«Տեսնելով, թե ինչպես են շարժվում Ադրբեջանը եւ Թուրքիան եւ վերլուծելով Տիրանայում թե՛ Ալիեւի, թե՛ Էրդողանի մարմնական ժեստերը՝ կույր պետք է լինել չհասկանելու համար, թե ինչ դժվարություններ են սպասվում թե՛ Հայաստանին, թե՛ Ղարաբաղին», – ընդգծում է Շվեյցարիա-Հայաստան խորհրդարանական բարեկամական խմբի գլխավոր քարտուղար, շվեյցարաբնակ Սարգիս Շահինյանը՝ մեզ հետ զրույցում։
Հիշեցնենք, որ Շվեյցարիայի խորհրդարանի երկու պալատների կողմից ԼՂ հակամարտության հարցով խաղաղության համաժողով կազմակերպելու մասին բանաձեւի ընդունումից հետո մայիսի 26-ին իր գործունեությունն է մեկնարկել 19 պատգամավորներից բաղկացած «Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղության շվեյցարական նախաձեռնության» հանձնախումբը։
Պարոն Շահինյանը մեզ հետ զրույցում կարեւոր համարեց խորհրդարանի կողմից կառավարության, մասնավորապես՝ Արտաքին գործերի նախարարության նկատմամբ որոշակի ճնշման եւ փափուկ ուժի գործիքների կիրառումը, որպեսզի խորհրդարանական որոշումները կյանքի կոչվեն։
Հայերի օրինական պահանջների առաջմղման գործում կարելի՞ է ապավինել Շվեյցարիայի աջակցությանը՝ հաշվի առնելով խորհրդարանի քայլերն, ինչպես նաեւ Շվեյցարիայի բողոքական եկեղեցու հետ համատեղ կազմակերպված արցախահայերին նվիրված միջոցառումը հարցին՝ Սարգիս Շահինյանը մասամբ դրական պատասխան տվեց։
Կարդացեք նաև
«Կարելի է, բայց այս պահին դա իրատեսական չէ։ Դու քո երկրի տարածքում ունես մի ընկերություն՝ ադրբեջանական SOCAR-ը, որը քո երկրում տարեկան շրջանառում է 36 մլրդ ԱՄՆ դոլար։ Պատկերացրե՛ք, թե սա որքան մեծ ներդրում է քո երկրի համար։ Ինչպե՞ս դեմ գնաս նրան։ Սա է խնդիրը։ Մենք չափազանց թերագնահատել եւ ուշ ենք հասկացել այս իրողությունը», – նշում է Շահինյանը։
Միեւնույն ժամանակ, նա հավելում է, որ Շվեյցարիայում Արցախի հարցում հաջողություն գրանցելն ավելի հասանելի է, քան այլ երկրներում։ Շվեյցարիան, հիշեցնում է զրուցակիցս, միջազգային մարդասիրական օրենքի պահապանն է։
Շվեյցարիա-Հայաստան խորհրդարանական բարեկամական խմբի գլխավոր քարտուղարը մեզ է տրամադրել նաեւ հանձնախմբի նիստում իր ունեցած ելույթի տեքստը։ Այն ամբողջությամբ ներկայացնում ենք ստորեւ։
Արսեն ԱՅՎԱԶՅԱՆ
Ներկայացնում ենք Սարգիս Շահինյանի ելույթն ամբողջությամբ։
Նախեւառաջ, ես կցանկանայի հայտնել իմ անկեղծ շնորհակալությունը Քրիստոնեական համերաշխության միջազգային կազմակերպությանը (CSI) ինձ՝ որպես Շվեյցարիա-Հայաստան խորհրդարանական բարեկամության խմբի գլխավոր քարտուղար խաղաղության նախաձեռնության խորհրդարանական աջակցության հանձնախմբի բացման արարողությունում խոսքով հանդես գալու հնարավորության համար։
Ես նաեւ կցանկանայի հիշեցնել, որ այս խորհրդարանական հանձնախմբի համանախագահ Շտեֆան Մյուլլեր-Ալտերմատը եւ անդամ Էրիխ Ֆոնտոբելը ղեկավարում են այս աջակցության հանձնախումբը:
Իմ ելույթում ես կդիտարկեմ երեք կետ․
Մարդու իրավունքները․ շվեյցարական արժեքները եւ 24.4259 բանաձեւը,
Լեռնային Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքը եւ միջազգային իրավունքը,
Մոսկովյան մեխանիզմը,
Մարդու իրավունքները
Շվեյցարիայի հանձնառությունը մարդու իրավունքների նկատմամբ սկսվում է 1848 թվականին նրա հիմնադրումից, ուստի զարմանալի չէ, որ դաշնային պալատները վերոհիշյալ բանաձեւը ընդունեցին ակնհայտ մեծամասնությամբ:
Այն 1949 թվականի չորս Ժնեւյան կոնվենցիաների եւ 1977-ին ու 2005-ին դրանց լրացուցիչ արձանագրությունների պահապան պետությունն է, որոնք կազմում են միջազգային մարդասիրական իրավունքի հիմքը, որը կարգավորում է զինված հակամարտություններում անձանց պաշտպանությունը:
Որպես պահապան պետություն՝ Շվեյցարիան պատասխանատու է բոլոր պայմանավորող կողմերին տեղեկացնել համապատասխան զարգացումների մասին եւ անհրաժեշտության դեպքում հրավիրել դիվանագիտական համաժողովներ, օրինակ՝ մեկնաբանության հարցերի դեպքում:
Հետեւաբար, դիմողների պահանջը՝ բանաձեւի ընդունումից 12 ամսվա ընթացքում կազմակերպել խաղաղության ֆորում, որը կմիավորի Լեռնային Ղարաբաղի հայերի եւ Ադրբեջանի պետության ներկայացուցիչներին, ավելի քան արդարացված է եւ լիովին համապատասխանում է Շվեյցարիայի պարտականություններին՝ միջազգային իրավունքի համաձայն:
Շվեյցարիան օգտվում է մեծ միջազգային վստահությունից իր մշտական չեզոքության եւ մարդասիրական ավանդույթի շնորհիվ, ինչը նրան հատկապես պիտանի է դարձնում այս դերի համար:
Այստեղ է գտնվում Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի (ICRC) գրասենյակը, որը կարեւոր դերակատար է միջազգային մարդասիրական իրավունքի մշակման եւ կիրառման գործում:
Շվեյցարիան մշտապես դիրքավորել է իրեն որպես միջնորդ պետություն եւ խաղաղությունն ու միջազգային իրավունքը խթանող միջոցների աջակից:
Հետեւաբար, այն փաստը, որ Շվեյցարիան գործում է որպես պահապան պետություն, չի նշանակում, որ նա միայն ներկայացնում է միջազգային մարդասիրական իրավունքը։ Նա նաեւ կարեւոր կազմակերպչական եւ դիվանագիտական դեր է խաղում դրա պահպանման եւ զարգացման գործում: Այս կերպ Շվեյցարիան վճռական ներդրում է կատարում այս իրավունքի ոլորտի կայունության եւ համակարգվածության համար:
Լեռնային Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքի վերաբերյալ
Ինքնորոշման իրավունքը ամուր խարսխված է ինչպես Միացյալ ազգերի կազմակերպության կանոնադրության, այնպես էլ մարդու իրավունքների երկու դաշնագրերի մեջ:
Այն լայնորեն ճանաչված է որպես erga omnes իրավունք, ինչը նշանակում է, որ այն վերաբերում է բոլոր պետություններին եւ պետք է բոլորի կողմից հարգվի:
Այնուամենայնիվ, այն ավտոմատ չի գերակայում տարածքային ամբողջականության նկատմամբ, բացառությամբ բացառիկ դեպքերի, ինչպիսիք են գաղութատիրությունը եւ ծանր բռնատիրությունը:
Թեեւ 1933 թվականի Մոնտեւիդեոյի կոնվենցիան ուղղակի դեր չի խաղում Լեռնային Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքի համատեքստում, այն հիմնարար անուղղակի դեր է խաղում:
Այն տրամադրում է միջազգային իրավունքի համաձայն պետականության չափանիշները, որոնք անհրաժեշտ են սեփական պետության տեսքով ինքնորոշման իրավունքի հաջող իրականացման համար:
Անկախության վրա շեշտադրումը ամրապնդում է նորաստեղծ պետությունների կամ ինքնորոշվող ժողովուրդների դիրքը:
Մինչեւ 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ը Լեռնային Ղարաբաղն ուներ մշտական բնակչություն, սահմանված պետական տարածք, կառավարություն եւ այլ պետությունների հետ հարաբերություններ հաստատելու ունակություն (այսինքն՝ միջազգային գործունեության ունակություն)։ Այսինքն՝ հենց այն չափանիշները, որոնք նախատեսված են Մոնտեւիդեոյի կոնվենցիայում:
Չնայած ինքնորոշման իրավունքի իրավական աղբյուր չլինելուն, այս Կոնվենցիան, այսպիսով, կարեւոր գործիք է:
Մոսկովյան մեխանիզմը ԵԱՀԿ-ի (Եվրոպայում անվտանգության եւ համագործակցության կազմակերպություն) նախաձեռնություն է
Այս մեխանիզմը սկսվում է 1991 թվականին Մոսկվայում ԵԱՀԿ-ի հանդիպումից: Այն կազմում է ԵԱՀԿ-ի Վիեննայի մեխանիզմի մի մասը՝ թափանցիկության, երկխոսության եւ մարդու իրավունքների պաշտպանության խթանման համար:
Այն թույլ է տալիս պետություններին միակողմանիորեն փորձագիտական առաքելություն պահանջել, եթե նրանք լուրջ մտահոգություններ ունեն մյուս պետության համապատասխանության վերաբերյալ մարդկային չափումին, այսինքն՝ մարդու իրավունքներին, ժողովրդավարությանը եւ օրենքի գերակայությանը:
Ադրբեջանի համար այս մեխանիզմը կարող է կիրառվել երեք դեպքի համար․
Լեռնային Ղարաբաղից 23 հայերի (ներառյալ Լեռնային Ղարաբաղի մի քանի նախկին ներկայացուցիչներ) ընթացիկ ապօրինի դատավարությունները: Այս գործի համար արդեն իսկ ընթացակարգ է նախաձեռնվել:
Ղարաբաղցի հայերի՝ իրենց տներ վերադառնալու de facto կանխարգելումը (նաեւ այն պատճառով, որ նրանց տները ներկայումս քանդվում են):
Բոլոր հուշարձանների եւ գերեզմանատների անընդհատ եւ հետեւողական ոչնչացումը, ինչպես նաեւ այս մշակութային ժառանգության հայկական պատկանելությունը կեղծելու մտադրությունը:
Ինչպե՞ս է այն գործում․
Առնվազն տասը ԵԱՀԿ պետություն (բացառելով հարցականի տակ գտնվող պետությունը) կարող են համատեղ փաստահավաք առաքելություն պահանջել:
Այնուհետեւ, ԵԱՀԿ-ի ցուցակից անկախ փորձագետների խումբ է ուղարկվում՝ տեղում իրավիճակը ուսումնասիրելու եւ հաշվետվություն տալու համար:
Հարցականի տակ գտնվող պետությունները պարտավոր չեն փորձագետների հետ համագործակցել, բայց նրանց մերժումը քաղաքական գին ունի:
Լեռնային Ղարաբաղում (որը նաեւ հայտնի է որպես «Արցախ»), ամբողջ հայ բնակչությունը հարկադրաբար արտաքսվեց Ադրբեջանի կողմից 2023 թվականի սեպտեմբերին:
Գոյություն ունեն փաստարկված ապացույցներ Էթնիկ զտումների, միջազգային մարդասիրական իրավունքի խախտումների, հարկադրական տեղահանության եւ մարդասիրական օգնության սահմանափակման մասին։
Շվեյցարիան պետք է կիրառի այս մեխանիզմը հետեւյալ ողջամիտ պատճառներով․
Որպես Ժնեւյան կոնվենցիաների ստորագրող եւ պահապան պետություն՝ Շվեյցարիան հատուկ շահ ունի մարդու իրավունքների եւ միջազգային մարդասիրական իրավունքի գործադրման աշխատանքներում:
Չեզոքություն եւ միջնորդության ունակություն․ Շվեյցարիան հաճախ ընդունվում է որպես միջնորդ, ինչը նրան վստահելի նախաձեռնող է դարձնում:
Մարդասիրական ավանդույթ․ փոքրամասնությունների պաշտպանությունը եւ մարդու իրավունքների հարգումը շվեյցարական արտաքին քաղաքականության հիմնական մտահոգություններն են:
Այս մտահոգությունը սահմանում է հիմնական նախադեպ․ Մոսկովյան մեխանիզմի կիրառումը այս տարածքում կամրապնդի ԵԱՀԿ-ին եւ նախադեպ կսահմանի ապագա մարդասիրական ճգնաժամերի համար:
Մեխանիզմի կիրառումը Լեռնային Ղարաբաղի գործում ենթադրում է հետեւյալը․
Անկախ փորձագետների կողմից մարդու իրավունքների հնարավոր խախտումների փաստագրում:
Ադրբեջանի նկատմամբ քաղաքական ճնշման գործադրում:
Միջազգային միջոցների հնարավոր հիմք (օրինակ՝ ՄԱԿ-ում կամ Միջազգային քրեական դատարանում, կամ նպատակային պատժամիջոցների միջոցով):
Չորրորդ, այն աջակցություն կտրամադրի տեղահանված անձանց պաշտպանությանը, ճշմարտության հաստատմանը եւ գուցեեւ, երկարաժամկետ հեռանկարում, փոխհատուցումներին:
Ի՞նչ դա կնշանակի Շվեյցարիայի համար․
Շվեյցարական արժեքների վրա հիմնված արտաքին քաղաքականությունը կկիրառվի հետեւողականորեն:
Շվեյցարիան կնպաստի Լեռնային Ղարաբաղից հայերի արտաքսման օբյեկտիվ վերագնահատմանը:
Այն նաեւ կամրապնդի խոցելի փոքրամասնությունների պաշտպանությունը եւ կկենդանացնի բազմակողմ մեխանիզմը, որը վերջին անգամ հաջողությամբ ակտիվացվել է Շվեյցարիայի կողմից 2022 թվականի ուկրաինական ճգնաժամի ժամանակ:
Հետեւաբար, այս նախաձեռնությունը կօգնի ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղում տուժածներին, այլեւ կամրապնդի միջազգային վստահությունը Շվեյցարիայի նկատմամբ՝ որպես նվիրված մարդասիրական դերակատարի։
Շնորհակալություն ուշադրության համար։
