ՕՊԵՐԱՅԻՆ ԹԱՏՐՈՆՆ ԷԼ ԹԱՏՐՈՆ Է Ավանդաբար թե թյուրիմացաբար, օպերային արվեստում մենք սովոր ենք ռեժիսուրան ընկալել որպես օժանդակ գործոն։ Բնավ չանտեսելով երաժշտության եւ երգեցողության հիմնարար դերն այս ուրույն գեղարվեստական ասպարեզում, հիմա գոնե կարող ենք ու պարտավոր ենք գիտակցել, թե ինչպիսի վճռորոշ նշանակություն ունի նաեւ բեմադրիչի աշխատանքը։ Իրենց նշանակությամբ հանրաճանաչ օպերային ներկայացումները՝ աշխարհահռչակ երգիչների մասնակցությամբ («Օթելլո», «Աիդա» եւ այլն), հազիվ թե դառնային կատարելության չափանիշ, եթե կատարյալ չլիներ դրանց ռեժիսուրան։ Ժամանակին այդ շատ լավ ապացուցել են նաեւ հայ թատրոնի երախտավորները՝ Արշակ Բուրջալյանն ու Արմեն Գուլակյանը, որոնց ստեղծագործությամբ ազգային օպերային թատրոնի խաղացանկում ծանրակշիռ տեղ գտան «Կարմենն» ու «Անուշը»։ Բայց հետագա տարիներին, չգիտես ինչու, այդօրինակ վերաբերմունքն աստիճանաբար սկսեց մոռացվել եւ միայն, թերեւս վերջին տասնամյակում, Տիգրան Լեւոնյանի հոգատարությամբ փորձեր արվեցին վերականգնելու բեմադրիչի հեղինակությունը։ Ուզում եմ հիշել, թե ինչպես մոտ երեք տարի առաջ, մի հեռուստահաղորդման մեջ ինձ հետ ունեցած զրույցի ժամանակ («Տիգրան Լեւոնյանը յոթ պատասխաններում») մաեստրոն հատուկ խոսեց իր սեւեռուն հոգատարության մասին, օպերային արտիստների արվեստում դերասանական հմտություններ զարգացնելու ուղղությամբ։ Պետք է խոստովանել, որ դեռ այն ժամանակ նշված նպատակին հասնելու համար երկարատեւ եւ հետեւողական աշխատանքի պահանջ կար։ Մեր սովորույթների շրջանակներում շատ դժվար խնդիր է գնալ Բորիս Պոկրովսկու հետքերով։ Թեեւ Լեւոնյանն ավելի վաղ կանխանշել էր իր համար այդ հեռանկարը՝ երբ մայրաքաղաք հյուրախաղերի էր հրավիրել նշանավոր ռեժիսորի ղեկավարած Մոսկվայի երաժշտական կամերային թատրոնը։ Եվ մեր զրույցի պահին էլ ասաց, որ ջանում է օպերային ռեժիսուրայում վերականգնել բուրջալյանական եւ գուլակյանական կուլտուրան։ Բայց դա մոտ երեք տարի առաջ էր։ Դեռ առջեւում էին ամերիկյան հյուրախաղերը, առջեւում էին վարչարարական մաքառումները, առջեւում էր թատրոնից հեռանալը եւ այլն, եւ այլն։ Եկավ 2001 թիվը՝ հայ եկեղեցու եւ ընդհանրապես համայն հայության համար միջազգային չափերի հասնող հոբելյանական տարեթիվ։ Գծագրվեց տոնական միջոցառումների պատկառելի ցանկ, ուր տեղ գտան նաեւ «Պողիկտոս» եւ «Անուշ» օպերաների բացօթյա ներկայացումները Զվարթնոց տաճարում, որ բացառիկ երեւույթ դարձավ մեր իրականության մեջ։ Իհարկե, ճարտարապետական հուշարձաններն օպերային ներկայացումների համար իբրեւ բնական բեմահարդարման միջոցներ օգտագործելն ընդհանուր առմամբ նոր երեւույթ չէ։ Բայց ուրախալի է, որ համաշխարհային օրինակելի փորձը թեւակոխում է նաեւ հայրենական սահմանները։ Հետաքրքիրն այստեղ այն է, որ գեղարվեստական պայմանականությունը համադրվում է իրական պատմության առարկայական միջավայրի հետ։ Ինձ՝ թատերագետիս, իրապես հետաքրքրեց, թե ի՞նչ նորություն է ընձեռում այս բնույթի աշխատանքը։ Պարզվեց՝ դա մի ամբողջ պոեզիա է։ Թեեւ Տիգրան Լեւոնյանն ինձ դիմավորեց մի փոքր տխրադեմ, քանի որ ներկայացումների շարքը, չգիտես ինչու, դադարեցվել էր, սակայն խոսեց եռանդուն եւ ջերմորեն։ Ամեն դեպքում, արվեստագետը երջանիկ էր, որ վաղուց փայփայած երազանքը վերջապես կարողացել էր իրականացնել։ Մի բան, որ Իսպանիայում գործի էր դրվել առանց այլեւայլության՝ սովորականի պես, այստեղ կենսագործելի դարձավ միայն հոբելյանական խանդավառության պայմաններում։ – Գիտես, շաբաթից ավելի է, ինչ ներկայացումներ չեն գնում, բայց այդ վայրն ինձ ասես կանչում է… Մաեստրոյի խոսքերում, անշուշտ, քնարերգության տրամադրություն կար։ Պատահական չէ, որ հիշեց 89-90 թվականները, երբ ոգեւորությամբ ձեռնամուխ եղավ «Արշակ Բ» եւ «Ալմաստ» օպերաների նկարահանմանը։ Չափազանցում չի լինի, եթե ասենք, որ տվյալ ժամանակաշրջանի համար դա վիթխարի նախագիծ էր։ – Միանգամայն անկեղծ, ես առավելապես երջանիկ եմ համարում իմ կենսագրության մեջ վերջին տասնամյակը, որ մեր հայրենիքի անկախության ձեռքբերման տարիներն է ընդգրկում։ Ազատության գիտակցումով ապրելն ամենամեծ պարգեւն է։ Անշուշտ, գաղտնիք չէ, որ հենց այդ շրջանում ես ծանր ճակատագրական բեկումներ ապրեցի։ Եվ, այդուհանդերձ՝ օրհնում եմ այն օրը, երբ ինքնուրույն պետականություն ձեռք բերեցինք,- ավելացրեց նա։ Ես պատրաստվում էի տեղեկանալ նրանից հետագա անելիքների մասին, սակայն անհնար էր չնկատել, որ մաեստրոն խուսափում է այդ ուղղությամբ դատողություններ անելուց։ Եվ, հիրավի, ի՞նչ կարող էր նա ասել իր առաջիկա ծրագրերի վերաբերյալ, երբ նրա հեռանկարային ստեղծագործական ուղին նույնքան անորոշ է, որքան այսօր անկանխատեսելի է հայրենական օպերային արվեստի ճակատագիրն ընդհանրապես։ ԳՐԻԳՈՐ ՕՐԴՈՅԱՆ Պրոֆեսոր
