– Ընթերցողներից շատերը չգիտեն, թե ո՞ւր ես, ինչո՞ւ ես Ֆրանսիայում:
– Արդեն հինգերորդ տարին է՝ Ֆրանսիայում եմ: Ինձ բերեցին: Ճիշտն ասած՝ ես այդ ժամանակ այն վիճակում էի, որ շատ բան չէի կարող որոշել, որովհետեւ հիվանդ մարդու տրամաբանությունն էլ է հիվանդ: Հիմա, երբ հետահայաց նայում եմ, ես Պլատոն իմացող մարդ եմ. գուցե ավելի հեշտ կլիներ մնալ Հայաստանում բնական վախճանի գիտակցությամբ, քան գալ այստեղ: Եղբայրս վախեցավ այս աշխարհում մենակ մնալ: Եվ ես ապրում եմ հիմա սոսկ պատասխանատվություն ունենալով բոլոր ինձ սիրող մարդկանց նկատմամբ: Սա ուրիշի դրախտ է: Նավթը ջրից անտարակույս ավելի թանկ է: Բայց ձուկը ջրի մեջ է ապրում: Մարդը պիտի ապրի իր միջավայրում: Ուրիշ ելք չկար: Բժիշկները սիրով, հարգանքով էին իմ նկատմամբ, բայց կարծես սպասում էին, թե երբ եմ մեռնելու: Սա էր վիճակը, եւ ելքն այստեղ հայտնվելն էր: Ծանր հիվանդություն ունեմ՝ երիկամային անբավարարություն: Սպասում եմ, կրտսեր եղբայրս գալու է երիկամի փոխպատվաստման համար: Ես մինչեւ հիմա էլ այստեղ չեմ ապրել: Փոխպատվաստումից հետո չեմ պատկերացնում մի վայրկյան իմ այստեղ մնալը:
Մի բանաստեղծություն ունեմ, որ լավագույնս բնորոշում է իմ վիճակը.
Ես հիմա չեմ մեռել,
Ապրում եմ,
Այդ մասին գիտեն բոլորը,
Ինձնից բացի…
– Դու ասացիր, թե հասցրել ես այդ տարիների ընթացքում ավելի մոտիկից ծանոթանալ ֆրանսիական մշակույթին, լինել թանգարաններում, շփվել մարդկանց հետ:
– Մեր պատկերացումների Ֆրանսիան դա Փարիզն է, Մոնմարտրը: Ապրել եւ Փարիզը չտեսնելը երբեւէ սիրահարված չլինելու պես բան է: Արեւելահայ մշակույթը զարգացել է ռուսական, իսկ արեւմտահայ մշակույթը՝ ֆրանսիական ազդեցությամբ: Գաղտնիք չէ, որ Պոլսի շատ ընտանիքներում ֆրանսերեն էին խոսում: Եվ ես մինչեւ Ֆրանսիա գալն էլ սիրել եմ այս մշակույթը: Սակայն այստեղ ես իմ աչքով տեսա Լուվրը, Օրսեյը, Պոմպիդու կենտրոնը. դա պատմելու բան չէ:
Բարեկեցիկ, հրաշալի երկիր է, քաղաքի, գյուղի տարբերություն չկա: Շատ բարձր է կենցաղային մակարդակը: Ինչպես բաժակի մեջ ջուրը տարբեր ռելիեֆներ չի կարող ունենալ, այդպես էլ կուլտուրայի պարագայում է, սկսած կենցաղային կուլտուրայից մինչեւ մշակութային որակը:
Մի օր ընկերներիցս մեկի հետ խոսելուց ասացի, որ այստեղ սոված շներ էլ չկան: Հետո հասկացա, որ եթե ֆրանսիացուն ասես նույնը, երկար պիտի բացատրես, թե շները ինչո՞ւ պիտի սոված լինեին:
Ընտանիքս Հայաստանում է, որովհետեւ աշխարհում իմ տունը Հայաստանում է: Մտածում եմ, որ իմ գաղթական տատը, որը Ախուրյանն անցնում էր եւ Աստծո կամքով կենդանի էր մնացել, չէր անցնում, որ հետո մենք մեր արդար սերմը սփռեինք աշխարհով մեկ: Ամեն մեկն իր ճակատագրի տերն է, սակայն պետք է պատասխանատվություն ունենա էն գենի նկատմամբ, որ ժամանակավորապես այս կյանքում կրում է: Իսկ երկրից հեռացողների մեծ մասը, դա ողբերգություն է, որի չափը շատերը դեռ չեն գիտակցում, էլ երբեք հետ չի վերադառնալու:
Ստեղծագործող մարդը մենակ է մենակների մեջ: Բայց սա մենակություն չէ, բոլորովին այլ վիճակ է, որի մեջ գտնվողը կհասկանա:
Խանութում ընդմիջում էր: Սպասում էի բացվելուն: Էլի մարդիկ կային հավաքված: Գրքեր էին թափթփված: Մի գիրք տեսա՝ ռուսատառ էր: Շատ ուրախացա: «ԺՋՏվ խպվվՏվ. հՑՌւՌ. կՐՏջՈ. ԼվՑպՐՉՖþ»: Բացեցի: Պարզվեց՝ կիրիլիցայով էր, բայց բուլղարերեն էր: Հայ կանայք կային, մեկն ասաց. «Դու է՞լ ես Ջոն Լենինի բանաստեղծությունները սիրում»: Ես զարմացած նայեցի: Ավելացրեց. «Ե՛ս էլ եմ սիրում»: Ահա Լեոնում հայության միջին մշակութային մակարդակը:
Մեր հարեւան Արմենը երեք հերթափոխ աշխատում էր, գիրք չէր կարդում, բայց տակից գիրք էր գնում: Խորապես համոզված եմ, որ գրքի ներկայությունն ազդում է մարդու նկարագրի վրա. վկա՝ դարերով մեր ընտանիքներում պահվող մատյանները: Հայրենի հողից կտրված մարդիկ այլեւայլ զգացողություններից են զրկվում եւ կորցնում այն շնորհը, որ ներդաշնակություն անունը ունի:
– Անատոլի, մենք քեզ ներկայացրել ենք «Տաք երկիր» եւ «Հայելի» ժողովածուներից հետո: «Ֆրանսիական նամականին» մենախոսությո՞ւն է, օրագրությո՞ւն, նամականի՞: Ո՞վ է հասցեատերը:
– Լիրիկան առհասարակ մենախոսություն է: Եթե «նամականի», ուրեմն՝ հասցեատեր ունի: Դա իրականում կառուցվածքով ավելի շատ՝ պոեմ է բանաստեղծություններով, սակայն գրքի վերլուծությունը թողնենք գրականագետներին: Ես դեռ գրքի զգացողություններից չեմ զատվել, շատ մոտ եմ կանգնած, որպեսզի սթափ դատեմ:
– Հետեւո՞ւմ ես հայաստանյան գրական անցուդարձին:
– Այո՛: Արձակում հետաքրքիր շարժումներ են նկատվում: Պոեզիայում կարծես վերակենդանացվում է 60-ական թվականներից սկսված մեռած բառի պաշտամունքը: Եվ եթե այդ տարիներին կային հեղինակություններ, որ կարող էին «չարություն անողների» տեղ ցույց տալ, հիմա դա ոչ մեկին պետք չէ:
Վերջերս մի բանաստեղծի էի կարդում «Գրական թերթում», որը կարծես հենց նոր էր ծանոթացել 20-ական թվականներին Եվրոպայում տարածված արվեստի մանիֆեստներից մեկի հետ եւ զարմանքով գրել էր հնչեղ անուններ, անուններ, անուններ… Կարծում էր, որ եթե նոր է (իր համար այդ անունները նոր էին), ուրեմն՝ պոեզիա է: Երիտասարդ մարդու պարագայում հուսանք, որ դա ներելի է: Սակայն այս ամենը կանցնի: Ո՞վ է հիմա հիշում Ստալինյան մրցանակի կրկնակի դափնեկիրներին: Ապրում է միայն պոեզիան: Մարդիկ չեն հասկանում, որ եթե արվեստը, առավելեւս՝ բանաստեղծությունը գիտություն է, ապա սրտի գիտություն է:
Հարցազրույցը՝
ՌՈՒԶԱՆ ՄԻՆԱՍՅԱՆԻ
«Առավոտ» օրաթերթ
12.02.2016
