Հարցազրույց ամերիկաբնակ արձակագիր, կինոռեժիսոր Արեգ Ազատյանի հետ:
Արձակագիր եւ կինոռեժիսոր Արեգ Ազատյանի պատմվածքներն ու հոդվածները 2000թ.-ից հրատարակվում են տեղական ու միջազգային հեղինակավոր պարբերականներում։ Նա շուրջ տասը տարի բնակվում է ԱՄՆ-ում, 2020թ.-ից հանդիսանում է «Փեն Ամերիկա» գրողների ակումբի անդամ։ «Էջ» հրատարակչությունը հրատարակել է նրա «Դադարի պահին» պատմվածքների ժողովածուն, որը հեղինակի վեցերորդ գիրքն է։ Զրուցեցինք նրա հետ։
– Պարոն Ազատյան, «Դադարի պահին» գիրքը ձեր առաջին գիրքն է, որ լույս է տեսել հայերենով՝ մեկնելուց հետո։ Ի՞նչ զգացողություններ ունեք, եւ արդո՞ք դուք ձեզ հայ գրող եք համարում։
– Անշուշտ շատ ոգեւորված եմ գրքի լույս տեսնելու կապակցությամբ։ Եվ անկախ նրանից, թե այս պահին որտեղ եմ գտնվում, ցանկացած գրքի լույս ընծայումը մեծ հաջողություն եմ համարում։ Ինչ վերաբերում է իմ՝ հայրենիքից դուրս գտնվելուն եւ ինքս ինձ հայ հեղինակ համարելուն, պետք է նշեմ, որ այս տարիների ընթացքում բազմիցս եղել եմ Հայաստանում, շրջագայել աշխարհով մեկ։ Հայաստանում ապրելու տարիներին շատ հաճախ եղել է, որ տարբեր առիթներով շրջագայել եմ տարբեր երկրներ, երկար ժամանակ բացակայել եմ իմ հայրենիքից, ուստի իմ հայ լինելը բացարձակապես չեմ կապի այն վայրի հետ, որտեղ ֆիզիկապես գտնվում եմ։ Ըստ էության մարդու գտնվելու վայրը, մեծ հաշվով, հայրենիքի հետ չի առնչվում այնքան, որքան նրա ոգու, լեզվի, մտածողության, մշակույթի հետ։ Հետեւաբար, այո, անշուշտ ես ինձ հայ հեղինակ եմ համարում եւ շատ ուրախ եմ, որ այս գիրքը վերջապես երկար դադարից հետո լույս տեսավ։
– «Դադարի պահին» գիրքը յուրահատուկ է, պատմվածքները աբսուրդի ժանրում են։ Ե՞րբ եք գրել, ինչպե՞ս եկավ մտահղացումը։ Ո՞րն է ձեր ուղերձը, ո՞վ է ձեր ընթերցողը։
– Գիրքը գրել եմ ԱՄՆ-ում ապրելու տարիներին։ Գրքի մոտավորապես 80-90%-ը գրվել է հենց այդ ժամանակահատվածում։ Կառուցվածքով բավական պարզ, հեշտ ընթերցվող, կարճ երեսուն պատմվածքներ են։ Աբսուրդի ժանրը գերիշխում է գրքում եւ ըստ էության ուղերձը կամ ասելիքը այն է, որ պատկերացրեք, թե ինչ կլիներ, եթե ժամանակն ընթանար ոչ թե մեկ ուղղությամբ, այլ ժամանակի կառուցվածքը փոփոխված լիներ։ Գրքում ընթերցողը կարող է հանդիպել մեր օրերի, անցյալի, ներկայի, ապագայի հերոսներին, կերպարներին, դեպքերին, հայտնի ու անհայտ իրադարձություններին, որոնք ինչ-որ չափով խառնված են իրար, բայց ոչ թե քաոսային առումով, պարզապես ընթացքն է փոխված։ Աբսուրդը վերաբերում է նրան, թե ինչ կլիներ, եթե ժամանակը այլ կերպ ընթանար։ Եվ որքանով է պայմանական Նապոլեոնի, Մոցարտի կամ որեւէ քաղաքական գործչի, Երկրորդ կամ Առաջին համաշխարհային պատերազմի՝ այդ պահին տեղի ունենալը եւ արդյո՞ք որեւէ բան կփոխվեր, եթե միաժամանակ երեք Նապոլեոն լիներ՝ տարբեր տարիքներում։ Այսինքն՝ բաներ, որ միգուցե առաջին հայացքից շատ ընկալելի են, պարզ են, միեւնույն ժամանակ մտորելու առիթ են տալիս։ Ինչ վերաբերում է նրան, թե ով է իմ ընթերցողը, կարծում եմ այստեղ չկա որեւէ բացառություն՝ ցանկացած մարդ, ով հետաքրքրված է ժամանակակից գրականությամբ, համաշխարհային պատմությամբ, ուզում է, սիրում է կարդալ։ Այստեղ որեւէ սահմանափակում չեմ կարող մտցնել։ Սովորաբար ինձ մոտ մտահղացումը այնպես չէ, որ գալիս է ու սկսում եմ գրել, դա ընթացիկ պրոցես է, երբ ոգեւորված ես ընդհանուր գաղափարով, ուզում ես գրել, սկսվում է ծնվել գաղափարը։ Ունենալով գրքի կառուցվածքը մտքում, ես արդեն մոտավորապես գիտեի ինչ եմ գրելու։ Պետք է ասեմ, որ ԱՄՆ-ում բնակվելը եւ այս նոր միջավայրում լինելը, ճամփորդելը այս գրքի մտահղացման գլխավոր շարժիչ ուժն էր։
– Այս տասը տարիների ընթացքում ինչո՞վ եք զբաղվել ԱՄՆ-ում։ Գիտենք, որ ֆիլմարտադրության մեջ եք, ինչպես նաեւ տեղյակ ենք, որ լույս է տեսել ձեր հեղինակած «Թռչող աֆրիկացի» գրքի անգլերեն թարգմանությունը։
– Վերջին տասը տարիները շատ արագ անցան եւ ըստ էության այս տարիները հագեցած էին ստեղծագործական գործունեությամբ։ Մասնավորապես, ամենահատկանշականներից մեկը «Թռչող աֆրիկացին» իմ նախորդ գրքի ամերիկյան հրատարակությունն էր, որն առաջին անգամ հասանելի է դառնում անգլերերով։ Նազարեթ Սեֆերյանն է թարգմանիչը, հրատարակիչը՝ Frayed Edge Press-ը։ Գիրքը ներկայացվեց American Writers Program հեղինակավոր մեկամյա գրական կոնֆերանսի շրջանակներում, որին հրավիրված էի նաեւ ես՝ որպես պանելիստ, ու ներկայացրեցի գիրքս։ Սա, թերեւս, բավականին նշանակալից ձեռքբերում է ինձ համար եւ ցանկացած գրողի համար, հատկապես ԱՄՆ-ում բնակվող օտարերկրյա գրողի համար։ Այս տարիների ընթացքում զբաղվել եմ ֆիլմարտադրությամբ եւ վերջերս նկարահանեցի իմ առաջին ամերիկյան ֆիլմը՝ ամբողջովին հիմնված ամերիկյան արտադրության վրա։ Ինձ համար մեծ փորձառություն էր աշխատել մարդկանց հետ, ովքեր եղել են նոմինացված «Օսկար» մրցանակի, ովքեր աշխատել են ֆիլմարտադրող հայտնի ընկերություններում, միջազգային փառատոների մասնակիցներ են եղել։
– Ի՞նչ սպասի ձեզնից ընթերցողը մոտակա ժամանակներում։
– Այժմ նոր վեպ եմ սկսել։ Արդեն մեկ տարի է, ինչ հասունացել էր գաղափարը։ Չեմ ուզում շատ փակագծեր բացել, քանի որ նախ շատ դժվար է խոսել մի բանի մասին, որ դեռ չես գրել եւ երբ սկսում ես ներկայացնել ինչ ես գրելու, հետո՝ գրելու ընթացքում, շատ դժվարանում ես, որովհետեւ սկսում ես հիշել այդ ներկայացրածը եւ ամեն բան խառնվում է իրար։ Կարող եմ ասել միայն, որ իմ ոճին բնորոշ աշխատանք է լինելու՝ վեպ մեկ մարդու անցածի, ներկայի մասին՝ որոշակի հետաքրքիր հնարքներով։ Իսկ ընթերցողին կմաղթեմ «Դադարի պահին» գրքի հաճելի ընթերցում, եւ հուսով եմ, որ այդ դադարի պահը երկար չի լինի, շուտով կհանդիպենք նոր առիթներով, գրքերով ու շատ որախ կլինեմ, եթե հնարավոր լինի իմ նոր գրքի շնորհանդեսը կազմակերպել Հայաստանում եւ հանդիպել ընթերցողներին ու պատասխանել նրանց հարցերին։
Սամվել ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
19.04.2024
