Aravot.am-ը առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի նախկին խորհրդական, դիվանագետ Ժիրայր Լիպարիտյանին իր հեղինակած գրքի շնորհանդեսի ժամանակ հարցրեց՝ դուք ասում եք, որ 30 տարի մենք ներդրում արեցինք պատերազմի մեջ, հիմա պետք է ներդրում անենք խաղաղության ու դիվանագիտության մեջ, ներկայիս իրավիճակում կա՞ արժանապատիվ խաղաղության հասնելու որեւէ ճանապարհ՝ մանավանդ, որ ձեր ընդդիմախոսները, ամեն անգամ, երբ խոսում եք խաղաղության այս թեզի մասին, մատնացույց են անում հայ զինվորների խոշտանգման դեպքերը, խաղաղ բնակիչներին ռմբակոծելը: Լիպարիտյանը պատասխանեց. «Մեր զինյալ ուժերի վիճակը գիտեք, մեր դաշնակիցների վիճակը գիտեք, մեզ մնում է դիվանագիտությունը: Մտածելու ձեւը պրոբլեմ է մեր մոտ: Այսինքն, մենք պետք է սկզբից սկսենք, ոչ թե վերջից: Մինչեւ պատերազմը նոր իշխանության պատասխանատուներից մեկը մեր տանն էր Բոստոնում, մենք խոսում էինք, երբ հարցրեցի՝ ի՞նչ են հիմա կարողությունները, ասաց՝ հիմա բանակցություններ չկան, ոչ էլ տեսանելի լուծում կա: Ասացի՝ դա եզրակացություն է, դուք հետեւից եք սկսում, ինչպես շատերը, նախ որոշում եք, որ լուծում չկա: Սկսենք սկզբից՝ պրոբլեմ ունենք, մերն է դա ու պե՞տք է լուծենք, որ առաջ գնանք՝ այո՛: Ի՞նչ պիտի պատահի, եթե չլուծենք պրոբլեմը՝ պատերազմ: Պատերազմը գիտենք, որ չենք կարող շահել, 2020-ին էլ գիտեինք, որ չենք կարող շահել, որովհետեւ հստակ է, որ Ադրբեջանի բանակը այն չէր, ինչ 92-ին էր, որովհետեւ նա ունի բարեկամ պետություն, ինչը մենք չունենք: ՌԴ-ն երկու թեւ ուներ՝ մեկը դաշնակից էր, մեկը միջնորդ էր՝ Ադրբեջանին զենք ծախող, մոտիկ ընկերություն անող: Դե իսկ ԱՄՆ-ն ու Ֆրանսիան «ազնիվ խոսքերով» են, խաղաղություն են ուզում մեզ համար, բայց տակը ոչ մի բան չկա: Միջազգային կառույցները ի վիճակի չեն որեւէ բան անելու, միջազգային համակարգ չկա այլեւս: Սովետ, ՆԱՏՕ իրավիճակ չկա, տեսնում եք՝ ինչքան երկրներ օրենքի չեն ենթարկվում»:
Լիպարիտյանն ասաց, որ խաղաղության ծրագիրը մե՛ր ծրագիրը պիտի լինի, որովհետեւ մենք այլընտրանք չունենք. «Մեր այլընտրանքը հետեւյալն է՝ կա՛մ մենք համաձայնում ենք՝ այն, ինչը կարելի է տակավին ստանալ, կա՛մ պիտի առնեն պատերազմով»:
Մեր հարցին՝ ձեզ մատնացույց են անում ադրբեջանցիների խոշտանգումները, իրենց հետ ո՞նց գնանք խաղաղության՝ Լիպարիտյանը պատասխանեց. «Առաջին պատերազմի ընթացքում մենք 700 հազար մարդ տեղահան արեցինք: Մե՛նք արեցինք, այդ մասին խոսո՞ւմ ենք: Ոչ իրենք են իրենց արածների մասին խոսում, ոչ մենք: Դրա բացատրությունը հետեւյալն է՝ ինչ մենք արեցինք, մտածում ենք՝ արդարացված էր, այստեղ է մարդկայինի բարոյական դատողության եւ քաղաքական դատողության տարբերությունը»:
Ժիրայր Լիպարիտյանը պատմեց, որ իր դասախոսություններից մեկի ժամանակ մի կին հարցրել է՝ բա ցեղասպանության ճանաչման հա՞րցը, դա կարեւոր է՝ Լիպարիտյանը պատասխանել է, որ իր համար մուրացկանություն է գնալ ու ուրիշներին խնդրել, թե ցեղասպանություն ճանաչեք. «Իմ «ես»-ը շատ ուժեղ է ու գնալ ու խնդրել որեւէ պետությունից ճանաչել այն, ինչ փաստված է՝ իմանալով, որ ոչ թե փաստեր չկան, այլ իրենց շահերից ելնելով չեն անում, ես ինչո՞ւ գնամ ու խնդրեմ: Անձնապես հետաքրքրված չեմ դրանով, հետաքրքրված եմ, որ Թուրքիան ճանաչի: Երբ այդ տիկինը հարցրեց ցեղասպանությունից, ես պատասխանեցի հարցով՝ արդյոք Զանգելանի մեծ մայրիկը, որ մեր պատերազմից հետո իր թոռնիկի ձեռքը բռնած ստիպված էր իր գյուղը լքել եւ գնալ չգիտեմ ուր, վաղը ինչ պիտի լինի երեխայի կրթությունը, ապրուստը, ճաշը, հացը որտեղից պիտի գա, նվա՞զ մեծ մայրիկ ու թոռնիկ են, որովհետեւ ազերի են, քան այն մեծ մայրը, որ որպես թոռնիկ իր մեծ մոր ձեռքը բռնած Հաճընը լքեց ու չգիտեր որտեղ պետք է հասնի: Արդյոք նվա՞զ մեծ մայր էր: Խոշտանգումները… ժողովրդի ապագան պիտի որոշեք, որովհետեւ ա՞յդ է: Ադրբեջանցին գիտե՞ք ինչ է մտածում՝ դուք 700 հազար փախստական սարքեցիք, դուք Խոջալու արեցիք, 25 տարի մեզ նվաստացրեցիք, դուք այդ ժողովուրդն եք, հիմա մեզնից ի՞նչ եք ակնկալում: Խնդիրն այն չէ, որ սխալ են, կամ ճիշտ են, խնդիրն այն է, որ տարբեր մակարդակի պետություններ են: Այսինքն, ուրիշ պատերազմների մեջ խոշտանգումներ չե՞ն եղել»:
Կարդացեք նաև
Ըստ Լիպարիտյանի, եթե մենք անընդհատ այդ խոշտանգումների մասին խոսենք, շարունակ պատերազմների ու նվաստացման մեջ ենք մնալու. «Մենք եթե ապագա պիտի ունենանք, պիտի կայունություն, միջոցներ ստեղծենք, որ ավելի ուժեղ լինենք: Մենք իրավունք չունենք նույնիսկ ցեղասպանության համար այս ժողովուրդը զոհել, այդ իրավունքը չունե՛նք: Չունենք իրավունք հաջորդ սերնդին պատերազմի ուղարկելու, որ ինչ է անցյալում այս բա՞նը պատահեցավ: Սա ասում եմ՝ որպես պատմաբան: Ինձ համար ամենեն անբարոյական բանն է, ամենամեծ դավաճանությունն է մեր ժողովրդի նկատմամբ, որ որովհետեւ անցյալում սա եղավ, հիմա մենք մերժենք կայունությունը, հանգստությունը, անվտանգությունը, ապահովությունը: Ե՞րբ պիտի գա ներկան մեր ժողովրդի: Մենք իրավունք չենք տալիս ժողովրդին ներկա ունենալու, ապագայի ինչ-որ տեսլականների մասին են խոսում, բայց այդ ժողովուրդն այսօր իրավունք չունի՞, երեխան նորմալ կյանք ունենալու իրավունք չունի՞: Այդ ի՞նչ մտածելակերպ է, որ անդադար տեսլականների հետեւից ենք գնում: Մենք տակավին Վարդանանց պատերազմից դուրս չենք եկել, բարոյական հաղթանակների փոխարեն իրական հաղթանակ տարանք ու չունեցանք, իսկական պատերազմական հաղթանակ տարանք, չկարողացանք ապրել հաղթանակով, պետք էր կորցնեինք, 4000 նոր երիտասարդ սպանեինք, 10 հազար վիրավոր, որ հանգստանայինք ու փաստեինք, որ դիմացինը այս տեսակ մարդ է: Երբ պատերազմից առաջ Արտակ Բեգլարյանի հետ խոսում էի, ասում էի՝ չեք հասկանում, պատերազմը պիտի գա ու կորցնենք, ի՞նչ պիտի լինի, մեծ շանս եմ տեսնում, որ պատերազմ պիտի գա, ասեց՝ մեկ մարդու պես կգնանք կկռվենք ու կզոհվենք, ասեցի՝ ինչ է, նոր Ավարա՞յր պիտի սարքեք: Մեզ պետք չէ այդ նոր Ավարայրը: Մեզ պետք է ապրենք, որ նոր շանս ունենանք: Մենք մարտիրոսության սինդրոմ ունենք»:
Հռիփսիմե ՋԵԲԵՋՅԱՆ
