Որը, սակայն, առայժմ չի կարողացել նորմալ պետություն կառուցել
Վերջերս «Երեւան մոլում» իրականացված ակցիայի ժամանակ մեր համաքաղաքացիների ցուցաբերած չափից դուրս մեծ խանդավառությունը առիթ տվեց շատերին կրկնելու ավանդական բանաձեւերը՝ «չէ, մենք ազգ չենք», «այդպես էլ ազգ չդարձանք», «բա 30-40 տարի առաջ այդպիսի՞ն էինք՝ էս վերջերս ենք փչացել»: Նախ՝ նման ակցիաների ժամանակ բոլոր ազգերն իրենց նման ձեւով են պահում: Երկրորդ՝ մենք շատ նորմալ ազգ եղել ենք եւ կանք, եվրոպական ազգերից մեկն ենք:
Մենք եվրոպացի բանաստեղծ, աստվածաբան եւ փիլիսոփա Գրիգոր Նարեկացու ազգն ենք՝ Նարեկացու, որին Հռոմի պապը վերջերս ճանաչել է Տիեզերական եկեղեցու վարդապետ: Դրանով Վատիկանը, բացի ընթացիկ՝ Ցեղասպանության 100-ամյակի հետ կապված քաղաքական խնդիրներին անդրադառնալուց, ընդգծել է, թե քաղաքակրթական որ ուղղությանն ենք մենք պատկանում: Մենք եվրոպացի բանաստեղծ Եղիշե Չարենցի ազգն ենք՝ հանճարի, որը զարմանալի զուգադիպությամբ գրեթե նույն ժամանակաշրջանում մեկ այլ «բազմաչարչար» ժողովրդի ներկայացուցչի՝ Ջեյմս Ջոյսի հետ միասին անդրադարձել է հույն դիցաբանության հերոսուհի՝ Նավզիկեի թեմային: (Ի դեպ, կարծում եմ, ժամանակն է, որ այսօր հայ գրողները, հետազոտողները նորովի անդրադառնան մեր երկու մեծություններին եւ բացատրեն մեզ, թե ինչով են նրանք այսօր՝ 21-րդ դարի երկրորդ տասնամյակում, հետաքրքիր մեզ եւ աշխարհի համար: Այդ հետաքրքրությունը, պետք է ենթադրել, «բազմաչարչարությունից» դուրս է):
Հայ ազգի հետ ոչինչ չի պատահել: Ճիշտ այնպես, ինչպես բոլոր մնացած ազգերի հետ: Ազգը ոչինչ եւ ոչ ոք չի կարող «փչացնել»: Կամ հակառակը՝ «կատարելագործել»: Այլ հարց է, որ մեզ առայժմ չի հաջողվել ստեղծել ժամանակակից, զարգացած պետություն, որը կհամապատասխաներ մեր քաղաքակրթական ընտրությանը: Դա կապ չունի ազգի հետ, դա Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների խնդիրն է: Չփորձենք մեզ արդարացնել, սակայն հիշենք, որ նման պետություն կառուցելը այնքան էլ հեշտ չէ: Հիշենք, օրինակ, որ դեռեւս 90 տարի առաջ Միացյալ Նահանգներում ուսուցիչներին դատում էին Դարվինի տեսությունը դասավանդելու համար, իսկ 50 տարի առաջ նույն երկրում սեւամորթ ամերիկացիներն իրավունք չունեին ավտոբուսներում «սպիտակների» նստարանները զբաղեցնել:
Կարդացեք նաև
Կատարելություն, մի խոսքով, ոչ մի տեղ չկա եւ չի եղել: Բայց եկեք, այնուամենայնիվ, փորձենք հասկանալ, թե ինչն է մեզ խանգարում նորմալ պետություն կառուցել: Երեւի, շատ բաներ, բայց իմ կարծիքով՝ արմատները խղճի սխալ հասկացված ազատության մեջ է: Կամ, եթե թույլատրվի մի փոքր բառախաղ՝ խիղճը ամեն բանից ազատելու մեջ: Եվ այդ մտածողությունը հատուկ է թե՛ այսօրվա վիճակին, թե՛ նախորդ տասնամյակներին:
Ովքե՞ր են պայքարում «խղճի ազատության» համար: Հիմնականում նրանք, ովքեր ոչ մի բանի չեն հավատում եւ այդ հարցին մոտենում են ձեւականորեն, զուտ որպես «մարդու իրավունքների», ոչ թե որպես հոգեւոր հարցի: Ովքե՞ր են պայքարում «խղճի ազատության» դեմ: Նրանք, ովքեր կարծում են, թե հավատացյալ են եւ վախենում են, որ այդ ազատությունը կվնասի իրենց կրոնական համայնքին: Ինչպես գրում էր ռուս փիլիսոփա Նիկոլայ Բերդյաեւը՝ հանուն կամ ընդդեմ խղճի ազատության պայքարելու համար պետք է նախեւառաջ խիղճ ունենալ:
Թե կոմունիստական եւ թե հետկոմունիստական Հայաստանում տարածված է այն մոլորությունը, թե յուրաքանչյուր քայլ դեպի ազատություն մեխանիկորեն ենթադրում է ազատություն ինչ-որ «կապանքներից», նախեւառաջ՝ կրոնական: Ուղիղ տեքստով դա այսօր, իհարկե, չի ասվում, հակառակը՝ մեծամասնությունը հիմա մկրտվում եւ պսակվում է եկեղեցում, բայց դա որեւէ հավելյալ հոգեւոր պարտականություն մարդկանց վրա, որպես կանոն, չի դնում: Եթե մարդը վստահ չէ, որ, օրինակ, գողանալը մեղք է, եթե նա դրա համար բազմաթիվ արդարացումներ է գտնում (բա ընտանիք եմ պահում, բա ուրիշներն էլ են գողանում, որ այսինչը չգողանա, ես էլ չեմ գողանա եւ այլն), մենք մեր ուզած պետությունը չենք ունենա:
Այնպես չէ, որ ժամանակակից եվրոպական պետություններում տիրում է հավատն ու խիղճը: Բայց դրանց ձեւավորման պահին կրոնի դերը հսկայական էր՝ նաեւ դաժան հավատաքննչության եւ Ռեֆորմացիայի տեսքով: Այդ ամենը մենք օբյեկտիվ եւ սուբյեկտիվ պատճառներով «բաց ենք թողել»: Բայց դա, իհարկե, չի նշանակում, որ մենք պետությունը չպիտի կառուցենք բարոյական հիմքերի վրա:
ԱՐԱՄ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
28.02.2015
Հարգելի Աբրահամյան անկեղծ ասած ես էլ հենց այդպես եմ մտածում:
== Ազգը ոչինչ եւ ոչ ոք չի կարող «փչացնել»: Կամ հակառակը՝ «կատարելագործել»: ==
Ժամանակ առ ժամանակ և տարբեր ձևակերպումներ ունեցող այս միտքը, որն իր ՛՛աբոնեմոնտն՛՛ ունի խմբագրականներում, համարում եմ վնասակար և ըստ էության՝ գործող անարժան իշխանությունների օգտին արվող քարոզչական հնարք:
Եթե ընդհանրացնենք այդ ՛՛կանխադրույթը՛՛, կստացվի, որ՝
-որևէ մարզիչ չի կարող դրական կամ բացասական ազդեցություն ունենալ իր թիմի վրա
-որևէ ուսուցիչ չի կարող ազդել աշակերտների առաջադիմության վրա
-որևէ տնօրեն չի կարող ազդել ուսուցիչների, ծնողների և աշակերտների վրա
-որևէ մարզպետ կամ նախարար չի կարող նպաստել կամ խոչընդոտել առաջադեմ տնօրենի նշանակման կամ ընտրությոան հարցում
-որևէ Նախագահ չի կարող հանցագործին մարզպետ չնշանակել, արդարադատության խորհուրդը արդարության խեղդամահ անելու գործիք չդարձնել, Ոստիկանությունն ու ԱԱԾ-ն ՛՛քսի չտալ՛՛ իր քաղաքական ընդդիմախոսների վրա՞ / և այսպես՝ անվերջ /:
Կուզենայի հասկանալ. որտե՞ղ է տրամաբանությունը կամ կյանքի ո՞ր օրինակների վրա է հենված այդ ՛՛տեսությունը՛՛:
Ամենառակցիոն հոդվածներից մեկն է (իմ կարդացած) Ա. Աբրահամյանի կատարմամբ։ Ընդ որում, աս կոմոնիստական մարդու ափսոսանքը չէ, սա միջնադարի ռեակցիան է՝ այսօրվա աշխարհին…
Զգացվում է խոր ափսոսանքը, որ մենք …« օբյեկտիվ եւ սուբյեկտիվ պատճառներով «բաց ենք թողել» դաժան հավատաքննչության եւ Ռեֆորմացիայի ժամանակը, որոնց ընթացքում կրոնի դերը հսկայական էր»…
«Խղճի ազատությունը» դիտմամբ եք ներկայացրել որպես «Կրոնական հավատի ընտրության ազատություն», թե դրանք ձեր համար՝ նույն բանն են, թե տարբերությունը չեք հասկանում?…
Ւնչ կապ ունի «հոգևորը» «կրոնականի» հետ? Թե տարբերությունը էլի չեք հասկանում կամ դրանք, ձեր համար միևնույն բանն են?
Որպես մի փոքր հուշում ինքներդ ձեզ համար պատասխանեք 1 հարցի…)))..
Էդ «կրոնականը» 2000 տարվա պատմություն ունի… դրանից առաջ «հոգևոր» չի եղել?
Հարցը, որին առաջարկել էի. «Պատասխանել՝ ինքներդ ձեր համար», միայն Ա. Աբրահմյանի համար չէր, այլ նաև բոլոր այն ընթերցողների, որոնք «մոտավորապես հեղինակի պես են մտածում»։
Իզուր եք հարցը հանել…
Այն հետևյալն էր.
«Կրոնականը» ունի 2000 տարվա պատմություն, դրանից առաջ «հոգևոր» չի եղել?