«Ազատություն»TV-ի «Ծպտյալ կյանք» վավերագրությունը, որ Ցեղասպանության ժամանակ հարկադրաբար հավատքն ու ազգությունը փոխած հայ ընտանիքների մասին է, Նյու Յորքի փառատոնի եզրափակիչ փուլ է անցել: Այս մասին «Առավոտին» տեղեկացրեց «Ազատություն» ռադիոկայանի հայկական ծառայության տնօրեն Հրայր Թամրազյանը:
Պարոն Թամրազյանը պատմեց, որ դեռեւս ասպիրանտուրայում սովորելու տարիներին, երբ ուսումնասիրում էր 19-րդ դարի մամուլը, մասնավորապես՝ «Մշակը», բազմաթիվ տեղեկություններ է հավաքել ոչ քրիստոնյա հայերի մասին: «Այն ժամանակ բանավեճ կար՝ եթե Էջմիածնական եկեղեցուն չես դավանում, ուրեմն հայ չես…Հիշում եմ, հենց «Մշակ» թերթում էր տպագրվել, որ ոչ պաշտոնական տվյալներով՝ Թուրքիայում ապրում է ավելի քան մեկ միլիոն մահմեդական հայ»,- ասում է մեր զրուցակիցը: Փաստում է, որ Հայոց ցեղասպանությունը միայն 1915-ին չի եղել, այն շարունակական գործընթաց էր, որի արդյունքում Արեւմտյան Հայաստանի տարածքում մարդիկ մահից ու հալածանքներից փրկվելու համար ստիպված կամ հարկադրաբար դավանափոխ են եղել: «Ինչքա՜ն ծանր է ինքնության ճգնաժամը. մի կողմից մարդը էթնիկ հայ է, մյուս կողմից՝ մահմեդական, բայց իրեն չեն ընդունում ո՛չ քրիստոնյաները, ո՛չ մահմեդականները: Մե՜ծ ողբերգություն է»,- ասում է պարոն Թամրազյանը:
Մեր զրույցի ժամանակ նա վկայակոչեց Հրանտ Դինքի հայտնի ուսումնասիրությունը, եւ ոչ պաշտոնական վիճակագրությունը, որի համաձայն Թուրքիայի տարածքում 100 հազարից մինչեւ 5 միլիոն մահմեդականացած հայ կարող է լինել: Քանի որ խնդրին ամբողջական անդրադարձ չէր արվել, Հրայր Թամրազյանը հղացել է նման մի ֆիլմ նկարելու գաղափարը. «Մանավանդ շատ լավ հնարավորություններ ունենք, լավ լրագրողներ ու լավ տեխնիկա»: Նա ծպտյալ հայերին էլ է համարում ցեղասպանության զոհեր, իր ձեւակերպմամբ՝ ողջ մնացած զոհեր: Ու պատահական չէ ֆիլմի հերոսներից մեկի այն արտահայտությունը, որ իրենց վերաբերվում են որպես վերացող կենդանատեսակի:
Պարզեցինք, որ դժվարություններ են ունեցել ֆիլմի վրա աշխատելիս, քանի որ Թուրքիայում հեշտ չէ, օրինակ, տեսախցիկով մզկիթ մտնելը, ինչ-ինչ մարդկանց ու տարածքներ նկարելը: «Ծպտյալ կյանք»-ում, ի թիվս այլոց, խոսում է թուրք իմամը, նշվում է, որ Մուշ քաղաքի բնակչության մեծ մասը հայեր են եղել, ինքն էլ լավ հավատացյալներ ունի, որոնք ծագումով հայեր են: «Ես մտածում էի, որ դա էլ պետք է ցույց տալ, ոչ թե միայն ոչնչացված մեր եկեղեցիները: Ինձ թվում է՝ հաջող է ստացվել…Բոլոր նյութերը հավաքելուց հետո ամենածանրը այդ ամենը ֆիլմ դարձնելն էր ու երաժշտության ճիշտ ընտրությունը: Բարեբախտաբար, ժամանակին Հովհաննես Չեքիջյանի երգչախմբում եմ երգել եւ ունեմ երաժշտություն ընտրելու ունակություն: Դա մաեստրոյից եմ սովորել: Չէ՞ որ երաժշտությունը նյութերը միմյանց կապելու շաղախն է, շունչը՝ հատկապես վավերագրական ֆիլմերում: Մեր նկարահանումներն իրականացրել ենք Հայաստանում, Թուրքիայի արեւմտյան, եվրոպական մասերում, տարբեր քաղաքներում ու գյուղերում, որպեսզի կարողանանք պատմել այն, ինչ ուզում էինք անել երկար ժամանակ: Շուրջ 50 ժամ նկարված նյութից ստեղծվել է «Ծպտյալ կյանքը», որի հետեւում տաղանդավոր ու պրոֆեսիոնալ թիմ է կանգնած»,-հայտնեց Հրայր Թամրազյանը:
Կարդացեք նաև
Նախագծի հեղինակի համոզմամբ, այս ֆիլմից ոչ միայն հայը տեղեկություններ կքաղի, այլեւ օտարերկրացին կհասկանա՝ ինչի մասին է խոսքը: «Երբ ֆիլմը մեր ռադիոկայանում ցուցադրվեց, մարդիկ ուղղակի ապշել էին, շատերը խնդրի մասին ընդհանրապես տեղյակ չէին, կան մահմեդական, թուրքական, թրքալեզու, միջինասիական ծառայություններ, պակիստանցիներ…Զարմացած էին: Պատկերացրեք, որ ֆիլմը բացարձակ առաջին մրցանակի է արժանացել»,- ուրախությամբ նշեց մեր զրուցակիցը:
«Ծպտյալ կյանքում» ուղերձներ կան, օրինակ այն, որ շատերի տատիկները հայ են, պապիկները՝ ոչ, ու շատ «թափանցիկ» է այդ ակնարկը, թե ինչու է այդպես, կամ՝ Դերսիմի քաղաքապետարանում աշխատող Դարա Մելիքե Գյունալի մտահոգությունը, որ հաճախ իրենց քաղաք այցելությունն ընդամենը էկզոտիկ տուրիզմ է, որից հետո գնում ու հեռվից իրենց մեղադրում են հայ չմնալու համար: Հզոր է ֆիլմում հնչող Հրանտ Դինքի այն արտահայտությունը, որ չպետք է մեր անցյալի գերին դառնանք, անցյալը բանտ դարձնենք, պետք է մտածենք ապագայի մասին: «Ազատության» նկարած վավերագրությունը փաստում է, որ ներկայիս Թուրքիայի տարածքում կա հայերի մի բացառիկ աշխարհ. մարդիկ հավատափոխ են եղել, բայց կոնսերվացված մնացել է հայի դիմագիծը: Դա երեւում է նրանց երգերից, տարազներից, թախծոտ աչքերից…ամեն ինչից: Այս մարդիկ ապրում են թուրքերեն, խոսում են քրդերեն, երգում են հայերեն:
Իսկ խառն ամուսնությունների պարագայում, երբ ամուսինը հայ է, կինը զազա-քուրդ, երեխաներին բացատրում են, նրանց բերանով էլ ճշմարտությունն է հնչում, որ կան լավ մուսուլմաններ ու վատ մուսուլմաններ, ու հենց լավ մուսուլմանների շնորհիվ են նախնիները ողջ մնացել: Ծպտյալ հայերից շատերը վախենում են իրենց ինքնությունից, ոմանք ուղղակի ուզում են խաղաղ ապրել՝ ի՞նչ տարբերություն, թե ինչ ազգից են, գենետիկ վախ ունեն: Բայց կան մարդիկ էլ, օրինակ՝ իրեն Արմեն անվանող 50-ամյա տղամարդը, որ պատրաստ են ամենուր բարձրաձայնել հայկական ծագման մասին: Նա ցանկություն ունի գալ Հայաստան, անգամ վարորդ, աղբահավաք աշխատել, թեեւ ընտանիքում սուր կոնֆլիկտ ունի:
Ինչպես արդեն նշեցինք, «Ծպտյալ կյանքը» միաձայն ճանաչվել է «Ազատություն» ռադիոկայանի տարվա լավագույն ֆիլմ ու լայն արձագանք է գտել, ներկայացվել է մի քանի միջազգային մրցույթների, ցուցադրվել Հայաստանում ու մեր երկրի սահմաններից դուրս: Իսկ Նյու Յորքի հեղինակավոր փառատոնի եզրափակիչ փուլ անցնելը Հրայր Թամրազյանը համարում է մեծագույն նվաճում ողջ հայ լրագրողական համայնքի համար:
Youtube-ում տեղադրված է նաեւ «Ծպտյալ կյանքի» թուրքերեն տարբերակը, որի տակ բազմաթիվ մեկնաբանություններ կան: Պարոն Թամրազյանը, վկայակոչելով այդ մեկնաբանություններն, ասում է, որ թուրքերի մեծ մասը շարունակում է մնալ այն կարծիքին, որ 5 մլն իսլամացած հայը ռումբ է՝ դրված Թուրքիայի տակ, հայերը թուրքերի թշնամիներն են եւ այլն: Հավելում է, որ կան նաեւ առաջադեմ թուրքեր, որոնցից շատերն ամեն տարի Ստամբուլի Թաքսիմ հրապարակում ապրիլի 24-ին յուրատեսակ ցույցով նշում են ցեղասպանության տարելիցը, տարբեր համալսարաններում կոնֆերանսներ անցկացնում, գտնում, որ Թուրքիան պետք է առերեսվի իր պատմության հետ:
Հրայր Թամրազյանը կարծում է, որ ծպտյալ հայերի թեման պետք է շարունակել ու նրանց խնդիրը դիտարկելիս երբեք չհակադրել ինքնությունն ու քաղաքացիությունը: Նրա համոզմամբ, «Ծպտյալ կյանքը» ստացված եւ խոսուն ֆիլմ է, որտեղ ասելիքի շարունակությունն ամփոփված է երաժշտության մեջ, մերօրյա կադրերն ու արխիվայինն էլ գրագետ համադրված են: «Ծպտյալ կյանքի» վրա աշխատել են Հայկ Մարգարյանը, Հասմիկ Սմբատյանը, Հեղինե Բունիաթյանը, Սաթենիկ Կաղզվանցյանը, Հովհաննես Մովսիսյանը, Ստեփան Փարթամյանը, Լեւոն Գրիգորյանը, Գարիկ Հարությունյանը, Գարիկ Ազիբեկյանը: Թարգմանությունը թուրքերենից կատարել է Տաթեւիկ Սարգսյանը, հնչյունավորել են Արթուր Կարապետյանն ու Ռուզաննա Հախնազարյանը, իսկ արխիվային նյութերը տրամադրել է Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտը:
ԳՈՀԱՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
27.02.2016
