաքարեր, տարբեր երկիրներում, չկա ոչ մի բնակավայր նրա անունով, Բուլղարիայի Անդրանիկովո գյուղը կլիներ միակը, եթե 1943թ. չվերանվանվեր։
Այս հոդվածը գրելու պատճառը այն էր, որ իմ ծանոթներից ու ընկերներից ոչ մեկը չգիտեին Անդրանիկովո գյուղի գոյության մասին։
Եվ այսպես, եղել է մի ժամանակ մի գյուղ Անդրանիկովո անունով։ Չնայած որ գյուղի անվանումը տեւել է միայն 9 տարի, այնուամենայնիվ մեզ միշտ կհիշեցնի հայկական կամավորական գնդի հերոսական գործունեության մասին Բալկանյան պատերազմում, Գարեգին Նժդեհի եւ ազգային հերոս քաջ Անդրանիկ Օզանյանի մասին։
Գլխ. ասիստենտ Պեյո Միխայլով
Պլովդիվի Գյուղատնտեսական Համալսարան
Այս հոդվածը գրելու պատճառը այն էր, որ իմ ծանոթներից ու ընկերներից ոչ մեկը չգիտեին Անդրանիկովո գյուղի գոյության մասին։
[1] Статията е изнесена като доклад на научната конференция „Арменците и Балканската война“, организирана от Хай Тад–България, провела се на 5–6 април 2013 г. в София.
[1] Държ. вестник, № 109, 14 август 1934, с. 1750
[1] ЦДА, ф. 371к, оп. 5, а.е. 698, л. 1–6.
[1] Василев, Ст. П. Новите промени на селищните имена у нас. – Родна реч (Казанлък), 1932/33, № 1, септ. 1932, с. 19. ♦ Вж. и: Новите имена на населените места. – Утро, № 6869, 15 юли 1932.
[1] Преименоване на селища според проекта на особната комисия. – Заря, № 3257, 20 юли 1932; ♦ Преименованите селища с чужди имена. – Зора, № 3911, 20 юли 1932; ♦ Новите наименования на населените места. – Утро, № 6876, 23 юли 1932.
[1] Гиев, Георги. Имената на нашите градове, селища, планини и реки. Пловдив, 1947, с. 19. ♦ Вж. и: Делибашева, Анна. Топонимията на североизточната пета на бившата Пловдивска околия. Дипломна работа. В. Търново, 1979, с. 33: По името на арменския прогресивен офицер от Балканската война Антраник.
[1] Арменска доброволческа рота. – В: Българската армия в първата Балканска война 1912–1913 г. Енциклопедичен справочник. С., 1997, 21–22.
[1] Константинов, Димитър. Арменската рота в Освободителната война 1912–1913 г. Хасково, 1914; ♦ Илиев, Илия. Арменската доброволческа рота в Балканската война 1912–1913 г. С., 1989.
[1] <https://ru.wikipedia.org/wiki/Озанян,_Андраник_Торосович>(31 март 2013).
[1] Мутафчиев, П. Новите имена на нашите селища. – Мир, № 9651, 10 септ. 1932.
[1] (Проект на) Закон за променяване имената на някои населени места в Царството. – Съхранява се в: Научен архив на БАН, ф. 154к Стефан Младенов, оп. 1, а.е. 182, 28 л.
[1] Преименоване на селища според проекта на особната комисия. – Заря, № 3257, 20 юли 1932; ♦ Преименованите селища с чужди имена. – Зора, № 3911, 20 юли 1932; ♦ Новите наименования на населените места. – Утро, № 6876, 23 юли 1932.
