«Մեդիալաբի» զրուցակիցն է ազգագրագետ, հասարակական գործիչ, Նախախորհրդարանի անդամ Հրանուշ Խառատյանը:
-Տիկին Խառատյան, հարցազրույցն ուզում եմ սկսել, թեեւս ամենահրատապ թեմայով: Սոչիում Սարգսյան-Ալիեւ հանդիպում է ակնկալվում: Ի՞նչ եք կարծում, Պուտինն ի՞նչ կառաջարկի կողմերին: Արդյո՞ք այս հանդիպումը բեկում կմտցնի իրավիճակում:
-Այո, ես տագնապ ունեմ, որ այս հանդիպումը կարող է լինել բեկումնային: Տագնապ ունեմ այն պատճառով, որ վերջին, կարելի է ասել մեկ տարվա ընթացքում այնքան ինտենսիվ եւ ըստ էության , ճնշումներով Հայաստանին պարտադրեցին որոշումներ ընդունել: Հայաստանի իշխանությունն այնքան հաճախակի իրեն թույլ տվեց ճնշումների զոհ գնալ՝ Հայաստանի թե շահերի, թե եղած հնարավորությունների մեջ տարբերակների ընտրության: Խոսքը վերաբերվում է, բնականաբար, Մաքսային Միությանը եւ ապա եվրասիականությանը միանալուն եւ նույնիսկ «Հայռուսգազարդի» կամ տնտեսական բնույթի այլ խնդիրներին: Դրանք այնքան հաճախակիացան, որ մի տեսակ նույնիսկ նորմա դարձան:
Այսօր ոչ միայն Հայաստանի դառնացած փորձագետները, այլեւ շատ միջազգային փորձագետներ, այդ թվում նաեւ ռուսական , նույնիսկ չեն թաքցնում իրենց քամահրական եւ արդեն, ընդհանուր առմամբ, վերջնականապես ձեւավորված կարծիքը, որ Հայաստանը պիտի անի այն, ինչ պիտի անի թելադրանքով: Չգիտես` ինչու այս հանդիպումը ծնվեց, եթե կարծես թե նախապատրաստվում էր եռանախագահների միջոցով եւ նրանց ծրագրով հանդիպում կամ գոնե խոսվում էր, թե նախապատրաստվում է առաջարկների մեջ բազմազանություն մտցնելու եւ այլ լուծումներ փնտրելու տարբերակներ:
Կարդացեք նաև
Այսօր մենք հրապարակի վրա չգիտենք, թե խոսակցությունն ինչ մասին է լինելու: Սահմանին Ադրբեջանի ակտիվացումը ինձ շատ հիշեցնում է 1919-20 թթ. այն իրադարձությունները, որոնք ակտիվ սկսեցին զարգանալ հատկապես 20 թ. ամռանը, որը Լենին-Աթաթուրք համաձայնագրի շրջանակներում էր, որով ապրիլին համաձայնեցրին Ադրբեջանի խորհրդայնացումը, իսկ մայիս-հունիս-հուլիս ամիսներին արդեն ուղղակի շատ բացահայտ, իբրեւ հայ բոլշեւիկների ծրագրով Կարմիր բանակի գրոհներ, Հայաստանում նորացվեցին ռազմական գործողությունները, ինչի արդյունքում Թուրքիան շանս ստացավ նորից Հայաստան մտնելու: Այն Թուրքիան, որը պարտված էր, որը Մուդրոսի համաձայնագիր էր ստորագրել, Սեւրի պայմանագրով պատառ-պատառ էր եղել, ռուսական զենքով, փողով ու համաձայնությամբ գրոհ սկսեց Հայաստանում: Դրա հետեւանքները գիտենք:
Սա ընդհանուր՝ ռուս-թուրքական մեծ ծրագրի շրջանակում էր: Ես ինչու եմ ասում ծրագրի, որովհետեւ կան նաեւ դրանց տեսական զարգացումներն ու հիմնավորումները: Չխոսեմ Միկոյանի կողմից պատրաստված զեկույցի մասին, թե ինչպես է պատկերացնում կոմունիստների վերաբերմունքը Թուրքահայաստանին եւ Ցեղասպանությունից փրկված հայերին, խոսեմ այն մասին, որ ի դեմս Սկաչկոյի, ռուս իդեոլոգները ժամանակին նախապատրաստեցին եւ հրապարակեցին , որ հայերը, որոնց անվերապահ նացիոնալիստ անունն էր տրվում, պետք է հրաժարվեն նացիոնալիզմից: Իսկ հայկական նացիոնալիզմն այդ ժամանակ եղած Հայաստանի տարածքը պահպանելն էր: Հայերը պետք է հրաժարվեին իրենց նացիոնալիզմից, որովհետեւ թուրքական նացիոնալիզմն այդպես է պահանջում, մենք պետք է զոհաբերեինք, այն ապագայի համար, երբ բոլորս կլինենք երջանիկ խորհրդային երկրներ եւ այս բոլոր հարցերը՝ սահման, պետություն, չեն լինի:
Այսօր ես ուղղակի զուգահեռ այս տրամաբանությունն եմ տեսնում եւ նույնիսկ հիմա մի հոդված եմ գրում, թե ինչպես տարօրինակ կերպով անգամ գործող անձինք են իրար կրկնում: Այսօր ռուսական քաղաքականության խեղկատակի համարում ունեցող Ժիրինովսկու հրապարակ գալը շատ հիշեցնում է երիտթուրքերի հետ բանակցություններում Լենինի կողմից նշանակված Ռադեկին, որը ռուսական բոլշեւիկյան քաղաքականության մեջ այն ժամանակվա Ժիրինովսկին էր:
-Տիկին Խառատյան, ամեն անգամ, երբ հայ-ադրբեջանական լարվածությունը մեծանում է, տարբեր մակարդակներում՝ վերլուծական-լրատվական կամ քաղաքական, խոսում են խաղաղարար զորքերի տեղակայման անհրաժեշտության կամ հնարավորության մասին: Պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանն էլ իր վերջին ասուլիսում անդրադարձավ հարցին՝ նշելով, որ դրա անհրաժեշտությունը չկա: Դուք նույնպես խոսեցիք այդ մասին: Գյումրիում ունենալով ռուսական ռազմաբազան, ի՞նչ իրավիճակում կհայտնվենք, եթե հանկարծ Սոչիում խոսք գնա ղարաբաղա-ադրբեջանական շփման գծում խաղաղարարների տեղակայման մասին՝ թե ռուսական, թե այսպես ասած՝ խառը:
-Գիտեք, դա բացարձակապես միայն հայկական հարց չէ, դա խնդիր է ամբողջ Կովկասի համար: Չեմ կարծում, որ Ադրբեջանն ինքը կողմ է խաղաղապահ զորքերի տեղադրմանը: Կարծես թե երկու երկրներն էլ , այս պահին լինելով թշնամական դիրքերում, առանձնապես խանդավառված չեն իրենց տարածքում երրորդ ուժի ռազմական առկայության հնարավորությունից: Սկզբունքորեն, խնդիրը , եթե ռազմական ճանապարհով պետք է լուծվի, երկու երկրներն էլ ավելի պատրաստ են իրենք իրենց ռազմական միջոցները օգտագործել:
Խաղաղապահը այստեղ, թվում է թե, պետք է կանխի ռազմական գործողությունները, բայց հայտնի է նաեւ, որ ռազմական գործողությունները կանխում են դիվանագիտական ճանապարհով, իսկ դիվանագիտական ճանապարհը միայն Ребята, давайте жить дружно կոչերը չեն: Դրանք եւ սանկցիաներն են եւ իրերն իրենց անունով կոչելը, եւ ճիշտ տեղեկատվությունը, եւ կերպարի ձեւավորումը: Այս ամենը չկա, կա ճիշտ հակառակը՝ կեղծ տեղեկություններ, պարիտետի պահպանմանը միտված անհեթեթ կոչեր, ոչինչ չնշանակող ձեւակերպումներ եւ այլն, ինչը նշանակում է, որ խնդիրը ամենեւին խաղաղության մեջ չէ եւ ինչը եւ, որ ռազմական որեւէ առկայության համար մրցակցությունը, տվյալ դեպքում, Ռուսաստանի շտապելն անմիջապես իր զորքը մտցնելու, բոլորովին խաղաղության նպատակ չի հետապնդելու:
Ցավով եմ սա ասում, բայց մենք ունենք թե վաղ խորհրդային , թե ուշ խորհրդային շրջանի, այսպես կոչված ռուսական ռազմական միջամտության տխուր փորձը եւ առաջիկայում էլ, դատելով դիվանագիտական տերմինաբանությունից ու ձեւակերպումներից, որեւէ այլ փորձ կանխատեսելի չէ, պիտի կրկնվի այն, ինչ նախորդում մենք ունեցել ենք: Ես դրանից Հայաստանի համար տեսնում եմ ամենաաղետալի հետեւանքներ, ընդ որում, դա նույնիսկ միայն Ղարաբաղի կորստի հետեւանքը չէ, դա մինչեւ անգամ Հայաստանի՝ բոլոր տեսակի արտաքին հարաբերությունների հնարավորությունից իսպառ կտրվելն է, ինչը շատ կարեւոր է Ռուսաստանի համար, քանի որ կրկնում եմ, խնդիրը միայն Հայաստանը եւ Ադրբեջանը չէ, խնդիրը Կովկասն է, իսկ Կովկասում Հայաստանի խեղճությունը Ռուսաստանին շատ ձեռնտու է` թե Վրաստանի, թե Թուրքիայի հետ հարցը կարգավորելու իմաստով:
Արդեն ռուսական զինվորը Հայաստանում է, մնում է, որ այդ զինվորը տեղափոխվի: Զորքի միջամտությունը ցանկացած հարաբերությունում բոլորովին փոխում է ուժերի հարաբերակցությունը եւ բանակցության տրամաբանությունը: Արդեն չկա տրամաբանություն, կա թելադրանք եւ կամքի կատարում, մնացածը՝ երրորդական են: Կարծում եմ, որ Ռուսաստանի այս շտապողականությունը՝ կանխելու փարիզյան կամ հնարավոր ամերիկյան նախաձեռնությունը, կազմակերպել որեւէ հանդիպում, երկրորդ ուժեղ փորձն է՝ Ղարաբաղյան խնդրում անշրջելի դարձնելու ռուսական միահեծան որոշումը: Մեծ հաշվով սա մշտապես մեզ ուղեկցող երեւույթ է, մենք չենք ունեցել մի պահ, որ այս վտանգը մեզ չի սպառնացել:
Էմմա ՔԱԼԱՇՅԱՆ
Հրապարակումն ամբողջությամբ՝ սկզբնաղբյուր կայքում
