Aravot.am-ի «Ֆեմինի» նախագծի շրջանակներում անդրադարձել ենք առաջին նախաբժշկական օգնության հիմունքներին, պարզ կանոններին
Առաջին նախաբժշկական օգնությունը համալիր միջոցառումների շարք է՝ ուղղված տուժածի կյանքը պահպանելուն և փրկելուն կամ առողջությունը վերականգնելուն։ Առաջին օգնությունը սովորաբար ցուցաբերում է այն մարդը, որն այդ պահին գտնվում է տուժածի կողքին (փոխօգնություն), իսկ եթե այդպիսիք մեկից ավելի են, ապա համապատասխան գիտելիքներ ունեցողը, կամ հենց ինքը՝ տուժածն է ինքն իրեն օգնություն ցուցաբերում (ինքնօգնություն)՝ մինչ բուժաշխատողի ժամանումը։
Առաջին օգնություն ցուցաբերելու համար անհրաժեշտ են բազային գիտելիքներ մարդու օրգանիզմի կենսական անհրաժեշտության գործառույթների խանգարումների հիմնական նախանշանների վերաբերյալ։ Ինչպես նաև կարևոր է պահպանել առաջին օգնություն ցուցաբերելուն ուղղված միջոցառումների արդյունավետ հաջորդականությունը։
Տուժածին առաջին օգնություն ցուցաբերելիս գործողությունների հաջորդականությունը․
Կարդացեք նաև
- Առաջին օգնություն ցուցաբերելիս պետք է անհապաղ դադարեցնել արտաքին վնասակար գործոնների ազդեցությունը (էլեկտրական հոսանք, վառվող հագուստ և այլն), հեռացնել տուժածին անբարենպաստ պայմաններից (ջրից, այրվող շինությունից և այլն)։
- Գնահատել տուժածի վիճակը․ որոշելով վնասվածքի բնույթը՝ իրականացնել առաջին օգնության միջոցառումներ՝ փորձելով պահպանել տուժածի օրգանիզմի կենսական անհրաժեշտության գործառույթները՝ մինչ բուժօգնության ժամանումը։
- Անհետաձգելի բժշկական օգնության կազմակերպման համար դիմել շտապբուժօգնությանը, մոտակա հիվանդանոց, պոլիկլինիկա, դեղատուն։ Ահազանգ կատարելիս առաջնորդվել իրավիճակով․ մի դեպքում դա կարող է արվել դեպքի վայրի զննումից անմիջապես հետո, երբ հնարավոր չէ ապահովել անվտանգությունը, մեկ այլ դեպքում՝ առաջին օգնության միջոցառումներից հետո:
- Եթե բուժանձնակազմը չի կարող մոտենալ, միջոցներ ձեռնարկել տուժածին մոտակա բժշկական կազմակերպություն տեղափոխելու համար․ ընդ որում՝ հնարավոր է՝ այնպիսի միջոցներով, որոնք նախատեսված չեն տվյալ նպատակի համար։
Տուժածին կարելի է տեղափոխել միայն կայուն շնչառության և անոթազարկի դեպքում։
Այն դեպքում, երբ հիվանդի վիճակը թույլ չի տալիս նրան տեղափոխել, պետք է միջոցներ ձեռնարկել՝ տուժածի օրգանիզմի կենսական անհրաժեշտության գործառույթները պահպանելու համար։
Տուժածի առողջական վիճակի գնահատում
Տուժածի առողջական վիճակը գնահատելիս ուշադրություն դարձնել․
- Տուժածի գիտակցությանը՝ պարզ է, բացակայում է, խանգարված է (տուժածը շշմած է կամ գրգռված)։
- Մաշկի և տեսանելի լորձաթաղանթների (աչքեր, շրթունքներ) գույնին՝ վարդագույն, կապտավուն, գունատ։
- Շնչառությունը՝ նորմալ է, բացակայում է, խանգարված է (անկանոն, մակերեսային, խռպոտ)։
- Անոթազարկին՝ լավ արտահայտված է (ռիթմը կանոնավոր է կամ անկանոն), վատ է արտահայտվում, բացակայում է։
- Բիբերին՝ լայնացած են, նեղացած են։
Առաջին օգնության միջոցառումները
Եթե տուժածի մոտ բացակայում է գիտակցությունը, շնչառությունը, անոթազակը, մաշկի գույնը կապտավուն է, իսկ բիբերը՝ լայնացած,անհրաժեշտ է անմիջապես ձեռնարկել օրգանիզմի կենսական անհրաժեշտության գործառույթների վերականգնմանն ուղղված միջոցառումներ՝ արհեստական շնչառության և սրտի արտաքին մերսման միջոցով։
Ինչպես նաև անհրաժեշտ է ֆիքսել շնչառության ու արյան շրջանառության կանգի ժամը, արհեստական շնչառության և սրտի մերսման սկիզբն ու տևողությունը՝ այդ տվյալները բուժանձնակազմին հայտնելու համար։
Արհեստական շնչառություն
Արհեստական շնչառությունը բերան-բերան, բերան-քիթ կամ բերան-քիթ-բերան եղանակով օդի ներփչումն է տուժածի թոքերի մեջ, որն իրականացվում է այն դեպքում, երբ տուժածն անգիտակից վիճակում է, ունի անոթազարկ, բայց չի շնչում կամ շատ վատ է շնչում (հազվադեպ, ջղակծկվելով՝ կարծես հեծկլտալով), ինչպես նաև երբ շնչառությունը գնալով վատանում է։
Արհեստական շնչառությունը պետք է սկսել որքան հնարավոր է շուտ՝ շնչառության կանգը հայտնաբերելուց անմիջապես հետո և շարունակել մինչև տուժածի շնչառության վերականգնումը: Արհեստական շնչառություն կատարելիս տուժածը պետք է պառկած լինի հարթ մակերեսին՝ մեջքի վրա՝ գլուխը ետ թեքված դիրքում՝ շնչառական ուղիները բաց։ Անհրաժեշտության դեպքում հարկավոր է տուժածին ազատել նեղ, ազատ շնչառությանը խանգարող հագուստից։ Արհեստական շնչառությունը սկսելուց առաջ անհրաժեշտ է թանզիֆով կամ կտորով փաթաթված ցուցամատով հիվանդի բերանը մաքրել լորձից, թքից և օտար մարմիններից՝ տուժածի գլուխը կողքի թեքելով։
Արհեստական շնչառությունը կատարվում է ռիթմիկ, 1 րոպեում 12-16 անգամ:
Օգնություն ցույց տվողը, խորը շնչառումից հետո, բերանը հպելով հիվանդի շուրթերին կամ քթին՝ ուժեղ արտաշնչում է։
Արհեստական շնչառությունը հաճախ զուգակցվում է սրտի արտաքին մերսման հետ։
Կրծքավանդակի լայնացումից բացի արհեստական շնչառության արդյունավետության մասին կարող է վկայել մաշկի, շրթունքների վարդագունումն ու տուժածի շնչառության վերականգնումը։
Արհեստական շնչառություն տալիս պետք է ուշադիր լինել, որ ներշնչվող օդը թափանցի տուժածի թոքերի մեջ, հակառակ դեպքում այն կարող է հայտնվել տուժածի ստամոքսում՝ հարուցելով տուժածի որովայնի փքվածություն։ Այդ դեպքում պետք է զգուշորեն սեղմել տուժածի կրծքավանդակի ու պորտի միջև ընկած հատվածը, ինչպես նաև ուշադիր լինել, քանի որ տուժածի մոտ կարող է փսխում առաջանալ, ուստի հարկավոր է այդ ընթացքում տուժածի գլուխը ձախ թեքել։
Եթե տուժածի ծնոտները փակված են այնպես, որ բերանը բացել չի հաջողվում, կարելի է կիրառել արհեստական շնչառության «բերանից քիթ» մեթոդը։
Անգամ եթե տուժածի մոտ բացակայում են շնչառությունն ու անոթազարկը, դա տուժածին առաջին օգնություն ցուցաբերելուց հրաժարվելու առիթ չէ, քանի որ տուժածի մահվան մասին եզրակացությունը կարող է կատարել միայն բուժաշխատողը։
Սրտի արտաքին մերսում
Սրտի արտաքին մերսումը կամ կրծքավանդակի սեղմումը կատարվում է այն դեպքում, երբ բացակայում է անոթազարկը, չկա գիտակցություն, մաշկային ծածկույթները գունատ կամ կապտավուն են, քներակներում անոթազարկ չի շոշափվում, շնչառությունն անկանոն է, ջղաձգվող։
Սրտի մերսում կարելի է կատարել միայն անհրաժեշտ փորձառություն ունենալու դեպքում։
Սրտի անուղղակի մերսումն իրականացնել միայն սրտի խփոցի լրիվ դադարի դեպքում։ Հակառակ պարագայում թույլ բաբախող սիրտը այդ գործողության ընթացքում կարող է կանգ առնել։
Սրտի անուղղակի մերսման կատարումը
- Տուժածին պառկեցնել մեջքի վրա և նրա կողքին նստել ծնկաչոք։
- Շոշափել կրծքավանդակի ներքևի հատվածի կրծոսկրի անկյունը։ Ափը դնել տուժածի կրծոսկրի ներքևի ծայրին՝ երկու մատի լայնքով։
- Ձեռքը ծածկել մյուս ձեռքով։ Մատները՝ թեթևակի դեպի վեր։ Թեքվել առաջ՝ ուսերը դեպի կրծոսկրը, ձեռքերը՝ ուղիղ։
- Կրծքավանդակն ուղղահայաց սեղմել դեպի ներքև այնպես, որ այն 4-5 սմ իջնի, եթե տուժածը մեծահասակ է։ Իսկ եթե մանկահասակ է, կրծքավանդակը պետք է սեղմվի 2,5-4 սմ։ Կրծքավանդակն այդպես սեղմել 30 անգամ՝ ավելի արագ հաճախականությամբ, քան մեկ հարվածը մեկ վայրկյանում։ Բարձրաձայն հաշվել սեղմումները։
- Կատարել գլուխը վար-կզակը վեր գործողությունը տուժածի շնչուղիները բացելու համար և երկու անգամ նրա բերանում ուժգին արտաշնչել այնպես, որ օդը հասնի նրա թոքերը։
- Չմոռանալ հետևել կրծքավանդակի շարժմանը։
- 30 սեղմումն ու օդի 2 ներփչումը թոքեր կրկնել այնքան ժամանակ, մինչև որ տուժածի մոտ նկատվի վիճակի բարելավում, կամ ժամանի շտապբուժօգնությունը։
- Ամեն երեք րոպեն մեկ ստուգել անոթազարկի առկայությունը վզի վրա։
Լավացման նշանները
- Մաշկի առողջ գույնի վերականգնում։
- Անոթազարկ։
- Տուժածը տնքում է, շարժվում։
- Վերականգնվում է շնչառությունը։
Առաջին օգնությունը վիրավորումների, վնասվածքների դեպքում
Վնասվածքների դեպքում առաջին նախաբժշկական օգնություն ցուցաբերելիս պետք է խստորեն հետևել կանոններին․
Չի կարելի․
- լվանալ վերքը ջրով կամ որևէ դեղամիջոցով, վրան փոշիներ ցանել կամ քսուկներ քսել, քանի որ այդպիսով խոչընդոտում եք վերքի լավացմանը, նպաստում թարախակալմանն ու աղտի ներթափանցմանը։
- Վերքի վրայից հեռացնել ավազը, հողը և այլն։
- Վերքի վրայից հեռացնել արյան մակարդուկները, հագուստի հետքերը և այլն, քանի որ դա կարող է արյունահոսության հանգեցնել։
- Վերքերը կապել կպչուն ժապավենով։
Օգնություն ցուցաբերողը պետք է
- լվանա ձեռքերը կամ մատներին յոդ քսի։
- Զգուշորեն մաքրի վերքի շուրջը, մաքրված հատվածի պատի յոդով։
- Վիրակապի վերքը՝ ձեռքերով չդիպչելով վիրակապի այն մասերին, որոնք փաթաթվելու են անմիջապես վերքի վրա։ Եթե ձեռքի տակ վիրակապ չկա, կարելի է օգտագործել մաքուր կտոր, թաշկինակ։ Անմիջապես վերքի վրա բամբակ չի կարելի դնել։ Մինչ վիրակապելը վերքի վրա նույնպես պետք է յոդ կաթացնել՝ վերքի չափսից մեծ շրջագծով։
Արյունահոսություն
Ներքին արյունահոսություն
Որովայնի խոռոչում արյան առկայությունը, ներքին արյունահոսությունը կարող է դրսևորվել սուր սակավարյունությանը բնորոշ ախտանշաններով՝ գունատություն, կպչուն քրտինք, անոթազարկի հաճախակիացում, ծարավի զգացում, քնկոտություն, աչքերի առջև մթագնում, ուշագնացություն։
Ներքին արյունահոսության կասկածի ժամանակ անհրաժեշտ է
- պառկեցնել տուժածին կամ կիսանստած դիրքում պահել,
- ապահովել կատարյալ հանգստություն,
- արյունահոսության ենթադրյալ հատվածին սառը դնել,
- անմիջապես բուժօգնություն կանչել։
Չի կարելի
- Տուժածին խմելու կամ ուտելու բան տալ։
Արտաքին արյունահոսություն
Թեթև արյունահոսության դեպքում՝
- վերքի շուրջը յոդով պատել,
- վերքը վիրակապել,
- եթե արյունահոսությունը չի դադարում՝ չհանելով վիրակապը՝ հավելյալ բամբակի ու թանզիֆի շերտեր դնելով՝ ամուր վիրակապել։
Ուժեղ արյունահոսությունը կարելի է դադարեցնել հետևյալ միջոցներով․
- Մատներով սեղմում, որը հնարավորություն է տալիս վայրկենաբար դադարեցնել արյունահոսությունը՝ ժամանակ շահելով այլ միջոցների կիրառման համար։
- Արյունահոսությունը դադարեցնող լարան դնելը վերջույթների խոշոր զարկերակներից արյունահոսության ժամանակավոր դադարեցման հիմնական եղանակն է։
Լարանը դրվում է վերքից վերև և որքան հնարավոր է մոտ։ Դրա ճիշտ կիրառումից արյունահոսությունը միանգամից դադարում է, ծայրանդամի մաշկը՝ գունատվում։ Վերջույթի սեղմման աստիճանը կարելի է որոշել լարանից ներքև գտնվող զարկերակի անոթազարկով։ Անոթազարկի բացակայումը վկայում է զարկերակի սեղմման մասին։
Լարանը վերջույթի վրա կարող է մնալ 2 ժամից ոչ ավելի (ցրտին՝ 1-1,5 ժամ), քանի որ երկարատև սեղմումից լարանից ներքև վերջույթը կարող է մեռուկանալ։
Լարանի վրա անհրաժեշտ է նշել այն դնելու ժամանակը։
- Վերջույթի գերծալումը, որպես վերջույթի արյունահոսության ժամանակավոր դադարեցման եղանակ, կիրառելի է վերին (մասամբ՝ ստորին) վերջույթների արյունահոսության ժամանակավոր դադարեցման համար։ Վերջույթի ուժեղ ծալման ժամանակ արյունահոսություն դադարում է զարկերակի ծալման հաշվին։ Նախաբազկի և դաստակի վերքերից արյունահոսության դադարեցման համար վերջույթը գերծալում են արմնկային հոդում և ծալված նախաբազուկը թանզիֆով կապելով՝ մոտեցնում բազկին։ Բազկի վերին հատվածի և ենթաանրակային շրջանի վերքից արյունահոսության ժամանակ վերին վերջույթն ուժեղ հետ են թեքում և ծալում արմնկային հոդում, ապա ծայրանդամն անշարժացնում վիրակապով։
Շարունակությունը՝ այստեղ
Պատրաստեց Մարինե ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆԸ
