Չարենցի ձեռագրերի ոդիսականը

Մեկնաբանում է չարենցագետ Դավիթ Գասպարյանը

20-րդ դարի հայ մեծանուն գրող Եղիշե Չարենցի տուն-թանգարանը հիմնադրվել է 1964 թ. եւ տեղակայված է այն բնակարանում, ուր բանաստեղծն ապրել է կյանքի վերջին տարիները՝ 1935-1937թթ.: Այս տարի թանգարանը նշելու է հիմնադրման 45-ամյակը: Փետրվարի 12-ին՝ Արփենիկ Չարենցի մահվան տարելիցի օրը, թանգարանում ավելացվել է հետաքրքիր ցուցանմուշներով եւս մեկ բաժին: Նոր անկյունում տեղ են գտել Չարենցի ընտանեկան օգտագործման մասունքներ, անձնական իրեր, գրքեր, բռնադատվածի վկայականն ու ստացած շքանշանները:

Վերջերս լույս է տեսել նաեւ «Չարենցի հետ. հուշեր» (2-րդ մաս) գիրքը, որը կազմել եւ խմբագրել է գրականագետ Դավիթ Գասպարյանը: Նա էլ «Առավոտին» պատմեց, որ գրքի 2 մասերն էլ պատրաստ են եղել դեռ 1989 թվականից: Գիրքը մի ամբողջություն է կազմում. առաջին մասը լույս է ընծայվել 1997-ին՝ Չարենցի 100-ամյակի կապակցությամբ, երկրորդ մասը՝ այս տարի, 20 տարի անց: «Չարենցի հետ. հուշեր» գրքում տպագրված են նաեւ Գեւորգ Էմինի հուշերը, որտեղից տեղեկանում ենք, որ նա ժամանակին վերցրել ու պահել է Չարենցի ձեռագրերը: Չարենցագետ Դավիթ Գասպարյանը նշեց. «Խոսքը շուրջ 20 թղթապանակների մասին է: Երբ Չարենցին ձերբակալեցին, Չարենցի տունը հանձնվեց ուրիշին, իրերն էլ տեղափոխեցին մի ուրիշ, խղճուկ տուն: Տեղափոխողների մեջ է եղել Էմինը եւ այդ ընթացքում բավականին նյութեր է յուրացրել ու տարել իր հետ, պահել է մի ամբողջ կյանք ու չի հանել ասպարեզ: Նրա որդին՝ Արտաշես Էմինը, թույլ է տվել, որ այդ ամբողջը ամերիկացի՝ ծագումով հրեա, գրականագետ Ջեյմս Ռասելը պատճենահանի եւ տանի Հայաստանից: Սա ազգային արժեքների նկատմամբ զազրելի վերաբերմունք է, չի կարելի այդպես, այդ նույնն է, որ Հռիփսիմեի տաճարը քանդեն ու տանեն Ամերիկա»: Գրականագետը նշեց, որ Ջեյմս Ռասելն արդեն 2-րդ գիրքն է հրատարակում, երկուսն էլ, չարենցագետի խոսքերով՝ կիսագրագետ են, գիտականորեն թերի, փաստերը խառնած իրար. «Եվ դա բնական է՝ նա ո՛չ չարենցագետ է, ո՛չ խորը մասնագետ: Դրա հետ մեկտեղ, նա հրապարակում է բանաստեղծություններ, որոնց տալիս է տհաճ մեկնաբանություններ»: Դ. Գասպարյանը նաեւ նշում է. «Ինքը (Ջեյմս Ռասելը- Լ. Խ.), լինելով միասեռական, որը հիվանդություն է, Չարենցի մասին փորձում է այդպիսի մեկնաբանություններ անել… »: Չարենցագետը նշում է. «Պետք է հրապարակել ամեն ինչ, միայն՝ ճիշտ մեկնաբանությամբ: Բայց հիմա այդ մարդը Չարենցի բնագրից կցում է տողեր, արտահայտություններ եւ սխալ մեկնաբանություն է տալիս: Էրոտիկ բանաստեղծությունները պետք է տպագրել, բայց գոնե սխալ չմեկնաբանել»: 2008 թ. սեպտեմբերի 10-ին կազմակերպվեց չարենցյան որոշ ձեռագրերի վաճառքը՝ Չարենցի անվան գրականության եւ արվեստի թանգարանին: Ձեւակերպումն այսպես էր՝ իբր Էմինի տղան այդ ձեռագրերը ժամանակին վաճառել է Աշոտ Շագոյան անունով մեկին՝ գումար չունենալու պատճառով: Եվ հիմա էլ Աշոտ Շագոյանն է վաճառում: «Մանկական խաղեր են, էլի, չի կարելի: 275 էջ չարենցյան ձեռագիր էր, ոչ թե պատճենահանված, այլ բնագիրը, որտեղ կան անտիպ պոեմներ, սեւագրություններ, բազմաթիվ նյութեր, որոնք պետք է ուսումնասիրել, բայց դա չարենցյան ժառանգության ամբողջական ծավալը չէ: Դա այնքանն էր, որքան Էմինի որդին իբրեւ վաճառել էր Շագոյանին: Մնացածի մասին գիտենք Ռասելի հրապարակումներից, որոնք չկան այդ 275 էջի մեջ»,- ասում է Դ. Գասպարյանը: Գումարը չբավականացնելու պատճառով գնվել է ձեռագրերի 70%-ը միայն: Պարոն Գասպարյանի խոսքերով՝ մնացած գումարն էլ կհայթայթեն, կգնեն. «Եվ ճիշտն այն կլիներ՝ եթե վաճառում են, թող վաճառեն ազնվորեն, եւ պետությունը գնի: Մեր ազգային արժեքներին մեր երկրում պետք է տեր լինենք, ոչ թե տանք սրա-նրա ձեռքը ու սպասենք, թե ինչպես են մեկնաբանում մեր մեծին»: