ԺՆԵՎՈՒՄ՝ ԻՆՉՊԵՍ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ Ամեն անգամ, գտնվելով Հայաստանից դուրս, ակամա փորձում ես տեղեկանալ տվյալ երկրում հանգրվանած մեր հայրենակիցների նիստուկացի, զբաղմունքի, հայկական եկեղեցի ունենալու մասին եւ ընդհանրապես զգալ, թե որքանով է հայկականը պահպանվում օտար ափերում: Շվեյցարիայում հայերը հաստատվել են ջարդից հետո: Նրանք եղել են ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած 10 տարեկան որբեր: Արմատներ գցելով օտար ափերում, հետագայում դարձել են Բենյանի դպրոցի ուսուցիչներ, եւ աստիճանաբար ծխացել է հայկականը: Կազմակերպվել են սկաուտական, ֆուտբոլի, բասկետբոլի եւ այլ խմբակներ: Իսկ ավելի ուշ, Հակոբ Թոփալյանի ակտիվ ջանքերով, Ժնեւում կառուցվել է հայկական եկեղեցին, հիմնադրվել է հայկական կենտրոն, դպրոց, գրադարան: Ներկայումս հայ կենտրոնը յուրովի շունչ ու կենդանություն է վերապրում շնորհիվ Նեւրիկ Ազատյանի, որի անձնվեր գործունեության արդյունքում այսօր արդեն թեւածում է նաեւ հայկական պարը ոչ միայն Ժնեւի, այլեւ Շվեյցարիայի ու Եվրոպայի տարբեր քաղաքների բեմահարթակներից: Կենտրոնի աշխատանքներին առավել մանրամասն ծանոթանալու նպատակով զրուցեցինք տիկին Ազատյանի հետ: 1976 թ. նա ամուսնու եւ երկամյա տղայի հետ ուսումը շարունակելու նպատակով Պարսկաստանից եկել է Շվեյցարիա եւ պարսկական հեղափոխության պատճառով հետագայում որոշել են մնալ այստեղ: Ն. Ազատյանի առաջին աշխատանքն այստեղ պարախումբ հիմնելն էր, քանի որ պարի միջոցով նա կարողացավ հայ երիտասարդությանը փոխանցել հայի սովորույթներն ու անցյալը: Պարային խմբի անդամների թիվը նա աստիճանաբար 8-ից հասցրեց 40-ի, եւ խումբը կառավարության հրավերով մասնակցեց շատ միջոցառումների շվեյցարական տարբեր գաղութներում: 1996թ. տիկին Ազատյանն ստանձնել է նաեւ հանրակրթական դպրոցի պատասխանատվությունը: Այսօր, 6 տարի անց, դպրոցն ունի 34 աշակերտ, որոնք հնարավորություն ունեն սովորելու հայոց լեզու, հայ գրականություն, հայոց պատմություն, աշխարհագրություն՝ եւ արեւմտահայերենով, եւ արեւելահայերենով: Ն. Ազատյանի հավաստմամբ, ֆրանսիացիների հետ հանդիպումների ժամանակ ակնհայտ է եղել նրանց զարմանքը, որ այս փոքրիկ գաղութն ունի գրադարան, դպրոց, պարախումբ: Օրինակ, Ամերիկայի Կալիֆոռնիա նահանգն ունի 600 հազար հայություն, բայց վստահաբար կարելի է ասել, որ կազմակերպչական աշխատանքներն անհամեմատելի են Ժնեւի այս փոքրիկ հատվածի հետ: Իրավ, լինելով Ժնեւի հայկական կենտրոնում, մոռանում ես, որ Հայաստանից դուրս ես գտնվում: 1999 թ. ՀՀ նախագահ Ռ. Քոչարյանի մասնակցությամբ է կենտրոնում բացվել գրադարան, որը համալրված է լեզվաբանության, գրականության, աշխարհագրության, պատմության, հայագիտական հարուստ գրականությամբ: Գրադարանում պահպանվում է նաեւ 1317թ. ձեռագիր գիրք, որն, ըստ լուրերի, գրվել է Վանա լճից ոչ հեռու Լիմ քաղաքում, Թոհմա անունով պատմիչի կողմից եւ ամփոփում է Սարգիս Շնորհալիի կյանքը։ Ի դեպ, ձեռագրից աշխարհում երկու օրինակ գոյություն ունի եւ, բարեբախտաբար, մեկը գտնվում է Ժնեւում, իսկ մյուսի գոյությունը դեռեւս անհայտ է։ Ժնեւի հայկական դպրոցում աշակերտների ուսուցմամբ զբաղվում են նաեւ Հայաստանից ժամանած հայ մանկավարժներ՝ Հասմիկ Մելիքսեթյանն ու Վալյա Դադոյանը։ Փաստն ինքնին խոսուն է, քանի որ աշակերտների գիտելիքների հարստացման գործում արդյունքներն անկասկած կրկնակի կլինեն։ Հասմիկ Մելիքսեթյանն արդեն 5 տարի է բնակվում է Ժնեւում։ Մեծ է տիկին Մելիքսեթյանի պատասխանատվությունը, քանի որ դպրոցը ձեւավորվում է իր դասարանից։ Ներդնելով մանկավարժի փորձառությունը՝ տիկին Մելիքսեթյանը գոհ է տարվա արդյունքներից, քանի որ երեխաները խոսելով արեւմտահայերեն, չէին հասկանում արեւելահայերենը, բայց այսօր խնդիրը հաղթահարված է։ Ի դեպ, վերջին տարիներին Հայաստանից օտար ափերում բնակվող հայ ընտանիքներում երեխաները շատ շուտ մոռանում են մայրենին, մինչդեռ սփյուռքում մշտապես բնակված հայ ընտանիքներում երեխաներին պարտադրում են սովորել հայերեն։ Խնդրի վերաբերյալ տիկին Մելիքսեթյանը նշեց, որ «Հայաստանից եկածը աշխատում է, որ երեխան շուտ տիրապետի օտար լեզվին, այդ իսկ պատճառով շատերը տանն անգամ երեխաներին ստիպում են խոսել ֆրանսերեն։ Իսկ այստեղ ծնված երեխան անմիջապես տիրապետում է օտար լեզվին, ուստի ծնողը ցանկություն ունի, որպեսզի խոսի նաեւ հայերեն։ Ծնողներ կան, որ ընդհանրապես հայերեն չգիտեն, բայց տեսնելով երեխաների առաջադիմությունը, հոգեկան մեծ բավականություն են ստանում։ Մեր հիմնական նպատակը հայեցիության պահպանումն է»։ Մանկավարժ Վալյա Դադոյանը երեք տարի է ապրում Ժնեւում եւ դասավանդում հայկական դպրոցում։ «Հայկական յուրահատկություն կա. օտար լեզուն ընդունել առավել ձգտումով։ Հայ ընտանիքում ֆրանսերեն խոսելը դրական են համարում, մինչդեռ 2017230 տարուց ի վեր այստեղ ապրող հայերը, նրանց երեխաները հայերեն են խոսում, հայկական գրքեր են կարդում, պահպանում են հայկական նիստուկացը։ Իսկ Հայաստանից եկած երեխաները հայկական կենտրոն հաճախելու առաջին օրն անգամ ֆրանսերեն էին խոսում, խաղը, նիստուկացն ամբողջությամբ ֆրանսերենով էր։ Մեծ դժվարությամբ հաջողվեց արգելել եւ ներշնչել հայերենը։ Երեխաներն իրոք դժվարանում են, որովհետեւ ֆրանսերենին տիրապետելով, մայրենին օտար են համարում»։ Ի տարբերություն Հայաստանի դպրոցների, տիկին Դադոյանը նշեց, որ «այստեղ յուրաքանչյուր աշակերտին պահանջվում է անհատական մոտեցում, քանի որ հայերենի իմացությունը տարբեր է, ինչը բարդացնում է մանկավարժի աշխատանքը։ Դասագրքերը բերվում են Հայաստանից, նյութերը հնարավորինս պարզեցվում են, որովհետեւ կան աշակերտներ, որոնք ընդհանրապես հայերեն չգիտեն։ Կան նաեւ Հայաստանից եկած երեխաներ, որոնց բառապաշարը բավականին ցածր մակարդակի վրա է։ Այստեղ տարվում է բոլորովին այլ մանկավարժական աշխատանք եւ լեզվի ուսուցմանը զուգահեռ, երեխաների գիտելիքները հարստացնում ենք նաեւ այլ առարկաներով։ Հիմնականում ծնողներն են նախընտրում ինչ սկզբունքով երեխային դասավանդենք, քանի որ ոմանք ցանկանում են զարգացնել միայն բանավոր խոսքը, ոմանք՝ նաեւ գրավորը»։ ԱՐԱՔՍ ՍԱՖԱՐՅԱՆ Շվեյցարիա