Հայոց ցեղասպանության մասին ֆիլմն այս շաբաթ օրը՝ մարտի 18-ին, արժանացել է «Grand Prix de Genève»-ի հեղինակավոր FIFDH փառատոնին։ Հարցազրույց նրա ռեժիսոր Իննա Սահակյանի հետ։
Ժնևում անցկացվող Միջազգային կինոփառատոնի և Մարդու իրավունքների ֆորումի (FIFDH) տասնօրյակում տեղի ունեցավ «Ավրորայի լուսաբացը» վավերագրական-անիմացիոն ֆիլմի երեք ցուցադրություն: Ամեն անգամ հասարակությունը կինոսրահից դուրս էր գալիս լուռ, աչքերը խոնարհված և ցնցված։ Ֆիլմի ռեժիսոր ու համասցենարիստ Իննա Սահակյանը հասել է իր նպատակին՝ բացել մարդկանց գիտակցությունը իր ժողովրդի ողբերգության վրա: Ֆիլմի հերոսուհին՝ Ավրորա Մարդիգանյանը (Արշալույս Մարտիկյան) վրեժխնդրության պահանջ չունի: Ինչպես ֆիլմում ինքն է նշում, նա ցանկանում է միայն արդարություն մեկուկես միլիոն հայ նահատակների համար ՝ նրանց ցեղասպանության համաշխարհային ճանաչման միջոցով: 1915-1922 թվականներին Օսմանյան կայսրության կողմից իրականացված այս անպատիժ հանցագործությունը մինչ օրս ժխտվում է Թուրքիայի կողմից:
-Ինչպե՞ս ծնվեց «Ավրորայի արևածագը»։
Կարդացեք նաև
-Ես միշտ խուսափել եմ ֆիլմ նկարել մեր ազգի այս ողբերգական շրջանի մասին, որից չի խուսափել թերևս մեզանից յուրաքանչյուրի ընտանիքը։ Բայց թեման շատ զգացմունքային էր ինձ համար և ես վախենում էի ցույց տալ մեր ժողովրդին զոհի կերպարով : Մինչև այն օրը, երբ Զորյան ինստիտուտի հետ համագործակցության արդյունքում ծանոթացա նրանց Հայոց ցեղասպանության բանավոր պատմության արխիվին։ 1980-ականներին ինստիտուտի հետազոտողները վավերագրել են Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների վկայությունները: Նրանց թվում էր Ավրորա Մարդիգանյանի հարցազրույցը, որը մահացել է 1994 թվականին, և որի մասին այդ ժամանակ ես շատ քիչ բան գիտեի։ Այս աներևակայելի ուժեղ կնոջ մոտ 5 ժամ տևողությամբ հարցազրույցը ցնցեց ինձ։ Անցնելով ցեղասպանության արհավիրքներով, կորցնելով իր ընտանիքի բոլոր անդամներին, նա իր մեջ ուժ էր գտել վերապրել իր ցավը էկրանին՝ որպեսզի աշխարհին պատմի մեր ողբերգության մասին և մասնակցի հայ որբերի աջակցությանը ուղղված բարեգործական արշավին։ Նրա ուժը ու մարդկայնությունը հիացրեց ինձ և մեր ստեղծագործական թիմի հետ միասին մենք հասկացանք, որ պարտավոր ենք պատմել նրա պատմությունը աշխարհին։
-Ո՞րն էր ամենադժվարը այս նախագծի իրականացման ընթացքում։
-Նախագիծն, ընդհանուր առմամբ հղի էր բոլոր տեսակի խոչընդոտներով: Սկսած հոլիվուդյան ֆիլմից, որում ինքն իրեն է մարմնավորել Արշալույսը։ Ժամանելով Միացյալ Նահանգներ՝ նա իր պատմությունը հրատարակել էր թերթերում, որից հետո նրա վկայությունների վրա տպագրվել էր «Հոշոտված Հայաստան. Ավրորա Մարդիգանյանի՝ քրիստոնյա աղջկա պատմությունը, որը վերապրել է մեծ ջարդերը» գիրքը: 1919 թվականին՝ մեկ տարի անց, Հոլիվուդը այն վերածեց ֆիլմի «Հոգիների աճուրդ» վերնագրով՝ որում Արշալույսը ինքն իր դերն էր ստանձնել։ Ֆիլմը մեծ հաջողություն էր հասել և ցուցադրվել ամբողջ Ամերիկայով մեկ, նաև որոշ այլ երկրներում, սակայն ժամանակի հետ այն առեղծվածային կերպով անհետացել է։ Մեզ են հասել միայն 18 րոպե պահպանված դրվագներ։ Կծիկը ինքնին անցել է իսկական ոդիսականի միջով, պահպանված հատվածները Ֆրանսիայից բերվել են ԽՍՀՄ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո և պահվել արխիվում՝ այլ անվանմամբ ժապավենի վրա, և միայն 1994թ-ին, ԽՍՀՄ փլուզումից հետո, ուսումնասիրությունների արդյունքում հաստատվել է, որ դրվագները Արշալույսի ֆիլմից են: Մեր ֆիլմում մենք տեխնիկական վերամշակումից հետո ներառել ենք ֆիլմի պահպանված մասից հատվածներ:
-Որքա՞ն ժամանակ պահանջվեց «Ավրորայի արևածագը» նկարահանելու համար։
-Ավելի քան 7 տարի․․․ Այս ժամանակահատվածը նախ ընդհատվեց Covid-ի պատճառով, այնուհետև արցախյան 44-օրյա պատերազմը, որի ընթացքում մեր «Բարս Մեդիա» ստուդիայի բոլոր տղամարդիկ առաջնագծում էին, ոմանք ուղիղ կրակի տակ։ Բայց ժամանակատար էր նախ և առաջ ֆիլմի ընտրված ձևաչափի իրականացումը, որը համադրում է անիմացիան, Արշալույսի վավերագրական հարցազրույցները, «Հոգիների աճուրդ» ֆիլմի վերականգնված հատվածները և արխիվային նյութեր։
Ամենաբարդը, իհարկե, անիմացիայի իրականացումն էր՝ որը յուրօրինակ հնարավորություն է տալիս գեղագիտական լեզվով անդրադառնալ ծանր իրադարձություններին՝ առանց ուղղակիորեն ցույց տալու դաժան իրականությունը: Երկար և բարդ էր նաև նախագծի ֆինանսավորումը, որը իրականացվեց Հայաստանի և Լիտվայի կինոկենտրոնների, Եվրիմաժի, Զորյան ինստիտուտի, Արտե հեռուստաընկերության, և մի շարք այլ մշակութային կառույցների աջակցության արդյունքում։
-Դուք հավատու՞մ եք, որ Թուրքիան վերջապես կճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը:
-Այսօրվա Թուրքիան՝ ոչ։ Այս երկրի քաղաքացիական հասարակությունն է, որ կարող է փոխել իրավիճակը։ Սակայն այսօր այդ երկրում ազատամիտ մտավորականները, արվեստագետները, հետազոտողները և իրավապաշտպանները քաղաքական ճնշման են ենթարկվում։ Մեր ֆիլմը աջակցություն էր ստացել Ոսկե Ծիրանի «Հայաստան-Թուրքիա սինեմա պլատֆորմ»-ի կողմից, սակայն այդ նախագծի թուրքական կողմի համակարգող, պրոդյուսեր Չիգդեմ Մաթերը այսօր բանտարկված և դատապարտված է 18 տարվա ազատազրկման։ Հաշվի առնելով այսօրվա Թուրքիայի ներքին ու արտաքին քաղաքականությունը, չեմ կարծում թե հույս կա, որ այդ պետությունը համարձակություն կունենա առերեսվել Հայոց Ցեղասպանության ճանաչման խնդրին։
Աննա Ազնաուր
