Սփիւռքահայ գրագէտ Վահրամ Մաւեան, որ «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հաստատութեան հայկական գրասենեակին աշխատակիցն էր միաժամանակ, Պոլիս իր հերթական այցելութենէն ետք, բաւական խօսուն վերնագիրով մը կը կնքէ իր տպաւորութիւնները գրառած մէկ յօդուածը՝ «Քաղաքը, Որ Կ՛ապրի Իր Մեռելներով»:
Միայն Մաւեա՞նը միթէ… Քանի՜-քանի այցելուներ, իրենց Պոլիս կեցութեան շրջանին, նոյնիսկ պոլսեցիներ՝ դպրոցական ըլլան թէ շրջանաւարտ, գերեզմանատուներու մէջ կ՛որոնեն իրենց անցեալը, յագուրդ կու տան պատմութեան հանդէպ իրենց ծարաւին, կը ստեղծեն մօտիկութիւն մը մեծ բանաստեղծներուն կամ անհատներուն հետ:
Շատեր անպայման կը յիշեն Հայաստանի առաջին նախագահ Լեւոն Տէր Պետրոսեանը, երբ առաջին անգամ քաղաքս կ՛այցելէր, առաջին իսկ ազատ պահուն իր շունչը կ՛առնէր Պաղլարպաշըի հայոց գերեզմանատան մէջ, տեսնելու համար Պետրոս Դուրեանի շիրիմը… Այո՛, Պետրոս Դուրեանի, որուն շիրիմը ո՛չ միայն մեր այս արդի ժամանակներուն ուխտավայր մը դարձած է, ո՛չ միայն վաղուց կորուսեալ անցեալէն մասունքի մը վերաբերումին արժանացած է վերջերս, այլ բոլո՛ր հայերուն համար եղած է այցելավայր մը՝ շատ հին ժամանակներէն սկսեալ: Անկարելի է հոս չյիշել Զապէլ Եսայեանի հրաշալի տողերը՝ «Սկիւտարի Վերջալոյսներ»էն, ուր գրագիտուհին զգայուն տողերով կը նկարագրէ իր այցելութիւնը Դուրեանի շիրիմին:
Դուրեանի շիրիմին պատմութիւնը հետեւեալն է. բանաստեղծը, որ իր կենդանութեան շրջանին աւելի ծանօթ էր որպէս թատերագիր ու դերասան, կը մեռնի 1872ին՝ 21 տարեկանին. իր մահէն ետք, ընթերցասիրաց ընկերութիւնը կը տպագրէ Դուրեանի երկերը, եւ գոյացած գումարով իսկ կը կանգնեցուի շիրիմը՝ 1874ին: Յակոբ Պարոնեան եւ ժամանակակից մտաւորականները հետամուտ էին, որ ոչ մէկ բան թերի չմնայ: Տապանագիրի հեղինակն է Պետրոս Դուրեանի 14ամեայ եղբայրը՝ Միհրան, յետագային՝ Եղիշէ Դուրեան պատրիարքը (տապանագիրը կը խմբագրէ բանաստեղծ Խաչատուր Միսաքեան):
Դուրեանի շիրիմը կը բարեկարգուի 1893ին:
1898ին, Եղիշէ Դուրեան իր միջոցներով դարձեալ կը վերանորոգէ շիրիմը, որուն հակառակ կողմին վրայ փորագրել կու տայ «Իմ Մահը» տաղին վերջին քառեակը: Ուշադիր դիտող մը պիտի նկատէ, որ Դուրեանի շիրիմը համալիր մըն է. ձախին թաղուած է իր մայրը՝ տիրամայր Արուսեակ Դուրեան, իսկ աջին՝ Գարեգին Խաչատուրեան պատրիարքի տիրամայրը՝ Իսկուհի Խաչատուրեան: Գարեգին Խաչատուրեան յատուկ խնամք կը տանէր այս շիրիմներուն նկատմամբ, քանի որ Եղիշէ Դուրեան պատրիարքի ձեռնասունն ըլլալով՝ իր բարոյական պարտքը կը համարէր այդ մէկը:
ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ
Նյութի մանրամասները կարդացեք «Ասպարեզ»–ի կայքում
